Ёсць катэгорыя дзяцей, якія з ранняга дзяцінства хочуць быць самымі лепшымі, самымі разумнымі і самымі здольнымі. Ім важна перамагаць на алімпіядах, прыносіць граматы, займаць першыя месцы на спаборніцтвах. Дзіця адчувае вострую неабходнасць адпавядаць высокім патрабаванням. Такім чынам і фармуецца сіндром выдатніка. У гэты перыяд многія дасягненні звязаны менавіта са школай, адсюль і назва. На жаль, такі тып мыслення прычыняе дыскамфорт. Што рабіць, калі гэта перашкаджае ў жыцці? Як навучыцца не баяцца памылак і не залежаць ад ацэнкі грамадства?
Сіндром выдатніка — жаданне заслужыць пахвалу любым спосабам.
Прычыны сіндрому выдатніка. Як правіла, гэты сіндром развіваецца, калі ў бацькоў завышаныя патрабаванні да дзіцяці. А менавіта:
- дарослыя чакаюць толькі высокія адзнакі;
- хвалююцца, калі дзіця не задавальняе іх амбіцыі;
- дэманструюць дзіцяці сваё расчараванне.
Сіндром выдатніка правакуюць:
- недахоп увагі, любові і клопату з боку блізкіх людзей;
- завышаныя патрабаванні бацькоў;
- адсутнасць пахвалы і заахвочванняў;
- псіхалагічны ціск бацькоў;
- пакаранні (фізічныя і нефізічныя) за дрэнныя адзнакі;
- дзіця думае, што любоў блізкіх трэба заслужыць.
Факт: сіндром выдатніка часцей праяўляецца ў жанчын, чым у мужчын.
Сіндром выдатніка — пастаянная залежнасць ад адабрэння іншых.
Стан, у якім чалавек не дае сабе права на памылку, імкненне быць першым усюды і заўсёды. Гэта празмерная зацыкленасць на канчатковым выніку перашкаджае атрымліваць задавальненне ад працэсу.
Чаму выдатнікі рэдка становяцца паспяховымі? Людзі з сіндромам выдатніка займаюцца справай у асноўным дзеля таго, каб іх пахвалілі. Яны не могуць узяцца за нешта новае з-за страху памыліцца. Менавіта гэты страх і не дае асобе ўсебакова развівацца.
У вашага дзіцяці сіндром выдатніка, калі:
- ён адчувальны да крытыкі і пахвалы;
- доўга перажывае з-за памылак;
- адмаўляецца ад новай справы з-за страху няўдачы;
- звышадказны;
- заўсёды чакае адабрэння і кампліментаў ад іншых;
- імкнецца выканаць заданні ідэальна;
- лёгка адмаўляецца ад зносін з сябрамі, каб выканаць заданне;
- празмерна імкнецца да высокіх адзнак і адабрэння настаўнікаў;
- зайздросціць поспехам іншых дзяцей.
Негатыўныя бакі сіндрому выдатніка. Напрыклад, школьнікі сутыкаюцца з наступнымі праблемамі:
- частыя прастудныя захворванні;
- знясіленне, астэнія;
- псіхасаматычныя праявы (галаўныя болі, галавакружэнне, высокі крывяны ціск і іншыя);
- парушэнні сну.
На псіхалагічным узроўні:
- эмацыйнае напружанне, нервовыя зрывы;
- боязь публічных выступаў і знаёмстваў з новымі людзьмі;
- неўрозы і дэпрэсіі.
Калі на сцвярджэнні вы станоўча адказалі ў 80%, можна смела казаць, што ў вашага дзіцяці — сіндром выдатніка.
Як дапамагчы вашаму дзіцяці пазбавіцца ад сіндрому выдатніка:
- зніжайце свае чаканні ў адносінах да дзіцяці. Праяўляйце больш цікавасці да жыцця дзіцяці, да таго, што для яго важна;
- хваліце дзіця за вынік, а не за адзнаку;
- не зацыклівайцеся на дрэнных адзнаках. Памятайце, што дзясяткі не гарантуюць паспяховага і шчаслівага жыцця.
Хваліце дзіця справядліва
- Калі яно дасягнула чагосьці вартага, скажыце яму пра гэта. Але не трэба адзначаць справы, дзе дзіця не прыклала намаганняў. Пры гэтым давайце дзіцяці дастаткова цяпла і ўвагі.
- Хваліце за веды, а не за адзнакі. Адзнакі — гэта суб’ектыўнае меркаванне настаўніка. Яны часта залежаць ад яго ўспрымання.
- Навучыце пераадольваць праблемы і спакойна спраўляцца з паразамі.
- Дзіцяці неабходна дакладна ведаць: любы можа памыліцца.
- Не параўноўвайце сваё дзіця з іншымі дзецьмі. Лепш параўнайце дзіця з ім жа.
- Не перакладвайце свае няздзейсненыя мары на сваё дзіця. Дазвольце яму жыць сваім жыццём.
- Навучыце свайго сына ці дачку радавацца поспехам іншых.
- Не прымушайце дзіця дабівацца перамогі любой цаной.
Прыкметы сіндрому выдатніка ў дарослага:
- вы бярэце на сябе дадатковую нагрузку на выходныя і проста лішнюю працу, каб заслужыць адабрэнне начальства;
- ахвяруеце асабістым жыццём і вольным часам дзеля працы;
- ідэальна выконваеце кожную задачу;
- хвалюецеся з-за дробных памылак або няўдач.
Эфектыўныя спосабы пазбавіцца ад сіндрому выдатніка ў дарослага:
- адзначайце кожны раз, калі вы робіце нешта дзеля ўхвалення іншых;
- цешцеся не толькі вынікам, але і працэсам;
- не параўноўвайце сябе з іншымі. Гэта загадзя пройгрышная пазіцыя. Заўсёды знойдзецца нехта разумнейшы, багацейшы, больш здольны, прыгажэйшы. Правільна параўноўваць сябе з учорашнім і радавацца сённяшнім поспехам;
- прызнайце, што вы неідэальныя, вы маеце права памыляцца;
- хваліце сябе часцей;
- не навязвайце свае прынцыпы і правілы іншым людзям.
Псіхолаг Алена ШАЎЧЭНКА
Фота: pexels.com
