ПАМЫЛІЛІСЯ
Было гэта даўно, яшчэ ў так званы савецкі час. Тады можна было сесці ў самалёт і за некалькі гадзін апынуцца ў Ташкенце. Ніякіх табе перашкод — ні мытняў, ні віз. Што і зрабілі Валянціна Трафімаўна і Юрый Адамавіч, жыхары беларускай вёскі, мае землякі. Працавалі яны ў калгасе: жанчына ў паляводчай брыгадзе, мужчына — у будаўнічай. Паляцела з імі і старэйшая дачка Тоня. А прычына апынуцца ў сталіцы сонечнага Узбекістана мелася важная: браўся шлюбам іх сын і брат Сашка, які пасля заканчэння Магілёўскага машынабудаўнічага тэхнікума атрымаў накіраванне ў Ташкент на мясакамбінат: там выпускнікі аддзялення халадзільна-кампрэсарных механізмаў былі запатрабаваны як нідзе. Ну і пакахаў беларускі хлапчына там мясцовую дзяўчыну, бацькі якой таксама прыехалі некалі сюды па размеркаванні з Расіі і засталіся на ўсё жыццё. А чаму не?! Горад прыгожы, круглы год садавіна і агародніна. Ды і з кар'ерай у галавы сям'і ўсё складвалася лепш не прыдумаеш — запрасілі пазней нават у міністэрства сельскай гаспадаркі начальнікам аддзела.
Як там праходзіла вяселле, Валянціна Трафімаўна не дужа ахвотна расказвала землякам, магла рукой махнуць і вымавіць адчайна: «Ат!» Тыя асабліва і не надакучалі: не хочаш расказваць — і не трэба, бяды тае. Жылі без тваіх аповедаў, не памерлі, пражывём і далей.
І ўсё ж неяк жанчына, а на той час яна стала старэнькай бабулькай, з сумам у голасе сказала мне, калі я наведаўся ў вёску:
— Напішы, сусед, як я на тое вяселле ў Ташкент ездзіла, а то памру і з сабой панясу тайну. Юрка, пухам зямля яму, ужо не раскажа, а Тонька далёка жыве. Пра само вяселле нічога не скажу дрэннага. І людзей было шмат, і музыка грала. За горадам рабілі. Сярод дрэў, бо ў горадзе ўлетку там дыхнуць няма чым. Ой, Сашка, як ён церпіць? Спякота, духацішча! Жах! Праўда, ён мне сказаў, ілгаць не буду: а мне, маці, такі клімат падабаецца. Ну падабаецца, то і жыві сабе. Дык вось, суседзе, далі нам сваты падарункі. Яны загорнутыя былі ў паперу. А ранкам разгарнулі тыя пакункі, на цвярозую галаву глянулі — я і абамлела: божа, уся адзежа паношаная, ці ж мы не бачым! І я адразу ўспомніла сваю вёску, уявіла людзей, якія прыбягуць і адразу ж папытаюць: ну дык паказвай, Трафімаўна, што там табе сваты падарылі! Яны ж багатыя людзі, то, відаць, ашчаслівілі! А што я магла ім паказаць — гэтыя транты паношаныя? Дзень праплакала. За каго ж яны нас прынялі? Думаюць, цяпер у вёсках беларускіх людзі так жывуць, як і раней? Ды не, далёка шагнула вёска, адсталі вы, гарадскія. Ай! Тут мой гаспадар кажа: вытры слёзы, маці, грошы маюцца, дык што хочаш, што глянецца табе, тое і купім. Бяды тае! Ну, дзе тут тыя крамы? Паказвайце!
Так і зрабілі. А падарункі сватоў не выкінулі: прывезлі з сабой, так і ляжаць у шкапчыку. Не спатрэбіліся. Людзям жа пахвалілася тымі падарункамі, што самі набылі. Ім спадабаліся, нават сватоў пахвалілі: бач ты іх, не жмінды якія-небудзь. А Сашка, слава табе, госпадзі, добра жыве. Яму мы пра той казус не сказалі, а то яшчэ вып'е калі і ляпне. І добра зрабілі... Ай, ды што ўжо цяпер успамінаць! Даўно было. Яны гарадскія, і праўда ж думалі, што мы, сяляне, бедна жывём, галота... Бач, як памыліліся!.. Хоць і вывучаныя!..
ВЯТРАК
На самай поўначы Гомельскай вобласці ёсць прыгожая вёска Хатоўня. Далей, калі рухацца па некалі шырокай і дагледжанай гравійцы, амаль адразу ж пачынаецца Магілёўшчына, і першы населены пункт тут — вёска Іскань, таксама не менш прыгожая. Мае бацькі дажывалі свой зямны век у Іскані, і таму я, гамяльчанін, ехаў на рэйсавым аўтобусе (тады яны хадзілі рэгулярна, бо свайго транспарту ў людзей амаль што не было), а далей дабіраўся звычайна пехам. Але, паверце мне, больш лёгкай дарогі, як дарога да бацькоўскай хаты, не існуе ў свеце. Ногі самі неслі. Да мамы. Да таты. Да малодшых братоў... Назад ішлося намнога цяжэй у прамым і пераносным сэнсе: маці, як ты ні ўпарціся, напакуе табе торбачак і вялізак, — як данесці? Даносіў, вядома ж. Але на працягу амаль усёй дарогі, а гэта добрыя чатыры кіламетры, баяўся спазніцца на аўтобус. І яшчэ — каб ён не зламаўся. Бо заўтра ж на працу, а адсюль, з Хатоўні, ніяк больш да Гомеля не даедзеш. Тупік. Але ўсё неяк абыходзілася, і ў мяне быў яшчэ час пасядзець пад ветраком — старэнькім, незапатрабаваным на той час, таму з вялікім свірнавым замком на дзвярах. Каля яго быў канцавы прыпынак аўтобуса. Я помніў той вятрак яшчэ з часу, калі ён працаваў, і тады, праходзячы каля яго, звычайна спыняўся, задзіраў галаву на крылы-гмахі, і ў мяне, мусіць жа, галава кружылася, і як не падала з яе шапка: вось дык дзіва дзіўнае!
Прайшло шмат гадоў. Перастаў хадзіць аўтобус у Хатоўню — няма, кажуць, пасажыраў. Пагаджуся: амаль у кожнай сям'і цяпер свой легкавік. Адвязуць — прывязуць — сустрэнуць. І мне ў Іскань (цяпер толькі на могілкі, каб праведаць бацькоў, родных і блізкіх людзей) зручней дабірацца іншай дарогай — па асфальце. Але неяк я заглянуў у Хатоўню наўмысна, бо якраз у той час рыхтаваўся пісаць аповесць «Вятрак — птушка вольная», таму хацеў на свае вочы яшчэ раз убачыць млын, каб больш грунтоўна разгледзіць яго. Спадзяваўся пабываць і ўнутры. Аднак на месцы ветрака — на маё глыбокае расчараванне — убачыў пустку. Вось табе і маеш!
Сёння многія хатаўляне шкадуюць: навошта разбурылі вятрак, каму ён перашкаджаў? Кажуць, баяліся, каб сам не ўпаў ды не прыціснуў каго выпадкова. Ну і перастрахоўшчыкі мы! Ды каб паваліць той вятрак, спатрэбіліся ажно тры трактары ў адной счэпцы! Уяўляеце? І тое ён ім не адразу паддаўся.
І яшчэ кажуць хатаўляне: сёння, калі ў нас развіваецца экатурызм, вятрак быў бы самым каштоўным экспанатам ва ўсім раёне. Калі шырэй не ўзяць. А стаў... помнікам людскога бяспамяцтва.
Аповесць усё ж я напісаў. І нядаўна вучні з маёй малой радзімы падарылі мне макет ветрака. Самі зрабілі. Аднак, скажу вам, ён вельмі падобны на той вятрак, які я бачыў, а яны, вучні, на вялікі жаль, не. І ўжо ніколі не ўбачаць. Шкада. Вельмі.
ЛАЗАРАВІЧ
Барыс Лазаравіч Кавалерчык — чалавек у літаратурным асяродку вядомы. Член Саюза пісьменнікаў Беларусі. Яго ведаюць не толькі ў нашай краіне як аўтара афарызмаў. Выдаў дзве кнігі. Піша таксама гумарэскі, іранічныя вершы. Дарэчы, ён майстар спорту па шашках. І да ўсяго гэтага — вельмі памяркоўны, разважлівы, добразычлівы чалавек. Пра такіх кажуць: мухі не пакрыўдзіць.
З Лазаравічам мы сябруем, таму нярэдка тэлефануем адзін аднаму, дзелімся літаратурнымі планамі, задумкамі, абмяркоўваем прачытаныя творы сваіх калег. Вядома, пагамонім і пра здароўе. Але вельмі асцярожна. Калі чалавеку за восемдзесят, то, як спяваецца ў вядомай песні, не трэба сыпаць соль на рану. Хвароб, канешне ж, хапае, не без таго. Таму, заканчваючы размову, я кожны раз жадаю Лазаравічу не хварэць. Ён жа ўздыхне, вытрымае паўзу, але скажа бадзёра: «Тваімі б малітвамі... Але буду старацца. Дзякуй».
Учора Лазаравіч паскардзіўся, што ягоныя афарызмы не хочуць друкаваць у адным вядомым нашым часопісе. Пры гэтым засведчыў, што ў паважанай маскоўскай «Литературной газете» друкуецца амаль што ў кожным нумары. Чаму так? Дзе справядлівасць? Паразважалі і пра гэта. Я пастараўся супакоіць Лазаравіча: маўляў, гэта ж выдатна, што «Літаратурка» друкуе (яна, дарэчы, назвала ў свой час майго старэйшага калегу майстрам афарызмаў), бо яе чытаюць у тых жа Злучаных Штатах Амерыкі, у Ізраілі, дзе жывуць многія сябры і сваякі Лазаравіча. Пагадзіўся ён і з тым, што калі б яго афарызмы надрукавалі ў нашым беларускім часопісе, то, вядома, часопіс таксама чыталі б у тых краінах, дзе чытаюць «Літаратурку». «Канешне, чыталі б, — пагадзіўся Лазаравіч. — Я абавязкова даслаў бы па адным экзэмпляры сваім сябрам...» Пасмяяліся, пажадалі адзін аднаму добрай ночы і развіталіся.
Назаўтра я ехаў у Бабруйск на фестываль беларускай драматургіі. Ажно на тыдзень. Пахваліўся, вядома ж, і Лазаравічу. Ён змоўчаў. А крыху пазней, калі размова зайшла зусім пра нешта іншае, вярнуўся да маёй паездкі на фестываль.
— Ты б, — сказаў, — і жонку ўзяў з сабой. Хай бы і яна развеялася. Ёй, ведаю, таксама было б прыемна...
Эх, Лазаравіч, добрая ты душа! Я зразумеў яго, як, можа, ніхто іншы: гадоў колькі назад ён страціў жонку і надта цяжка прывыкае да адзіноты. Калі наогул зможа ён да яе прывыкнуць...
КРЫЎДА
У нядзелю да Сіваковых прыехалі старэйшы сын Толік і ўнук Максім, бо нешта забарахліў дзядулеў камп'ютар. Трэба выручаць старога, таму што сёння ён без яго не ўяўляе жыцця. Калі раней бавіў час на двары, дзе збіраліся мужчыны, каб пагуляць у даміно і пра жыццё пагаманіць, то цяпер дзеда зусім не выгнаць з кватэры — прыкіпеў, адным словам, да кампа. А бабуля дык і радуецца: «Лепш хай дома сядзіць — тут спакусы менш». Бабуля ёсць бабуля. Яна і цяпер круціцца каля сына і ўнука, стараецца тым нават нешта падказаць.
— Паспрабуй, Максім, вось гэты шнур пакратаць: можа, перацёрся? — раіць, скрыжаваўшы рукі на жываце.
Максім моршчыцца:
— Ну бабуля! Не перашкаджай...
— Глянь, глянь! — не адступае тая. — Працэсар быццам жа новы. Не павінна быць, каб ён закапрызіў. А?
Хлопцы моўчкі робяць сваю справу і стараюцца не рэагаваць на недарэчныя — толькі не з погляду бабулі, канешне, — падказкі. Дзед, як заўсёды, маўчыць, бо ён сваю старую добра ведае, яе лепш не чапаць, — і спакойна-сканцэнтравана назірае за сынам і ўнукам: можа, калі і самому спатрэбіцца гэтая навука? Аднак усё ж сумняваецца, што запомніць нешта, бо і так дзівяцца суседзі, што ён у такім паважным узросце карыстаецца камп'ютарам: нешта піша, нешта чытае там... Малайчына!
Не вытрымлівае бабуля, заглядвае туды, дзе корпаюцца майстры, з дзелавым выглядам:
— Ну што, зрухі ёсць?
Сын Толік таксама моршчыцца, як некалі Максім:
— Мам! Ідзі на кухню! Гатуй абед!
Старая глядзіць на дзеда, з непрыхаваным папрокам у голасе заўважае:
— Бачылі? Я ім ужо і не патрэбна!
І, пакрыўджаная, пакідае майстроў...
Васіль Ткачоў
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/vasil-tkachou
[2] https://zviazda.by/be/kaleydaskop
[3] https://zviazda.by/be/tags/z-redakcyynay-poshty