Пісьменніца Лідзія Арабей (светлай памяці!) лічыла, што чытанне — працэс інтымны, патрабуе пэўнага часу, месца, крэсла пад таршэрам, стала, цішыні... Майго чытання ў тралейбусах-трамваях яна не прызнавала, прычым катэгарычна.
А шкада, бо ў ім — свае цікавінкі. Ну вось надоечы — у натоўпе, у прыцемку — у «трох словах» заблудзіла: калега напісаў, што ў аднаго мужчыны (даслоўна) «...нюх на грошы быў чым у нямецкай аўчаркі».
Нейкае слова прапушчана? Ці знак прыпынку?
«Вярнулася» назад, зноў і зноў перачытала фразу і толькі пасля гэтага ўбачыла, што ўсё ў ёй правільна — памылак няма. Проста
ў пачатку сказа напісана: «нюх не горшы...»
Як той казаў, што каму дапякае, той пра тое і гукае.
Хлеба? Не трэба...
Будні, раніца, дзяжурная праверка: перш чым з дому сысці, трэба ж паглядзець, ці выключаны святло і газ, ці з сабой праязны, кашалёк, ключы...
Суседкі гэту «рэвізію» «чыняць» ужо за парогам — у ліфце.
— Ты бутэрброды ўзяла? — пытае матуля.
— Не, абыдуся, у буфеце перакушу, — адмахваецца дачка-пяцікласніца.
— А мабільнік?
— Ой... Ён таксама дома застаўся... Трэба вярнуцца.
...Без сувязі, выходзіць, як без рук. І горш, чым без хлеба.
Дзіўныя людзі
Горад, вуліца, натоўп: нехта ў ім справа ідзе (у бок прыпынку), нехта — злева, нейкая жанчына — уперадзе. Паходка ў яе цікавая (качкай перавальваецца з нагі на нагу). І адзежка — таксама: з яркай латкай пад каўняром, з вешалкай, з белай біркай збоку...
— Прабачце, — перапрашаем ужо спыніўшыся, — можа, мы не разумеем чаго, але куртачка на вас, здаецца, навыварат?
— У мяне?! Вы з глузду з'ехалі! —
з паўабарота заводзіцца жанчына.
Аднак ляпае сябе па сцёгнах, шукаючы кішэні, і, не знайшоўшы іх, «фантаніруе» далей:
— Цьфу-ты ну-ты... А я ж на базар так з'ездзіла... І ў краму схадзіла... Хоць бы хто што сказаў... Во людзі, во людзі...
І сапраўды — не дагадзіць: нешта скажы ім — дрэнна. І не скажы — таксама.
Хто баіцца...
Калі б муж у Дзіны быў ды хоць трохі зарабляў (а калі б зарабляў, дык, можа, і быў бы), яна падгадавала б дачушку да трох ці хоць бы да двух з паловай гадкоў — пасядзела б яшчэ ў дэкрэтным. А так...
У садок павяла — сёлета, у жніўні. Гэта, ёй сказалі, найлепшы час, бо пазней, увосень, малыя пачнуць хварэць і тады ўсе мікробы будуць «ліпнуць» да новенькай...
Як і дрэнныя словы.
...І таго, і другога Дзіна чакала: але ж неяк пазней. А тут — толькі з месяц дзіця ў садок пахадзіла (спачатку з мамай, на гадзінку-другую...) і ўжо, бач, «набралася»: крычыць са свайго куточка: «Ляля бяць...», «Міся бяць...»
Ад неспадзеўкі ў матулі аж рукі затрэсліся, мову адняло — ва ўсякім разе спачатку. Але ж потым вырашыла не завастраць на гэтым увагу малой. Глядзіш, на дурное яна і забудзецца.
Ага, як той казаў, зараз: паўтарае — прычым раз за разам, піхаючы ў рукзак... то адну, то другую цацку.
І толькі тут да матулі даходзіць, што на іх — на ляльку з мядзведзікам — дзіця не сварыцца, яно проста думае ўголас (ці ў мамы пытае?), што з сабою браць на прагулку, а што не браць.
«...Вёсцы лёгка»
Праўду кажуць, што восенню і верабей багаты: цётка Іра насаліла агуркоў і грыбоў, наварыла варэнняў і аджыкі, наскладала ў скрынкі яблыкаў.
І насушыла іх — злажыла ў трохлітровыя слоікі, наставіла на шафу: шарэнгамі стаяць — жоўценькія, прыгожыя, можна сказаць, залатыя...
— Во-во, гэта слоўца — самае дакладнае, — смяецца гаспадыня, — бо я на іх столькі электрычнасці спаліла, столькі грошай і часу...
Прыпеўка з нагоды:
Горад кажа: вёсцы лёгка,
У людзей — усё сваё...
Ды пакуль тая палёгка,
Укладзешся — ё-маё!
Двое
Горад, падземны пераход. На прыступках, што вядуць уніз, — мужчына-пабіраха (ля ног — кардонка з надпісам: «На еду. Спасибо»); на прыступках, што вядуць угору, — жанчына з ураджаем: яблыкі (чырвоныя, жоўтыя, зялёныя... Як і прыцягнула?!) загадзя разложаны ў асобныя пакецікі — толькі бяры! Бабуля часам «тасуе» іх — паварочвае прыгажэйшымі бакамі, часам — соладка дрэмле ці нават... спіць?
Будзіць яе, вядома ж, не хочацца, а вось яблыкаў купіць (нават маючы свае) — так...
Чыста з павагі.
Адзін дома
Вечар, тэлевізар, падборка навін. Сярод іх — крымінальных — як, здаецца, штодня хапае трагічных. Абрывак фразы: «У хаце на час пажару знаходзіўся пяцідзесяцігадовы сын гаспадыні. Сама яна была ў суседкі».
Пакінула, выходзіць, «дзіцятка»... А нельга было...
Нават такое?
Што пасееш?
...Маладыя жанкі, сабраўшыся разам, шкадавалі старых, што жывуць з п'янюгамі: з «дзеткамі», якія адбіраюць грошы, выносяць з дому апошнія рэчы, часам — б'юць і, што называецца, плакаць не даюць. Бо паплач (а тым больш у міліцыі) — горай стане...
Значыць, нешта не даглядзелі бацькі, нешта ўпусцілі.
— Але ж самі выхоўвалі — самі і вінаваты, — казалі маладыя жанкі пра старых, у думках, відаць, не маючы, што няма застрахаваных, што на месцы апошніх могуць (бронь божа!) апынуцца і самі.
Рэха Чарнобыля
Доктар быў зусім малады, але ж, відаць, дасведчаны. Ва ўсякім разе, гаварыў ён упэўнена, смела, гаварыў, што час упушчаны, што без аперацыі ўжо ніяк, а паколькі пухліна вялікая, то выдаляць яе прыйдзецца разам з усім (то-бок разам з малочнай залозай). Што, вядома ж, крыўдна, бо жанчына яна маладая... Як выйсце, можна паставіць імплант.
— Не, не варта, — усміхнулася яму пацыентка, — бо ніхто, апроч вас, мае грудзі не бачыць.
Раней, да аперацыі, і сапраўды, цяпер, пасля...
Надоечы вось у паліклініку хадзіла: кардыяграму трэ было зрабіць, а найперш сказалі раздзецца.
Яна і пачала — з «прыгаворам», што аперацыю перанесла, што адной залозы няма. Дык вы, маўляў, не пужайцеся...
— Ды было б чаго, — усміхнулася ёй дакторка. — У нас такіх пацыентаў — кожны дзень... А бывае і па некалькі.
Адцвілі...
У Галі на дачы проста цуд якія хрызантэмы: жоўтыя, белыя, ружовыя, ці не ўсіх адценняў барвовыя...
— Гэта ўсё ад мамкі маёй, — выхвалялася гаспадыня. — Яна іх вельмі любіла. Каля хаты кустоў з дзесяць расло!
У Галі, напэўна, не менш: усе любаваліся! Але ж гэта — летась, бо сёлета...
У хацінкі яе (так склалася) — новы гаспадар. Агароджа таксама новая — высокая, бетонная.
Што за ёй расце і што цвіце, ужо невядома.
Яны як мы?
«Хабар» у асабліва дробных памерах — прыяцелька яек прынесла (свой дом у яе, гаспадарка), доўга прабачалася, што толькі дзясятачак, бо восень на дварэ ды і куры старыя: адна кульгавая стала, другая — аблысела...
Выснова (яе):
— Куры — яны як людзі.
Ёсць розніца
Горад, праспект, люднае скрыжаванне. Над ім — вялікі банер (ён жа транспарант) з заклікам не купляць прадукты з рук, пад ім, у падземным пераходзе, яны... ва ўсю прадаюцца. Стыхійны рынак. І чаго там толькі няма: садавіна-гародніна, грыбы, катахі кукурузы, мёд, саленні, сухафрукты, кава-гарбата...
Гандлююць імі пераважна жанчыны (прычым сталага ўзросту) і, як правіла, з перапынкамі, бо «на гарызонце» час ад часу з'яўляецца нарад міліцыі, і гандляркі тады, як птушкі, уздымаюцца з месцаў, мігам хапаюць сумкі з таварам — пускаюцца наўцёк.
Праўда, не ўсе: хто-ніхто і зрэдку — тармозіць, уступае ў перапалку. Вось і зараз вецер даносіць два галасы: міліцэйскі, строгі, і «базарны», жаночы:
— Я сказаў, што гандляваць нельга!
— А пражыць, калі паўпенсіі на лекі пайшло, можна?!
— Я ўсё разумею...
— Ты?.. Што ты можаш разумець са сваёю зарплатай?
...«Сыты галоднаму не спагадае». Галодны сытаму таксама...
На хлапца спадзявайся...
Вуліца, пераход, святлафор. На ім і, падобна, вось-вось загарыцца чырвонае. усе спыняюцца, каб прапусціць машыны, хлопец на ровары — не: як той чорт з табакеркі, ён вынырвае аднекуль з-за спін і...
Віск тармазоў, «выццё» клаксанаў, мацюкі... Але ж, дзякуй богу, пранесла: хлопец жывы і нават вясёлы. Ён стаіць на тым баку вуліцы — пазірае на гэты. Бо тут, сярод нас, пешаходаў, і таксама на ровары, яго дзяўчына: нейкім цудам яна паспела спыніцца...
Што, вядома ж, здзіўляе, бо, едучы следам (і, магчыма, даўно), магла «расслабіцца», магла, давяраючы хлопцу, бяздумна круціць педалі: не глядзець на той святлафор і тады...
Ад вялікай радасці (таго ж супольнага руху) да такой жа вялікай бяды — крок. А часам, магчыма, і менш.
У лес... І з лесу
У лес — як у храм... Ці... у дарослае жыццё: з марай «адарвацца», надыхацца свабодай, налюбавацца-нацешыцца, нагуляцца, само сабой — і часам найперш — нечага набраць...
З лесу, як з жыцця: з ціхім сумам, што, вядома ж, падыхаў. І палюбаваўся. І нештачка знайшоў, нясеш. Але... да крыўднага мала: хацелася б больш!
Адно суцяшае, што гэта, дасць бог, не апошняя восень, не апошні «паход», што будуць новыя — яшчэ і яшчэ! І ўжо тады...
Кажуць, над адным мястэчкам вельмі доўга дажджу не было, і людзі, каб выпрасіць яго, сышліся на малітву: усе разам, з абразамі...
А дзіця адно — дык нават з парасонам. Бо яно — верыла.
Валянціна Доўнар
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/tags/valyancina-dounar
[2] https://zviazda.by/be/kaleydaskop
[3] https://zviazda.by/be/prostaya-mova-0
[4] https://zviazda.by/be/prostaya-mova