Вядомы латвійскі кінаакцёр і рэжысёр Андрэйс Жагарс па запрашэнню Вялікага тэатра Беларусі ажыццяўляе шостую пастаноўку оперы Джузэпэ Вердзі «Травіята», якой пачнецца 85-ты тэатральны сезон.
Жагарс папярэдзіў, што спозніцца на інтэрв’ю, атрымалася, што прыйшоў якраз к пачатку рэпетыцыі. Я ўжо ўявіла сабе, як падчас рэпетыцыі сяджу побач з рэжысёрам на яго працоўным месцы – за сталом у зале для гледачоў з лямпай, нататкамі, мікрафонам, і мы размаўляем. З акцёрамі працуе памочнік рэжысёра, а мэтр назірае за рэпетыцыяй і зрэдку робіць заўвагі. Але…
Амаль усю рэпетыцю Андрэйс правёў на сцэне. Ён нешта тлумачыў артыстам, паказваў танцавальныя рухі, да ўсяго яму была справа. Тым часам у залу прыйшлі супрацоўнікі дапаможных служб, артысты, занятыя ў іншых дзеях спектакля. Толькі апошнія хвілін восем рэпетыцыі Андрэйс даручыў правесці Галіне Галкоўскай – рэжысёру Вялікага тэатра, якая асісціруе Жагарсу.
Трэба было зноў паўтарыць сцэну вечарыны. Канцэртмайстар жвава зайграў, артысты хору, якія выконвалі ролі гасцей на вечарыне, млява затанцавалі.
– Сябры, я не патрабую, каб вы вывучылі пэўныя рухі. Паводзьце сябе натуральна, як на звычайнай вечарыне, калі кожны танчыць, як умее, кажа Андрэйс у мікрафон. – Але я хачу паверыць, што вам падабаюцца, вам цікавыя жанчыны, якіх вы бачыце. А вы ўсім выглядам паказваеце, маўляў, зноў тут гэтыя кабеткі. Пакажыце, станцуйце, радасць, жвавасць, цікавасць.
Для Жагарса не існуе дробязяў, ён гатовы ўключацца ў вырашэнне любых праблем, нават нязначных. Напрыклад Андрэйс распавёў вось такую “крымінальную” гісторыю. Па нейкаму непаразуменню набылі аднолькавыя касцюмы для мужчын, занятых у дзвюх розных дзеях. Андрэйс, не марнуючы час і нервы на пытанне “хто вінаваты”, адразу перайшоў да “што рабіць”. Цэтлікі на гарнітурах засталіся? Добра, бо можна здаць у краму, каб не выляталі грошы “ў трубу”. І набыць камізэлькі, пашукаць пінжакі ў клетку, увогуле дабавіць больш колераў, як гэта звычайна і бывае на вечарынках. “Калі ласка, дапрацуйце, калі будзе патрэбна падтрымка, кажыце – я сам буду размаўляць са спадаром Грыдзюшкам (генеральным дырэктарам Вялікага тэатра Беларусі – заўв. рэд.), – паабяцаў Жагарс.
Дарэчы, жаночыя сцэнічныя строі вельмі цікавыя, з прыбалтыйскім шармам, бо Андрэйс Жагарс працуе са сваёй камандай – мастаком па касцюмах Крысціне Пастэрнака і мастаком-пастаноўшчыкам Рэйнісам Суханаўсам.
Андрэйс паспрыяў, каб у Мінск прыехаў і Аксель Эйверарт – член журы “Вялікай оперы”, які дапамагае нашым салістам удасканаліць італьянскае вымаўленне і вакальныя тэхнікі.
А за сталом рэжысёра мне пасядзець удалося. У перапынку паміж рэпетыцыямі.
– Андрэйс, вас запрасілі ставіць “Травіяту” ці абмяркоўваліся іншыя варыянты?
– Так, менавіта “Травіяту”. У оперы так прынята, а вось калі запрашаюць у драматычны тэатр, то там звычайна выбар за рэжысёрам.
– На нашай сцэне вы ставіце спектакль, у якім зменены месца дзеяня і час. І гэта не першы такі ваш вопыт. Чым вы кіруецеся, калі прымаеце рашэнне па-свойму інтэрпрэтаваць класіку?
– Найперш гэта залежыць ад твора. “Кармэн”, “Травіяту”, “Дон Жуана” публіка добра ведае. Калі рэжысёрская задума не нявечыць музыку, не скажае сэнс твора, то гэта апраўданы крок. У сучасным свеце не скажу, што гэта стала модай, але прынята інтэрпрэтаваць класіку, прапаноўваць сваю канцэпцыю. Мне самому патрэбна, каб было цікава, калі я раблю перанос. Мне важна, каб гэта давала матэрыял для творчага натхнення і стварэння яркіх вобразаў і праўдзівых адносінаў. Напрыклад, калі я перанёс дзеянне “Дон Жуана” на круізны лайнер, то для гэтага была нагода. Трэба было знайсці такую прастору, каб апраўдаць, чаму ж ён увесь час пазбягае сваіх гераінь, якія знаходзяцца зусім побач, і такім чынам узмоцніць інтрыгу.
Што ж да “Травіяты”, то гэта ўжо трэцяя мая пастаноўка оперы. Узаемаадносіны і жыццё герояў, каханне, растанне, хвароба – усё гэта вельмі натуральна можа быць перанесена ў наш час.
У кожным стагоддзі былі свае страшныя хваробы, у 19-м – сухоты, цяпер – рак, ад якога і памірае гераіня. Перанос у часе і прасторы мае сэнс, калі гэта зроблена з добрым густам і лёгка прыжываецца на сцэне. Як рэжысёр, я павінен расказаць гісторыю і не пайсці супраць музыкі – гэта вельмі важна. Ну і яшчэ, прызнаюся, класіка спалучаецца з сучаснасцю, каб прыцягнуць у оперу новую маладую публіку.
– Вы былі шмат у якіх оперных тэатрах свету. Якая там публіка? У нас, напрыклад, на оперу ходзяць людзі 45+, на балет – маладзейшыя.
– Самая оперная краіна – Германія. Там больш за 90 оперных тэатраў, шмат драматычных, а таксама канцэртных залаў. Нямецкі ўрад шчодра фінансуе культуру. Менавіта ў Германіі я бачыў самыя смелыя, яркія творы. І публіка – самая розная: ад школьнікаў да пенсіянераў. У кожным тэатры – сучасны дух! Увогуле, культура ў Германіі займае пачэснае месца.
А вось на радзіме оперы, у Італіі, шмат тэатраў сышлі ў нябыт. Так, буйныя, да прыкладу, Ла-Скала, оперны тэатр Рыма, – яны існуюць, але няма такой разнастайнасці ў рэпертуары, як у Германіі.
Калі я кіраваў Латвійскай нацыянальнай операй, мы выкарыстоўвалі шмат замежных інструментаў маркетынгу, актыўна выходзілі ў сацыяльныя сеткі, увогуле наладжвалі камунікацыю з грамадствам, каб прыцягнуць у тэатр розныя ўзроставыя групы гледачоў. Опера заўсёды лічылася элітарным відам мастацтва, і ёсць людзі, якія думаюць, што гэта – не для іх. Я прыйшоў у Латвійскі оперны тэатр пасля капітальнага рамонту – шыкоўны палац у пазалоце і аксаміце, акрамя таго, дарагія квіткі. Многіх гэтая раскоша адпуджвала. Але мы пачалі праводзіць палітыку даступнасці квіткоў, ствараць такія ўмовы, каб студэнты, пенсіянеры маглі прыйсці ў оперу.
Калі мы гаворым пра прыцягненне ў тэатр публікі, то тут шмат залежыць ад рэпертуару, стылістыкі і камунікацыі з гледачамі — ёсць розныя інструменты, і для кожнай аўдыторыі яны свае.
– Ці былі раней у Беларусі і што вы ведалі пра наш тэатр перад запрашэннем?
– Яшчэ ў савецкі час прыязджаў у Мінск на кастынг як кінаакцёр. А ўжо калі стаў дырэктарам Латвійскай оперы, то прыязджаў на Калядны оперны форум, і нас са спектаклем “Травіята” запрасілі на гастролі. Давялося быць у складзе журы Мінскага міжнароднага каляднага конкурсу вакалістаў.
Зразумела, што я бачыў некалькі спектакляў вашага тэатра. Моцнае ўражанне было, калі ўбачыў будынак тэатра пасля рэканструкцыі – вельмі якасна і прыгожа зроблена. Ваш тэатр – гэта перліна архітэктуры.
У Латвійскай оперы ў мой час было некалькі запрошаных салістаў з Беларусі – Аксана Волкава, Алена Золава, Уладзімір Пятроў.
У Вялікім тэатры Беларусі працуе шмат таленавітых людзей. Цяпер я ў гэтым упэўніваюся кожны дзень.
– Як ажыццяўляўся адбор салістаў у вашу пастаноўку?
– Кіраўніцтва тэатра дало мне магчымасць самому выбраць салістаў. Хоць, прызнаюся, ад запрашэння некалькіх артыстаў мне раілі ўстрымацца. Аддаў перавагу маладым выканаўцам з шматабяцаючым патэнцыялам і ўжо магу сказаць, што інтуіцыя мяне не падвяла.
Я патрабаваў ад іх тонкую драматычную гульню, у той час як для іх традыцыйна на першым месцы быў вакал. Але публіка чакае не толькі музыкі, але і акцёрскага майстэрства, а праграмы навучання ў творчых ВНУ адстаюць ад сучаснасці. Але бачу, што салісты добра справіліся, і я вельмі задаволены іх працай. Час ад часу трэба займацца педагагічнай дзейнасцю, і гэта мне падабаецца. Працы шмат яшчэ і таму, што я рыхтую тры саставы. Звычайна другі-трэці састаў уводзіць асістэнт рэжысёра, але салісты ўсе маладыя, і я адчуваю адказнасць за іх і хачу надаць кожнаму дастаткова сваёй увагі.
Хачу адзначыць хор пад кіраўніцтвам Ніны Ламановіч – яны працуюць на вельмі добрым узроўні. Прыемна працаваць з аркестрам, лёгка знайшлі агульную мову з дырыжорам-пастаноўшчыкам Андрэем Галанавым.
– Нашы маладыя артысты цікавіліся ў вас “кухняй” тэлеконкурсу “Вялікая опера”?
– Цікавасць ёсць, і я бачу салістаў, якія маглі б там мець поспех. Магу нешта параіць, нават падтрымаць. Цяпер ужо можна распавесці, што ў свой час я пасадзейнічаў Юрыю Гарадзецкаму. У калег былі сумненні. Да майго меркавання яны прыслухоўваюцца, я маю аўтарытэт. З задавальненнем падтрымаю беларусаў на праекце, але не магу прывесці іх туды за руку. Найперш, гэта павінна быць іх жаданне і зацікаўленасць.
– У Мінску вы працуеце амаль усё лета. Ці камфортна вам у нашым горадзе?
–Так, у Мінску жывуць дабразычлівыя людзі, я адчуваю прыязную атмасферу, нядрэнны сэрвіс. У вас вельмі сучаснае грамадства. Шмат хадзіў па горадзе, наведваў мастацкія выставы і бачыў сучасны жывапіс на еўрапейскім узроўні. Мне спадабаўся сталічны арт-раён – Кастрычніцкая вуліца. Там збіраецца цікавая публіка, гэта маладыя людзі з добрай адукацыяй. Уразілі джазавыя і класічныя імпрэзы ля Ратушы. Горад жыве еўрапейскім сучасным духам.
– Калі наш тэатр запросіць вас зрабіць яшчэ адну пастаноўку?
– З задавальненем! Было б цікава паставіць што-небудзь кшалту “Лэдзі Макбет Мцэнскага павета” Шастаковіча ці “Пікавую даму” Чайкоўскага.
У інтанацыі Андрэйса і яго вачах было нешта такое, што стала зразумела: ён ужо ведае, як можна ажыццявіць гэтыя пастаноўкі. А пакуль што збіраемся на прэм’еру “Травіяты”, якая адбудзецца 8 і 10 верасня. Тое, што я бачыла на рэпетыцыі, дае падставу запэўніць шаноўную публіку: такой оперы Мінск яшчэ не бачыў!
Даведка:
Андрэйс Жагарс нарадзіўся ў 1958 годзе. Выпускнік Тэатральнага факультэту Латвійскай дзяржаўнай кансерваторыі па спецыяльнасці “акцёр драматычнага тэатра і кіно”. Здымаўся ў латвійскіх, эстонскіх, літоўскіх, расійскіх і ўкраінскіх кінафільмах: “Камяністы шлях”, “Следапыт”, “Жыццё Кліма Самгіна”, “Поспеху вам, спадары!” і інш. У 90-я гады быў паспяховым рыжскім рэстаратарам.
З 1996 года – дырэктар Латвійскай нацыянальнай оперы (ЛНО). Пад яго кіраўніцтвам ЛНО стала адным з яркіх оперных тэатраў Еўропы. Пры Андрэйсе Жагарсе на рыжскай сцэне выраслі зоркі сусветнага ўзроўню: Аляксандр Антоненка, Крысціне Апалайс, Мая Кавалеўская, Марына Рэбека, Эліна Гаранча, Андрыс Нэльсанс, Андрыс Пага і інш. У 2003 годзе Андрэйс Жагарс дэбютаваў у галіне опернай рэжысуры.
У 2013 годзе міністр культуры Латвіі Жанета Яўнземе-Грэндэ падпісала загад аб звальненні Андрэйс Жагарса з пасады дырэктара ЛНО. Інцыдэнт быў досыць рэзанансным, неўзабаве прэм'ер-міністр Латвіі адправіў у адстаўку міністра культуры. А ў Андрэйса Жагарса з'явіўся багаты выбар — у якой краіне прыняць запрашэнне на пастаноўку спектакля. У Латвіі Жагарс з'яўляецца мастацкім кіраўніком фестывалю “Балтыйскія музычныя сезоны”.
Аксана Яноўская
Фота Аксаны Яноўскай, Міхаіла Несцерава, Паўла Баса
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/aksana-yanouskaya
[2] https://zviazda.by/be/kultura
[3] https://zviazda.by/be/teatr
[4] https://zviazda.by/be/tags/andreys-zhagars
[5] https://zviazda.by/be/tags/rezhysyor
[6] https://zviazda.by/be/tags/teatr
[7] https://zviazda.by/be/tags/vyaliki-teatr-opery-i-baleta-belarusi
[8] https://zviazda.by/be/tags/opera
[9] https://zviazda.by/be/tags/traviyata