Памятаю, як у дзяцінстве мама казала, што грошы — вельмі брудны прадмет. Што абавязкова трэба мыць рукі пасля «зносін» з імі. За апошнія 30 гадоў грошы ў нас у краіне неаднаразова мяняліся, але ад гэтага чысцейшымі не сталі. Акрамя таго, аказалася, што грошы могуць пакрыцца цвіллю або ржой. А калі купюру банальна неспадзявана парвеш? Напрыклад, бабуля майго калегі па рабоце захоўвала валюту ў не зусім чыстым месцы, дзе яны пацямнелі. Вось мы і вырашылі разабрацца, як можна абмяняць сапсаваныя банкноты. Спецыялісты аднаго камерцыйнага банка патлумачылі нам, што можна зрабіць.
У нашай краіне 5-рублёвая папера, магчыма, з'яўляецца самай распаўсюджанай і бруднай купюрай, якую вы калі-небудзь трымалі ў руках. Даследчыкі-эпідэміёлагі выявілі на іх 34 віды патагенных мікраарганізмаў, якія выклікаюць пнеўманію, менінгіт і шмат іншых непрыемных хвароб.
Аднак амерыканскія аднадоларавыя купюры яшчэ больш брудныя і «жывыя». Як устанавіла група навукоўцаў з універсітэта Нью-Ёрка, на гэтых банкнотах жыве амаль чатырыста відаў небяспечных мікраарганізмаў. Больш за ўсё — бактэрый, ад якіх узнікаюць вугрысты сып і іншыя запаленні скуры, мікраарганізмаў, асацыіраваных з вагінальным трактам, мікробаў з поласці рота і хваробатворных вірусаў. Але самыя густанаселеныя — бразільскія рэалы: на іх знайшлі больш за тры тысячы мікробных разнавіднасцяў.
Акрамя бактэрый, на грошах жывуць споры грыбоў і ўзбуджальнікі практычна ўсіх гельмінтозных захворванняў (прасцей кажучы, глісты). Часам сустракаюцца фрагменты ДНК хатніх жывёл і часціцы наркотыкаў. Па даных амерыканскіх таксіколагаў, амаль на 80 % дробных купюр ёсць сляды какаіну, трапляюцца таксама апіяты і амфетаміны.
Тэрмін жыцця банкнот, як патлумачылі ў Нацыянальным банку Беларусі, у першую чаргу залежыць ад іх наміналу. Напрыклад, купюры наміналам 5—20 рублёў у сярэднім знаходзяцца ў абароце ад 6 месяцаў да 1 года, ад 50 да 100 рублёў — каля 3 гадоў. А вось банкноты коштам 200, а тым больш 500 рублёў працягнуць да 5 гадоў і больш. Такая вялікая разбежка тлумачыцца проста: чым драбнейшая купюра, тым часцей яе выкарыстоўваюць пры размене, тым хутчэй яна перамяшчаецца з кашалька ў кашалёк.
Мабыць, самай «жывучай» паперай з'яўляецца амерыканская валюта. Па звестках Федэральнай рэзервовай сістэмы ЗША, тэрмін службы аднадоларавай банкноты складае прыкладна 22 месяцы. 5 долараў «жывуць» 24 месяцы, 10 долараў — 18, 20 долараў — 25, 50 долараў — 55. Банкнота ў 100 долараў з'яўляецца «доўгажыхаром» і цыркулюе з рук у рукі 60 месяцаў.
Як вядома, банкноты выраблены са спецыяльнай паперы, таму аднолькава баяцца як вільгаці, так і залішняга цяпла. Долары, напрыклад, складаюцца з ільняной ніткі (25 %) і баваўнянай (75 %). Калі вы пралілі некалькі кропель вады на гэтую купюру і адправілі яе ў пакет, будзьце гатовыя да таго, што на ёй утвараецца цвіль. А калі вы схавалі заначку за батарэяй? Грошы могуць перасушыцца і стаць ломкімі.
Спецыялісты адзначаюць, што некаторыя банкноты ўтрымліваюць металічныя ніткі, таму з-за захоўвання ў няўдалым месцы (дзе пастаянная волкасць) яны могуць пакрыцца плямамі ржы. Або папросту пачаць гніць. Захоўваеце грошы ў кнігах? Таксама не лепшы выбар спецыяльнага «памяшкання». Там з часам купюры могуць прыліпнуць да старонак кніг, і тады на іх аддрукуецца фарба. Натуральна, такую купюру могуць не прыняць.
Але самая рэальная і крыўдная праблема — памыць грошы. Нават калі такія банкноты «выжывуць» у працэсе мыцця, будуць пашкоджаны іх ахоўныя пласты, і ва ўльтрафіялеце такія грошы будуць выглядаць як падробленыя. З-за парушэння ахоўнага пласта пакутуюць і тыя купюры, па якіх прайшліся прасам. Так што лепш мяты варыянт, чым сапсаваны.
З вышэйпералічанага робім выснову. Калі мы не хочам убачыць на сваіх «крэўных» цвіль або заломы ад сухасці — захоўваеце іх у цёмным сухім памяшканні з умеранай вільготнасцю ў 40—60 %.
Як тлумачаць спецыялісты, галоўнае, каб нашы банкноты не былі пашкоджаныя больш чым на 45 %. Так што, нават калі траціна купюры была адарваная, у вас ёсць усе шанцы абмяняць яе на новую па намінале без камісіі.
Таксама банкі прымуць купюры, злепленыя скотчам (толькі калі гэта часткі адной банкноты, з супадальным нумарам), пашкоджаныя агнём, вадой і хімікатамі, размаляваныя і працёртыя. Улічвайце, што ступень пашкоджання банкноты вызначаецца індывідуальна ў кожным канкрэтным выпадку.
Аплаціць з дапамогай сапсаванай банкноты паслугі або абмяняць яе на новую можна толькі ў банку. Будзьце гатовыя да таго, што першапачаткова грошы правераць на сапраўднасць — гэта абавязковая працэдура. А ўжо пасля спецыялісты вызначаць плацежнасць. Паводле інструкцыі Нацбанка, прымаюцца:
Галоўнае, што трэба ўлічваць, — банкноты страчваюць сваю плацежнасць пры пашкоджанні 45 % плошчы. Напрыклад, ваша дзіця выпадкова разрэзала купюру наміналам у 50 беларускіх рублёў на некалькі частак. Калі вы зможаце скласці з кавалачкаў 55 % або больш ад цэлай банкноты, у вас усе шанцы абмяняць яе на новую.
Калі банкноты моцна пашкоджаныя, супрацоўнікі банка прызнаюць іх неплацежнымі і адбіраюць ва ўладальніка без кампенсацыі.
Замена пашкоджанай валюты — еўра, долараў ЗША, расійскіх рублёў і швейцарскіх франкаў — называецца інкасай замежнай валюты. Праверка і абмен такіх банкнот ажыццяўляецца за працэнт — ад 2 да 15 % ад наміналу.
Але апошнім часам большасць беларускіх банкаў не дае такую паслугу. Звязана гэта з немагчымасцю вяртання сапсаваных банкнот эмітэнту: Еўра — у Еўрапейскі цэнтрабанк, долары — на іншы кантынент. Пры гэтым варыянты яшчэ ёсць: адзін камерцыйны банк абменьвае дэфектныя швейцарскія франкі, долары і еўра з камісіяй у 15 % ад сумы.
Ступень плацежнасці замежных банкнот вызначаецца банкамі самастойна, і стандарты ў кожнага могуць адрознівацца. Таму, калі вам адмовілі ў адным банку, паспрабуйце прынесці пашкоджаныя купюры ў іншы.
Без праблем прымаюць валюту з нязначнымі дэфектамі, а таксама банкноты, якія можна лёгка ідэнтыфікаваць, — на іх захаваліся нумар, серыя, вадзяны знак і іншыя ахоўныя элементы. Калі грошы моцна пацярпелі (разарваныя, абпаленыя, зафарбаваныя, патрапаныя інтэнсіўным мыццём), абмяняць іх можна толькі з дапамогай працэдуры інкаса. Банк накіруе банкноты на экспертызу. Вынікі прыйдзецца пачакаць нейкі час. Калі банк пацвердзіць сапраўднасць і плацежнасць пашкоджанай замежнай купюры, яе можна замяніць на аналагічную або атрымаць кампенсацыю ў беларускіх рублях па дзеючым курсе за вылікам камісіі за паслугу.
У банках Беларусі можна без камісіі абмяняць беларускія манеты на купюры. Не ўсюды ахвотна аказваюць такую паслугу, але, тым не менш, такая магчымасць ёсць.
Напрыклад, у Беларусбанку растлумачылі, што з гэтай мэтай можна звярнуцца ў любое аддзяленне банка па ўсёй краіне. У філіялах дзейнічае электронная чарга, дзе трэба выбраць аперацыю, атрымаць талончык і чакаць, калі вас абслужаць.
Паводле інфармацыі кантакт-цэнтра Ашчадбанка, у любым аддзяленні гэтага банка па ўсёй Беларусі таксама можна абмяняць беларускія манеты на купюры. Прычым камісія за такі абмен не спаганяецца.
Камісія спаганяецца банкамі толькі ў выпадку абмену замежных манет на замежныя купюры. Напрыклад, калі вы прывезлі з Італіі 100 еўра ў манетах, то размяняць манеты на купюру ў 100 еўра таксама можна ў любым аддзяленні банка, аднак за такі абмен спаганяецца камісія.
Што ж рабіць, калі манеты раптам падрапаліся, зацерліся, пагнуліся або разламаліся?
Паводле спецыяльнай інструкцыі галоўнага банка краіны, гэты дакумент вызначае два тыпы манет — «плацежныя» і «неплацежныя». Першыя могуць не прыняць у краме, але павінны абмяняць у банку за грошы ці ў Нацбанку бясплатна. Такім чынам, якія манеты лічацца плацежнымі?
1. Манеты, якія маюць нязначныя пашкоджанні ў выглядзе:
2. Пашкоджаныя манеты, якія маюць:
Манеты з усімі вышэйпералічанымі дэфектамі, як патлумачылі ў Нацыянальным банку, можна абмяняць на новыя. Неплацежнымі будуць лічыцца манеткі, якія ўжо выведзены з абароту або не захавалі цэласнасць (падзеленыя на часткі, якія страцілі частку, якія маюць скразныя адтуліны). Іх на новыя абмяняць нельга.
Самы бяспечны варыянт — захоўваць грошы ў банку (натуральна, ва ўстанове, а не ў шкляной тары). Калі цяпер наяўныя вам не патрэбныя, банкаўская картка і дэпазіт для доўгіх зберажэнняў змогуць закрыць усе патрэбы.
А яшчэ сёння ўсе грошы можна падзяліць на дзве групы — наяўныя і безнаяўныя. З наяўнымі ўсё зразумела. Безнаяўныя грошы нельга пакратаць, яны не маюць формы — ні папяровай, ні ў выглядзе манет. Безнаяўныя грошы — грошы, якія існуюць толькі ў выглядзе запісаў на рахунках у банках. Чалавек, які мае права распараджацца гэтымі грашыма, называецца ўладальнікам рахунку.
Адным з інструментаў доступу ўладальніка да рахунку з'яўляецца банкаўская плацежная картка, якая лёгка змяшчаецца ў кашальку.
Апошнім часам шырокае распаўсюджванне атрымліваюць і электронныя грошы, якія ўяўляюць сабой адзінкі кошту, што захоўваюцца ў электронным выглядзе, выпушчаныя ў абарачэнне ў абмен на наяўныя або безнаяўныя традыцыйныя грошы. Яны выкарыстоўваюцца ў якасці сродку плацяжу для разлікаў як з арганізацыяй, якая выпусціла гэтыя адзінкі кошту, так і з іншымі арганізацыямі або нават грамадзянамі.
Сяргей КУРКАЧ
Справа няпростая, але ўдзячная.
У Беларусі за апошнія 10–12 гадоў як агульная, так і пярвічная дзіцячая захваральнасць застаюцца прыкладна на адным узроўні.
Хто здолее змяніць гісторыю ці змяніцца пад яе ўплывам?
