Сёння розныя гандлёвыя сеткі, каб прывабіць пакупнікоў, ладзяць шматлікія конкурсы: маўляў, заходзьце, людзі добрыя, набывайце сабе пэўныя тавары і выйгравайце... Ды хоць машыны з кватэрамі! Вось народ і ідзе ў такія крамы. Думае, а раптам пашанцуе?
Дык вось. Жыла ў вёсцы адна сям'я. І бацькі ў ёй, і дарослыя дзеці працавалі ў мясцовай гаспадарцы, па той жа хлеб ды што-небудзь да хлеба хадзілі ў найбліжэйшую краму. Там усё было як заўсёды: тавары, цэннікі і ніякіх табе сюрпрызаў... Па іх, калі хочаш, можаш у горад з'ездзіць. Але навошта і час свой траціць, і за дарогу плаціць? Лепш за тыя грошы бохан хлеба купіць ці якую цукерчыну...
Вось так гэта сям'я думала, вось так яна і жыла, аж пакуль не дайшлі навіны, што ў райцэнтры новая крама адкрылася. А ў ёй — ну чаго толькі няма... Ды яшчэ і танней, чым у іншых!
Для таго каб гэта праверыць, людзі дачакаліся наступнай зарплаты, дамовіліся з машынай і паехалі ў «разведку».
Шмат што ў той дзень купілі. Толькі пад вечар вярнуліся назад. Суседзі давай распытваць, што там ды як, ці такая ўжо добрая крама, як яе малююць?
«Разведчыкі» таіцца не сталі: расказалі, што купілі, колькі грошай аддалі. Пахваліліся яшчэ, што ім за вялікую колькасць пакупак жвачак на касе далі, прычым бясплатна.
— Ды ну... Быць не можа! — здзівіліся вяскоўцы.
— Праўда! Каб нам з месца не сысці! — ледзь не бажыліся пакупнікі.
І тут жа расказвалі, што называюцца тыя жуйкі быццам прыгожа — не тое банцікі, не тое бонікі... А вось на смак... Абы што: яны тую гадасць нават есці не сталі.
— І правільна зрабілі, — пахваліў адзін з дасведчаных суседзяў ды растлумачыў, што (канкрэтна) яны каштавалі на смак. Во дзе смеху было!
Але ж пра сваю паездку ў райцэнтр сям'я не шкадавала. Засвоіла хіба: не ўсё, што даюць у крамах (а тым больш задарма), варта класці ў рот.
Андрэй Сідарэйка, г. Мінск
...Наш сваяк не так даўно адзначаў юбілей. Чалавек, можа, з трыццаць на яго сабралася. Але адно крэсла доўгі час пуставала. Відавочна — нехта спазняўся. А калі з'явіўся, аказалася, што чалавека ў дарозе банальна абакралі. Не дзіва, што многія за сталом сталі ўспамінаць сваё — хто пачутае, хто перажытае... У асноўным, вядома ж, сумнае, крыўднае, але потым мы пайшлі пакурыць, і адзін з мужчын расказаў...
Мне засталося толькі запісаць.
«Значыць, здарылася гэта гадоў сорак назад. Мы з маім сябрам Пятром тады здалі апошні экзамен апошняй сесіі і гэтую падзею, вядома ж, добра адзначылі.
Меліся ў нас планы і на заўтра. Справа ў тым, што Пятро амаль год круціў раман з пяцікурсніцай Наташай, і тая, баючыся трапіць па размеркаванні ў якую-небудзь глухую вёску, сабралася выйсці замуж: якраз на гэты дзень запрасіла Пятра ў госці, каб пазнаёміць з бацькамі.
Напярэдадні мы (Пеця адзін ехаць баяўся) вычысцілі адзежу і абутак, адпрасавалі штаны, купілі ў краме сем гваздзікоў і маленькі торцік (на большае пасля ўчарашняга грошай не было) ды селі ў электрычку.
Народу ў вагоне было зусім мала. Так што мы ўладкаваліся каля ўвахода і, вядома ж, бачылі, як услед за намі зайшла грузная бабуля з вялікім тортам. Яе мучыла задышка, таму далей у вагон яна не пайшла — цяжка села насупраць, праўда, з іншага боку ад прахода. Сумачку яна паставіла сабе на калені, торт — на лаўку злева і амаль тут жа заснула. Мы з Пятром таксама хацелі, але не маглі: слухалі аб'явы, пазіралі ў акно, каб не прапусціць патрэбную станцыю.
...З вагона, калі пад'ехалі, я падаўся першы, азірнуўся на Пецю і не паверыў сваім вачам: той, апроч кветак, трымаў... бабулін вялікі торт.
— Ты што — звар'яцеў? — накінуўся я на сябра.
— Не, я наадварот, зрабіў як лепей, — стаў бараніцца ён. — Бабуля ж і так пудоў сем заважыць... Ды і цукроўка ў яе — па ўсім відаць... Ёй нельга салодкага, а нам — самы раз. У сям'ю ж ідзём.
Мне гэты паход ужо зусім не падабаўся, але што тут будзеш рабіць — даганяць электрычку?
...Бацькі Наташы сустрэлі нас досыць гасцінна, паказалі дом і надворныя пабудовы, пасадзілі за шчодры стол. Нам, мужчынам, у маленькія кілішкі налівалі малдаўскага каньяку, жанчынам — шампанскага, пацякла няспешная гутарка. Разам з гаспадаром мы бэсцілі Рэйгана і Маргарэт Тэтчэр, услед за гаспадыняй, але з меншым энтузіязмам, хвалілі Гарбачова і яго сухі закон. Атмасфера за сталом станавілася ўсё меней змушанай і ледзь не сяброўскай. У перапынку мы нават пагарталі альбом з фотакарткамі — пазнаёміліся, хоць і завочна, з гісторыяй сям'і, з далёкай і блізкай раднёй.
Тым часам на кухні закіпеў чайнік. На стале замест талерак з'явілася ваза з цукеркамі і пячэннем, сподачкі, кубачкі і нарэшце торт. Яго паставілі ў самым цэнтры, знялі накрыўку і...
Гогаль, яго мёртвая сцэна з «Рэвізора», як той казаў, адпачываюць, бо тое, што ўбачылі, было куды мацнейшае: у каробцы, пад накрыўкай, ляжаў... кот — невялікі, нежывы.
Наташа, закрыўшы твар, кінулася да ракавіны, яе маці — асела ў крэсле, бацька лыпаў вачамі і ротам хапаў паветра. Мы з Пятром, пакуль ніхто не ачомаўся, ганебна збеглі. Ён нават сваю бабровую шапку забыўся».
...На гэтым апавядальнік змоўк. Нехта з кампаніі курцоў, уяўляючы карціну і наступствы, ад душы рагатаў, нехта — не вельмі верыў. А я дык адразу, бо цудоўна помніў, як некалі даўно не стала нашага ката, як мы ўсёй сям'ёй яго шкадавалі і думалі, дзе пахаваць. «Найлепей — на дачы», — прапанавала бабуля, і яны з дзедам яго павезлі. Таксама ў каробцы (ад маіх новых ботаў), таксама ў электрычцы ў бок Маладзечна.
Праўда, нашаму кату ў дарозе пашчасціла больш: ён паспяхова даехаў і цяпер спачывае ў блізкім ад дачы лесе. А вось той, з якім хлопцы ехалі ў агледзіны...
Хочацца верыць, што нехта пахаваў і яго. Магчыма — разам з надзеяй выйсці замуж за Пецю.
А. Лаўрыновіч, г. Мінск
Не адкрыю Амерыку, калі скажу, што ўсе людзі розныя, што ў кожнага свае дзівацтвы і захапленні, калі карысныя, а калі і не.
Баба Жэня, напрыклад, «кукобіла» грошы: усё жыццё была сквапная, а пад старасць дык і зусім — пераплюнула Плюшкіна. І ўсё таму, відаць, што нябожчык муж на гэта мала зважаў (што, маўляў, з дурніцы возьмеш?), дзеці таксама неяк змалку прывыкалі абыходзіцца, нічога не прасіць у маці. А той і добра. Здароўем лёс не пакрыўдзіў, рабіць магла. Нават аўдавеўшы, сама садзіла агарод, пыніла гаспадарку, што-нішто з яе прадавала — усё ж капейка... Да таго ж дарослая дачка ўзялася адзяваць ды абуваць яе, сын — забяспечваць дровамі... Хоць гэта яму і цяжка было, бо гадаваў траіх дзяцей — дзвюх дачок-студэнтак і сына. Але ж і маці шкадаваў, бо тая ўвесь час наракала, што пенсія ідзе на лекі, што ў краму хадзіць далёка, вочы не бачаць, ногі баляць, сацыяльнаму работніку заплаціць трэба...
Вось тут сын і вырашыў, што замест яго да бабулі будзе прыходзіць Толік, унук. Ну чаму б і не, калі хлопец ужо не маленькі (шосты год у школу ходзіць), бацькаў «Жыгуль» асвойвае, у розных там гаджэтах-камп'ютарах «сячэ»... Значыць, бабулі дапамагаць таксама зможа.
Толя згадзіўся, не сказаць, каб з ахвотай, бо чуў, як мама казала, што баба Жэня скупяндзя яшчэ тая, што яна, мусіць, грэчку лічыць перад тым, як зварыць.
І бабуліны размовы ён таксама чуў. Паштарка, бывала, прынясе ёй пенсію, прапануе выпісаць якую газету. Але ж дзе там — баба казала, што грошай няма. А калі тая сыходзіла, пачынала наракаць, што пенсію дала ёй «аднымі пяцёркамі», а «вялікіх» грошай (так бабуля казала) як быццам няма. А іх жа лепей і лічыць, і захоўваць.
Скеміўшы гэта, унук узяўся дапамагаць: мяняць яе дробныя купюры на большыя — 20-рублёвыя. Ды яшчэ і купляць зефір, пасцілу, мармелад, а галоўнае — бісквітныя рулецікі з рознымі крэмамі. Бабуля іх дужа ўпадабала, хоць і казала, што гэта ж, мусіць, вельмі дорага. Толік тады супакойваў: маўляў, не больш, чым маці яму дае на школьны абед.
Вось так яны і жылі, унук і бабуля, вось так і шыкавалі, пакуль...
Недзе напрадвесні Толікаў тата надумаў памяняць рухавік ва ўласным трактары і прыйшоў да маці пазычыць тысячу рублёў. Адмовіць сыну баба Жэня не магла, але ж пабурчала, што жыць трэба ашчадней, не даваць малому ў школу па 20 рублёў на абед...
Сын здзівіўся — хацеў адказаць, што ніхто яму столькі не даваў і не дае, але гаспадыня паслала яго па дровы.
Калі прынёс, на стале, у пакеціку, ужо ляжаў стос грошай. Маці сказала, што тут — роўна тысяча. Сын пералічваць не стаў: паабяцаў, што пастараецца хутка аддаць. І толькі дома, разгарнуўшы пакет, жахнуўся, знямеў: там, з цэлай тысячы рублёў, толькі дзвесце былі сапраўдныя, астатнія — вартая жалю падробка, надрукаваная на каляровым прынтары. «Як? Адкуль гэта ў бабулі ўзялося?» — не разумеў ён.
Жонка ўмаліла нікуды не хадзіць, не пароць гарачку — дачакацца са школы Толіка.
Калі той прыйшоў, бацька пасадзіў яго за стол, моўчкі паклаў пачак грошай.
Адпірацца не выпадала: малы шчыра прызнаўся, што дваццаткі друкаваў ён, а ўзамен браў у бабулі пяцёркі.
На довады бацькі, што гэта пахне турмой, сын адказаў, што ён не дурны і нікому, апроч бабулі, грошы не мяняў. А той жа, маўляў, усё роўна, што ў панчоху запіхваць: колькі тысячы рублёў савецкіх прапала і гэтыя, можа, прападуць. А так хоць нешта смачнае з'ела...
Як быццам правільна сын казаў, але ж бацька ўзяўся расшпільваць дзягу. Толік маланкай сігануў на шафу, маці мітусілася паміж імі. Яна ледзь стрымлівала смех і жах, бо, вядома ж, разумела (і казала), што трэба недзе пазычаць грошай на рухавік, а потым аддаваць даўгі — у тым ліку і маці...
Седзячы пад столлю, юны фінансіст параіў вось гэтую пазыку аддаць тымі ж грашыма, што ўзяў, але бацька не слухаў — абзываў яго смаркачом, хамутом, бязменам, які не разумее, што ўтварыў.
А далей... «Вытворчасць» ліпавых дваццатак паспяхова накрылася. Доўг бабулі бацька аддаў. Сапраўднымі.
Ніна Кандрашонак, г. Петрыкаў
Гэта здарылася даўно з маім свёкрам Антонам Антонавічам, які ў маладыя гады па камсамольскай пуцёўцы «махнуў» на цаліну, некалькі месяцаў працаваў там «без выхадных і прахадных», потым на нейкі час прыязджаў дадому. Праўда, не сказаць каб дужа адпачываў там, бо іншых мужчын у хаце не было, а работы ў вёсцы заўжды хапала. Маці адна даглядала скаціну, садзіла бульбу, гарод, касіла, вазіла... Часам, вядома ж, наймала памочнікаў і, каб аддзячыць ім, заўжды трымала самагонку.
Сына таксама пачаставала ў чарговы прыезд і з той вялікай радасці. А ён жа не сляпы — заўважыў, адкуль прынесла, і потым пачаставаўся сам: «апрыходаваў» з сябрамі некалькі пляшак, а ў пустыя наліў вады.
...Але ж вось «адпачынак» ягоны скончыўся, трэба зноў ад'язджаць, а на душы — камень: падмануў жа матулю і прызнавацца сорам. Падумаў: ай, хай будзе, што будзе, дзе адзін грэх, там і два. Сеў у кухні за стол, разгарнуў газету, зрабіў выгляд, што ўважліва чытае.
— Што там пішуць, сынок? — спытала матуля, наліваючы на патэльню аладкі.
— Ды вось вучоныя даказалі, што гарэлка можа страціць градус, калі доўга пастаіць, — «прачытаў» грамацей.
— Не можа быць?! — здзівілася маці.
— Тут напісана, што не раз правяралі: можа... Ператворыцца ў ваду...
— Трэба нашу праверыць, — сказала гаспадыня і, адставіўшы ў бок патэльню, па драбінах сіганула на вышкі, дзе была яе схованка. Узяла там бутэльку, прынесла да стала, адкаркавала, лінула на донца чаркі:
— Антось, дальбог жа праўда, — прызнала, пакаштаваўшы. — Вада...
Такім чынам ні ў чым не вінаваты госць паехаў на сваю цаліну. Толькі праз гады ён прызнаўся маці ў сваіх грахах.
Таццяна Халопіца, в. Затур'я, Нясвіжскі раён
Рубрыку вядзе Валянціна ДОЎНАР
Ад яе ж чарговы напамін, што ўсе «вясёлыя і праўдзівыя гісторыі з жыцця чытачоў» на старонках «Звязды» не проста друкуюцца, — яны ўдзельнічаюць у конкурсе на найлепшую. Вынікі яго будуць падведзены на пачатку наступнага года. Журы — і вялікае чытацкае пад старшынствам спадарыні Соф'і Кусянковай з Рагачоўшчыны, і маленькае рэдакцыйнае на чале з першым намеснікам галоўнага рэдактара спадарыняй Наталляй Карпенкай — працуе, гісторыі пошта прыносіць... Так што пішыце!
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/kaleydaskop
[2] https://zviazda.by/be/vyasyolyya-gistoryi
[3] https://zviazda.by/be/tags/vyasyolyya-gistoryi-chytachou