Споўнілася 105 гадоў з дня нараджэння выдатнага савецкага лётчыка, тройчы Героя Савецкага Саюза маршала авіяцыі Аляксандра Іванавіча Пакрышкіна.

Аляксандр нарадзіўся ў Новамікалаеўску (цяпер горад Новасібірск) у беднай сям'і перасяленцаў з Вяцкай губерні. У кнізе «Пазнаць сябе ў баі» Пакрышкін успамінаў: «Дванаццацігадовым хлапчуком я ўпершыню ўбачыў агітсамалёт, які прыляцеў. Сярод усіх жыхароў горада, якія акружылі самалёт, стаяў і я... Пакратаў яго крылы і сам сабе сказаў: «Буду рабіць усё, але буду толькі лётчыкам». І гэтая мара стала мэтай майго жыцця». Пасля заканчэння сямі класаў Аляксандр навучаўся ў фабрычна-заводскім вучылішчы «Сібкамбайнбуда» па спецыяльнасці слесар-інструментальшчык. З чэрвеня 1932-га Пакрышкін у шэрагах рабоча-сялянскай Чырвонай арміі. У 1933—1934 гг. скончыў пермскую 3-ю ваенную школу авіяцыйных тэхнікаў і курсы ўдасканалення тэхнічнага складу ВПС РСЧА ў Ленінградзе. Са снежня 1934-га па лістапад 1938 года А. І. Пакрышкін — старшы авіятэхнік звяна ў 74-й стралковай дывізіі Паўночна-Каўказскай ваеннай акругі. У гэты ж час спасцігаў асновы лётнага мастацтва ў Краснадарскім аэраклубе ТСА АВІЯХІМ, скончыў усю лётную праграму з выдатнай адзнакай. У 1939 г. з выдатнай адзнакай скончыў 1-ю Качынскую Чырванасцяжную ваенную авіяцыйную школу імя А. Ф. Мяснікова і быў накіраваны малодшым лётчыкам у 55-ы знішчальны авіяполк ВПС Адэскай ваеннай акругі. Тут ён адзін з першых асвоіў новы знішчальнік МіГ-3, які паступіў на ўзбраенне палка.

Вялікую Айчынную вайну старшы лейтэнант Пакрышкін сустрэў на заходніх межах нашай Радзімы на пасадзе намесніка камандзіра эскадрыллі 55-га знішчальнага авіяцыйнага палка ВПС Паўднёвага фронту. Ужо на другі дзень вайны ён адкрывае лік сваім будучым шматлікім перамогам, падбіўшы ў паветраным баі варожы знішчальнік Mе-109. На працягу наступных месяцаў у паласе дзеяння Паўднёвага фронту адважны лётчык збівае яшчэ некалькі самалётаў праціўніка, актыўна ўдзельнічае ў штурмоўках і вядзенні паветранай разведкі. Усе свае назіранні і разважанні ён заносіў у асаблівы сшытак, назваўшы яго «Тактыка знішчальнікаў у баі». У ім Аляксандр Іванавіч распрацаваў шмат новых тактычных прыёмаў, якія атрымалі шырокае распаўсюджанне ў савецкай авіяцыі ў гады вайны.

Напярэдадні 1942 года Аляксандру Пакрышкіну ўручаны ордэн Леніна. Ва ўзнагародным лісце было агучана: «Карыстаецца выключным аўтарытэтам і павагай сярод падначаленых і ўсяго лётнага складу палка. Мужна выконвае баявыя заданні па знішчэнні нямецкіх захопнікаў. У барацьбе з гэтымі катамі тав. Пакрышкін у няроўных паветраных баях быў двойчы збіты... Мае 190 баявых вылетаў... Адзін з найлепшых разведчыкаў у палку і дывізіі». У жніўні 1942 г. полк, які стаў да таго часу 16-м гвардзейскім, пасля найцяжэйшых баёў быў адведзены ў тыл для перавучвання на новую тэхніку — пастаўленыя ў СССР па ленд-лізе амерыканскія знішчальнікі Р-39 «Аэракобра».

Аляксандр Пакрышкін у красавіку 1943 года вяртаецца на фронт, удзельнічае ў паветранай бітве на Кубані. Менавіта тут, на Кубані, нарадзілася знакамітая формула Пакрышкіна «вышыня, хуткасць, манеўр, агонь» і ўзышла зорка аднаго з самых доблесных савецкіх лётчыкаў. У адным са сваіх баёў ён на вачах у камандуючага ВПС фронту генерал-лейтэнанта Вяршыніна збіў чатыры «Месершміты». За гэты поспех лётчык узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга. Праз некалькі тыдняў імя Пакрышкіна ўжо гучала ў франтавой і цэнтральнай прэсе. За шматлікія перамогі ў небе над Кубанню камандзір эскадрыллі 16-га гвардзейскага знішчальнага авіяцыйнага палка 216-й змешанай авіяцыйнай дывізіі 4-й Паветранай арміі Паўночна-Каўказскага фронту гвардыі капітан Пакрышкін 24 мая 1943 г. быў уганараваны звання Героя Савецкага Саюза.

Падчас лютых паветраных бітваў у поўнай меры выяўляецца талент лётчыка-знішчальніка — наватара тактыкі паветранага бою. Аляксандр Іванавіч першы стаў шырока выкарыстоўваць баявы парадак пад назвай «кубанская этажэрка» і спрыяў яго ўкараненню ва ўсіх падраздзяленнях знішчальнай авіяцыі. Ім таксама былі выкарыстаны новыя прыёмы паветранага бою: «нажніцы», «сакаліны ўдар», «абцугі», «арэлі», «баі на вертыкалях».

Адна з самых гучных легендаў Вялікай Айчыннай: варта было з'явіцца ў небе лётчыку-знішчальніку, як тут жа ў эфіры раздавалася папярэджанне «Ахтунг, ахтунг, у паветры Пакрышкін!», і нямецкія асы тут жа спяшаліся выйсці з бою. А савецкія лётчыкі па-забіяцку выконвалі песню пра героя-аднапалчаніна кампазітара В. Панамарова на словы паэта М. Марчанкі:

В небе Покрышкин!

В небе Покрышкин!

Будто бы пишет

по небу крылом.

Сердцем отважным

он Родину слышит

И на врага налетает

орлом.

24 жніўня 1943 года грудзі Пакрышкіна ўпрыгожыць другі медаль «Залатая Зорка». Да гэтага часу за плячыма гвардыі маёра было 455 баявых вылетаў. Сярод іх — шматлікія паветраныя баі на поўдні Украіны. У жніўні 1943 г. газета «Нью-Ёрк Таймс» апублікавала артыкул пра Аляксандра Пакрышкіна пад назвай «Найлепшы лётчык-знішчальнік у цяперашняй вайне — рускі», а прэзідэнт ЗША Франклін Рузвельт, узнагародзіўшы савецкага лётчыка-знішчальніка адной з найвышэйшых баявых узнагарод ЗША — медалём «За выдатныя заслугі», захоплена сказаў: «Пакрышкін, несумненна, самы выдатны лётчык Другой сусветнай вайны».

У сакавіку 1944-га Пакрышкіна прызначылі камандзірам 16-га гвардзейскага авіяпалка 4-га Украінскага фронту. Ужо ў ліпені таго ж года двойчы Герой Савецкага Саюза заступае на пасаду камандзіра 9-й гвардзейскай Марыупальскай авіяцыйнай дывізіі. У складзе 2-га, а затым 1-га Украінскіх франтоў дывізія пад яго камандаваннем удзельнічала ў многіх паветраных бітвах. Трэцяга медаля «Залатая Зорка» камандзір авіядывізіі гвардыі палкоўнік Пакрышкін удастоены 19 жніўня 1944-га «За выдатнае выкананне баявых заданняў камандавання і гераічныя подзвігі на фронце барацьбы з нямецкімі захопнікамі». Такім чынам, ён стаў першым тройчы Героем Савецкага Саюза! Камандуючы 8-й Паветранай арміяй генерал-лейтэнант Хрукін напісаў ва ўзнагародным лісце: «Найлепшы савецкі ас, важак, найадважнейшы з адважных, варты прысваення найвышэйшай урадавай узнагароды».

Камандуючы авіяцыйнай дывізіяй, Пакрышкін вызваляў Польшчу, Румынію, удзельнічаў у Берлінскай наступальнай аперацыі і скончыў вайну ў Чэхаславакіі. Усяго ён выканаў больш за 600 баявых вылетаў, прыняў удзел у 156 паветраных баях, афіцыйна збіў 53 варожыя самалёты асабіста і 6 — у складзе групы. Камандуючы 1-м Украінскім фронтам Маршал Савецкага Саюза Іван Конеў пісаў пра Пакрышкіна: «Ён паказаў сябе на фронце не толькі чалавекам вялікай асабістай адвагі, але і як выдатны арганізатар баявых дзеянняў. Пакрышкін — гонар нашай авіяцыі...»

Асаблівую ўвагу Аляксандр Іванавіч удзяляў падрыхтоўцы лётных кадраў, іх баявой вывучцы. 30 лётчыкаў, якія прайшлі «школу А. І. Пакрышкіна», сталі Героямі Савецкага Саюза, а трое з іх — двойчы. У адным з інтэрв'ю Аляксандр Іванавіч сказаў: «Вопыту набіраўся не па крупінках, як прынята казаць, а па кроплях крыві сваёй і баявых сяброў...»

24 чэрвеня 1945 года палкоўнік Пакрышкін у якасці сцяганосца ў складзе зводнага палка 1-га Украінскага фронту ўдзельнічаў у знакамітым Парадзе Перамогі на Краснай плошчы. У мемуарах «Неба вайны» ён успамінаў: «У зводных палках франтоў ішлі генералы і салдаты, пяхотнікі, артылерысты, лётчыкі... Яны неслі сцягі, якія былі авеяны славай шматлікіх бітваў, зіхацелі прамянямі найвялікшай Перамогі».

У пасляваенны час Аляксандр Пакрышкін скончыў Ваенную акадэмію імя М. В. Фрунзэ, авіяцыйны факультэт Ваеннай акадэміі імя К. Я. Варашылава, праходзіў службу на розных камандных пасадах у войсках супрацьпаветранай абароны краіны, стаў кандыдатам ваенных навук. На працягу 10 гадоў (з 1972 па 1981 год) маршал авіяцыі ўзначальваў Цэнтральны камітэт Добраахвотнага таварыства садзейнічання арміі, авіяцыі і флоту (ДТСААФ). З лістапада 1981 года ў якасці ваеннага інспектара-саветніка быў уключаны ў склад Групы генеральных інспектараў Міністэрства абароны СССР.

Аляксандр Іванавіч актыўна ўдзельнічаў у грамадска-палітычным жыцці краіны, з'яўляўся дэпутатам Вярхоўнага Савета СССР 2—10-га скліканняў, членам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР 9-га склікання.

Узнагароджаны 17 ордэнамі СССР, сярод якіх — 6 ордэнаў Леніна, а таксама многімі медалямі. Подзвігі славутага аса-знішчальніка прызнаныя не толькі ў Расіі: Пакрышкін — заслужаны ваенны лётчык Францыі, кавалер залатога медаля ЗША «За баявыя заслугі», ордэнаў і медалёў Балгарыі, Польшчы, Чэхіі, Румыніі, Манголіі.

Мікалай ШАЎЧЭНКА