У чым перавага папяровых картаў перад анлайн-версіямі і чаму выданні на беларускай мове — гэта стапрацэнтны эксклюзіў, даведалася карэспандэнт «Звязды».
Адказнасць за кожную рыску
Рабочы стол галоўнага рэдактара РУП «Белкартаграфія» Галіны Ляхавай не відаць пад стосам шырокіх рознакаляровых лістоў. Прыглядаюся да іх — вуліцы Гродна. У руках жанчына трымае аловак і ўручную ўносіць на паперу рэдактарскія ўказанні.
— Гэта толькі здаецца, што развіццё тэхналогій значна спрасціла працэс стварэння картаў. Вядома, лініі пяром з тушшу цяпер ніхто не наносіць, аднак камп'ютар поўнасцю работу не выконвае. Ён толькі інструмент. Кожная карта — гэта калектыўны прадукт, над якім працуе не менш за дзесяць чалавек: уласна картограф-выканаўца, тэхнолаг, рэдактар, галоўны рэдактар, карэктар, інжынер-сістэматэхнік, мастак і іншыя, — расказвае дырэктар прадпрыемства Іна ШЛЫК.
Але ці вартыя такіх намаганняў вынікі ў наш час, калі ў кожнага ў смартфоне — «Google.Maps» і «Яндэкс.Карты»? Безумоўна. Унесці праўкі ў анлайн-сэрвісы можа любы. Прычым, як карысныя, так і шкодныя. Адзін з нядаўніх сумных прыкладаў якраз закрануў Брэсцкую крэпасць. На Google.Maps скульптурная кампазіцыя «Смага» была перайменавана ў «Прагу хуткасці» («Жажду скорости»). Віртуальны вандалізм у чыстым выглядзе. Жыхары Брэста, як толькі ўбачылі гэты жах, забілі трывогу і вярнулі скульптуры яе сапраўднае імя.
— Мы нясём адказнасць за кожную рысачку на нашых картах, працуем у цеснай сувязі з дзясяткамі арганізацый і экспертаў. Усе даныя і назвы вывяраюцца па некалькіх крыніцах, — запэўніваюць на прадпрыемстве. — Вядома, анлайн-карты больш гібкія ў плане актуальнасці звестак. Аднак яны не адлюстроўваюць дынамікі. Мы бачым толькі тое, што ёсць у пэўны момант. Як выглядала тое ці іншае месца 10, 20, 50 гадоў таму, можна прасачыць толькі па фіксаваных носьбітах. Акрамя таго, інтэрнэт-сэрвісы даюць толькі абагульненую інфармацыю. Нашы матэрыялы ў залежнасці ад скіраванасці маюць падрабязнае апісанне аб'ектаў. Гэта карты турыстычныя і дарожныя, раённыя і гарадскія, азёр і вадасховішчаў, дзіцячыя і вучэбныя, палітычныя і эканамічныя, прамысловыя, сельскагаспадарчыя і г. д.
Эксклюзіў на роднай мове
Цяпер беларускія картографы выпускаюць прадукцыю на трох мовах — англійскай, беларускай і рускай. Першая запатрабаваная замежнымі турыстамі (асабліва напярэдадні міжнародных спартыўных спаборніцтваў, якія часта ладзяцца ў краіне), апошняя — масавым пакупніком. А вось выданні на роднай мове маюць зусім невялікія тыражы, калі не браць у разлік вучэбныя матэрыялы для школьнікаў.
Штатнага перакладчыка ў «Белкартаграфіі» няма. Ён тут па вялікім рахунку і не патрэбны. Назвы населеных пунктаў і геаграфічных аб'ектаў у беларускім і рускім варыянце рэгламентуюцца Дзяржаўным каталогам геаграфічных назваў.
— Даўно склаліся добрыя стасункі з Інстытутам мовазнаўства імя Якуба Коласа пры Нацыянальнай акадэміі навук. Калі ўзнікаюць нейкія спрэчныя моманты, звяртаемся да іх, — расказвае дырэктар.
Што да змен у назвах геаграфічных аб'ектаў, то здараюцца яны і цяпер. Радуе, што ідзе працэс вяртання аўтэнтычных, спрадвечных найменняў.
Першай грунтоўнай работай айчынных картографаў па-беларуску стаў Нацыянальны атлас, выпушчаны ў 2002 годзе. Іна Шлык кладзе перада мной важкую цёмна-зялёную кнігу з залатымі літарамі.
— Ён пакуль адзіны ў сваім родзе, але мы ўжо падумваем аб перавыданні. Многія звесткі састарэлі або патрабуюць дапаўненняў. Узяць хоць бы кліматычныя карты — на поўдні ўтварылася новая тэмпературная зона, — кажа суразмоўца. — Цікава, што самы першы атлас нашай краіны пабачыў свет толькі ў 1958-м — напярэдадні саракагоддзя БССР. На жаль, толькі ў рускай версіі.
Затое цяпер знакавыя карты выпускаюцца выключна па-беларуску. Дарэчы, цікавае супадзенне: Дзень работнікаў землеўпарадкавальнай і картографа-геадэзічнай службы супадае з Днём роднай мовы. Натуральна, яны хочуць унесці лепту ў падтрыманне прэстыжу сваёй культуры. Возьмем да прыкладу нашумелы чатырохтомны «Вялікі гістарычны атлас Беларусі», які ўжо стаў бібліяграфічнай славутасцю.
— Гэта выданне фундаментальнае, але яно не з тых, якія ставяць на паліцу ў якасці ўпрыгажэння. Акрамя архіўных матэрыялаў, у кожнай частцы атласа маецца генеральная карта тэрыторыі Беларусі ў маштабе 1:300 000. На ёй мы можам убачыць, як выглядаў той ці іншы куточак краіны ад старажытнасці да нашых дзён, — расказвае Галіна Ляхава і нечакана пытаецца: — Вы дзе нарадзіліся? Давайце глянем на вашу малую радзіму ў першай палове
XVІІІ стагоддзя.
Адкрываем другі том атласа, знаходзім поўдзень сучаснай Беларусі і замест сённяшняй вёскі Вулька-1 бачым Вольку Харлінскую. Тут жа пазначаная інфармацыя, каму належалі гэтыя землі ў той час — пану Друцкаму-Любецкаму. Вось гэта адкрыццё! Ніякі Google такое не выдасць. Глядзім у чацвёрты том, дзе на генеральнай карце нанесеныя ўсе населеныя пункты, якія існавалі на тэрыторыі краіны з 1941 года і ёсць цяпер. Раней побач з маёй вёскай было яшчэ з дзясятак іншых. Адны былі спаленыя падчас вайны, другія зніклі ў выніку аб'яднання з іншымі, трэція проста вымерлі — і ўсё гэта можна ўбачыць на адной карце.
— Стварыць гэта было няпроста. Часам навукоўцы прыносілі спісы з назвамі і каардынатамі, таму некаторыя карты складаліся літаральна з чыстага ліста, — дзеліцца Галіна Паўлаўна.
Адным з хітоў продажу на XXVІ Мінскай міжнароднай кніжнай выстаўцы-кірмашы стала скрэтч-карта Беларусі. Яна мае спецыяльнае пакрыццё, як у латарэйных білетах, пад якім схаваная сакрэтная інфармацыя.
— У нашым выпадку — гэта гербы гарадоў. Наведаўшы той ці іншы раён, уладальнік карты зможа прыбраць пакрыццё з пэўнага ўчастка. Сутнасць скрэтч-карты ў тым, што яна заахвочвае да вандровак. Вось вытрыце вы дзесяць раёнаў, у якіх пабывалі, і вам захочацца паехаць куды-небудзь яшчэ, каб адкрыць астатнія «сакрэцікі», — адзначае Іна Шлык. — Дарэчы, ідэю стварэння геральдычнай скрэтч-карты нам падказаў старшыня Дзяржаўнага камітэта па маёмасці Андрэй Гаеў. У найбліжэйшы час плануецца выдаць такую ж, але з архітэктурнымі помнікамі.
Хоць папяровыя карты па-ранейшаму застаюцца прыярытэтным кірункам прадпрыемства, ад сусветных трэндаў тут імкнуцца не адставаць. Цяпер распачалі работу над інтэрактыўным праектам «Мая радзіма — Беларусь». Да друкаванай асновы дададуць аўдыя, відэа і фота, якія раскажуць пра гістарычныя, культурныя і прыродныя аб'екты. Па аўтэнтычныя матэрыялы выправяцца экспедыцыі па ўсёй краіне.
Ганна КУРАК, фота аўтара
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/ganna-kurak
[2] https://zviazda.by/be/gramadstva
[3] https://zviazda.by/be/tags/karty
[4] https://zviazda.by/be/tags/geadeziya