Пачуўшы фразу «Праверка аплаты праезду», нават калі ты толькі што прыклаў праязны да валідатара, а потым яшчэ раз — на ўсялякі выпадак, усё роўна міжвольна пачынаеш адчуваць трывогу. Не раз паназіраўшы збоку за злоўленымі «зайцамі», менш за ўсё хочацца апынуцца ў падобнай сітуацыі. Але, як відаць, гэтае правіла распаўсюджваецца не на ўсіх: бо хтосьці катаецца «на адрэналіне» ці не ўвесь час. Каб паспрабаваць на сабе адну з самых стрэсавых (без перабольшання!) прафесій, мы вырашылі напрасіцца ў напарнікі да кантралёраў грамадскага транспарту.
Раніцамі не спрачаюцца, рызыкуюць днём
Гадзіна дня. Радасныя супрацоўнікі офісаў спяшаюцца на абед, а ў работнікаў КУП «Мінсктранс» толькі пачынаецца другая змена. З Галінай ГРЫНКЕВІЧ сустракаемся ў дыспетчарскай станцыі «Карастаянавай». Жанчына працуе ў гэтай сферы аж з 2001 года, таму псіхалогію пасажыраў ужо паспела вывучыць дасканала.
— За гэтыя гады навучылася вылучаць пэўныя тыпажы, таму ў прынцыпе ведаю, хто чаго варты. Але наогул самы скандальны тып — гэта дарослыя жанчыны, прыблізна майго ўзросту. Можа быць, гэта звязана з тым, што мы прывыклі ўсё пралічваць, і сума штрафу ў 12,5 рубля можа неяк збіць сістэму выдаткаў, — разважае Галіна. Свой узрост — 55 гадоў — яна не хавае і шчыра прызнаецца, што лічыць месяцы да выхаду на пенсію. Стамілася.
Працоўны графік кантралёраў выглядае так: пяць дзён першая змена — з 6-й раніцы да 15, пяць дзён другая — з 13 да 22. Тыя, работнікі, якія зусім нядаўна прайшлі стажыроўку, працуюць у самыя непапулярныя гадзіны, у розныя змены з 5-й раніцы і да 12-й ночы, так што неахопленым пільным вокам правяральшчыкаў мінскі грамадскі транспарт не застаецца ніколі.
У сярэднім за дзень трэба праверыць 40 машын рухомага складу, але калі пачынаецца адміністрацыйны працэс з выклікам міліцыі, то ўсё гэта можа зацягнуцца, тады наганяць прыходзіцца ў іншыя дні, разлічваючы на тое, што «зайцы» трапяцца больш згаворлівыя. Больш за ўсё безбілетнікаў днём. Раніцамі людзі спяшаюцца на працу, таму часу на спрэчкі ў іх звычайна няма, вось і не адважваюцца рызыкаваць.
Сістэма размеркавання фронту працы сярод кантралёраў таксама цікавая. Напрыклад, ад дыспетчарскай станцыі «Карастаянавай» ідзе 12 маршрутаў, для кантралёраў яны чаргуюцца ў вызначаным парадку. Мы трапляем на дзень з маршрутам ад плошчы Бангалор, па Арлоўскай і да Вяснянкі. Заўтра, напрыклад, Галіна са сваім калегам будуць правяраць напрамак на Зялёны Луг.
Па адным кантралёры не працуюць. Вытрымаць такі націск няпроста і разам, а ў адзіночку наогул нерэальна. Былі перыяды, калі працавалі і па трое, але гэта здалося нерацыянальным выкарыстаннем працоўных рэзерваў. Зараз кампанію Галіне складае Міхаіл, які прайшоў дзесяцідзённую стажыроўку ўсяго месяц таму. Нягледзячы на салідны ўзрост паўгода таму мужчына з правінцыі перабраўся ў сталіцу. Раней працаваў на заводзе, а вось у Мінску знайсці месца па спецыяльнасці не атрымалася, пачакаў пару месяцаў і вырашыў падацца ў кантралёры — тут кадры заўсёды патрэбныя. Папрацаваўшы не так шмат, Міхаіл прызнаецца: не чакаў, што людзі могуць быць такія...
«А што вы мне зробіце?»
Наслухаўшыся расказаў аб тым, якой ледзь не экстрэмальнай можа быць гэтая праца, не церпіцца рынуцца ў бой. «Але вы на многае не разлічвайце. Мне ўжо пашылі форменную куртку, якую безбілетнікі вылічаюць на раз-два», — папярэджвае Галіна.
Некалькі першых прыпынкаў пасля дыспетчарскай станцыі — цішыня і спакой. У тралейбусах усяго па пары пасажыраў, якія прадбачліва, а можа, і сумленна — не будзем паклёпнічаць, — нічога не парушаюць.
У гэты час Галіна раскрывае нам прафесійныя тонкасці: «Лепш дакладна не становіцца. Раней было прасцей тым, што штрафная квітанцыя выдавалася адразу на месцы, а зараз для яе атрымання неабходна прадставіць пашпарт або від на жыхарства. Любы іншы дакумент не падыдзе, так што, калі безбілетны пасажыр і хоча вырашыць усё палюбоўна, — не атрымаецца, прыйдзецца чакаць, пакуль прыедзе міліцыя і дапаможа ўстанавіць яго асобу. Гэта звязана з тым, што неаплачаны праезд — адміністрацыйнае правапарушэнне, таму яно павінна быць занесена ў базу. Але пры гэтым самастойна затрымаць правапарушальнікаў кантралёры не маюць права, могуць толькі прапанаваць дачакацца супрацоўнікаў міліцыі. У кагосьці сумленне ўсё ж прачынаецца, і яны цярпліва стаяць на прыпынку і па паўгадзіны, а хтосьці разварочваецца і смела сыходзіць: маўляў, а што вы мне зробіце?
Што датычыцца ўведзеных нядаўна дыферэнцыраваных штрафных тарыфаў, то чалавека, які гатовы заплаціць штраф, не важна, на месцы або на працягу месяца, яны не закрануць — ён заплаціць у любым выпадку 12,5 рубля. Але калі парушальнік не ўкладзецца ў адведзены тэрмін, то штраф будзе ўжо 61 рубель 25 капеек. Калі пры складанні пратакола пасажыр не згодны з прыцягненнем да адказнасці, у дачыненні да яго будзе праведзена разбіральніцтва, дзе вырашаць, які штраф яму прызначыць: 0,5 або 1 базавую велічыню. Такія выпадкі бываюць даволі часта. Напрыклад, каля двух тыдняў таму Галіна выявіла безбілетніка: у мужчыны быў праязны на колькасць паездак, ён прыклаў партманэ да валідатара і не ўпэўніўся, што аплата прайшла. Пераправерылі — валідатар спраўны, праезд сапраўды не быў аплачаны. Жанчына, якая сядзела побач, настойліва сцвярджала, што бачыла, што мужчына праезд аплаціў. Дарэчы, пасажыры часцей за ўсё становяцца на бок «зайца» — што тут страшнага, з кім не бывае. У выніку з рашэннем кантралёраў «выпадковы» безбілетнік так і не пагадзіўся — паехаў на камісію.
Слухаць гісторыі, вядома, цікава, але ўбачыць нешта падобнае ўжывую ўсё роўна хочацца больш.
На адным з прыпынкаў якраз перасякаемся з калегамі, якія вывелі з тралейбуса маладую жанчыну.
— Я дакладна прабівала. Разумееце, я не з Мінска. Паехала не ў той бок, потым перасела, мне наогул у цэнтр «Маці і дзіця» трэба, — дрыготкім голасам даказвае пасажырка, перабіраючы па кішэнях, пакетах, розных аддзяленнях сумкі і кашалька з дзясятак паперак. Калі дзяўчына ўжо гатовая расплакацца, запаветны талончык усё ж такі знаходзіцца — вядома, у самым нечаканым месцы.
Укусіў кантралёра — зламаў сабе зуб
Дарэчы, і нам «шанцуе» на першага безбілетніка. Яго гісторыя падобная на папярэднюю — пераблытаў (дата на талончыку зусім «нясвежая»). І паверыць было б можна, калі б кантралёры не пазналі яго ў твар — ловяць ўжо не першы раз. Мабыць, ведаючы ўсе «лайфхакі», мужчына спакойна выходзіць з транспарту і тут жа ўцякае з прыпынку, здалёк яшчэ нешта неразборліва выкрыкваючы. Самае дзіўнае, што праз 10 хвілін мы сустракаем яго на тым жа маршруце — і зноў без талона.
Праўда, гэты раз яго ўжо не чапаем, таму што паспяваем заўважыць іншага пасажыра без аплаты праезду. Як толькі адміністрацыйны працэс пачынаецца ў дачыненні да аднаго безбілетніка, астатнія «зайцы» могуць выдыхнуць спакойна — іх правяраць не будуць.
Гэтым разам сустракаемся з тым самым тыпажом, пра які спачатку казала Галіна, — дарослая жанчына, гатовая адстойваць сваю пазіцыю да апошняга. Выйшаўшы на прыпынку, не менш за 10 хвілін слухаем, што жанчына ўсё-ткі збіралася купіць талон, гэта сама кантралёр ёй не дала. За гэты час паспяваем даведацца ўсё аб яе ўласным жыцці: што яна працавала настаўнікам, зараз даглядае хворую 93-гадовую маці, сама гіпертонік, на вуліцу наогул рэдка выходзіць. Пры гэтым тэма выкрыкаў вар'іруецца ад «Я напішу на вас вялікую скаргу», «Дык вазьміце аўтамат і расстраляйце мяне» да «Вы ж жанчына, вы павінны мяне зразумець». Не ведаю, як можна вытрымаць такі націск штодня, але ў мяне пачынае балець галава і знікае настрой ужо пасля першага падобнага выпадку. Дарэчы, выклік міліцыі так і застаецца пагрозай, і жанчыну адпускаюць з мірам — ёй яшчэ трэба спяшацца да хворай мамы. Кантралёры прызнаюцца, што да пэўных катэгорый у іх, у добрым сэнсе, прадузятае стаўленне: пажылых людзей, цяжарных жанчын ці маладых мам, хутчэй, спакойна папросяць купіць талон, а вось патрабаваць пакінуць транспарт — не будуць.
На самай справе мы з лёгкасцю маглі б даказаць сваю правату. Камеры ўключаюцца пры ўваходзе ў транспарт, запіс ідзе, пакуль не завершаны адміністрацыйны працэс. Скаргаў нямала, таму па дакументальную хроніку звяртаюцца даволі часта. Але кантралёры гэтага не баяцца, яны заўсёды прытрымліваюцца службовай інструкцыі — гэта пасажыры могуць расказваць любыя гісторыі і выбіраць любыя мадэлі паводзін. Галіна ўспамінае адпаведны выпадак. Кантралёры зайшлі ў транспарт разам з жанчынай, яна на іх вачах пракампасціравала талон, аднак ён быў непрыдатны, бо праезд ужо падаражэў, і яго трэба было абмяняць у кіёску «Мінсктранса». Кантралёр папрасіла пасажырку купіць новы талон у кіроўцы, але тая адмовілася. Толькі на трэцім прыпынку, калі не дапамаглі ўгаворы, яе папрасілі выйсці і выклікалі супрацоўнікаў міліцыі. У выніку жанчына напісала скаргу, што з яе адразу ж пачалі патрабаваць штраф, а міліцыю чакалі гадзіну, хоць камера зафіксавала 19 хвілін. Натуральна, з лёгкасцю атрымалася ўстанавіць праўду.
Звычайна ўсё заканчваецца толькі пагрозамі на словах. Але ў калегі Галіны быў выпадак, калі парушальнік яе ўкусіў. Расплата не прымусіла сябе доўга чакаць — пры гэтым мужчына зламаў сабе зуб. Яго затрымалі, паўдзельнічаў нават кіроўца. Вынік — 10 базавых велічынь штрафу і нямалая сума на аднаўленне зуба.
Што датычыцца школьнікаў, то яны звычайна ходзяць з даведкамі, але ёсць і хітруны, якія «косяць» пад малалетніх. «Памятаю, трапілася дзяўчына. Так, невысокага росту, худзенькая, але па твары значна старэйшая. Які год нараджэння? — 2001. Кажу, будзем выклікаць супрацоўнікаў міліцыі. Яна адказвае: «Не трэба ніякіх супрацоўнікаў, усё аплачу». Працягвае пашпарт, а там 1991. Рэзка пасталела на 10 гадоў», — расказвае Галіна.
Нам на шляху трапляюцца чамусьці адны безбілетныя мужчыны. Першы сцвярджае, што паездкі скончыліся нечакана, хоць апошняя аплата праводзілася тыдзень таму, другі — што не будзе аплачваць наземны транспарт, пакуль у ім не з'явяцца тэрміналы продажу білетаў, трэці — што не мае працы, таму і за праезд плаціць не павінен. Аднак пагроза выкліку міліцыі дзейнічае ацверажальна — пашпарты знаходзяцца, а вось жаданне ездзіць «зайцам» знікае. Кантралёры выводзяць з тралейбуса чарговага безбілетніка, а мы едзем далей, на ўсялякі выпадак пераправерыўшы сваю ўласную аплату.
Дар'я КАСКО
Фота Ганны ЗАНКАВІЧ
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/darya-kasko
[2] https://zviazda.by/be/gramadstva
[3] https://zviazda.by/be/tags/kantralyory
[4] https://zviazda.by/be/tags/repartazh