Развіццё ўязнога турызму — адзін з прыярытэтаў Віцебшчыны ў бягучай пяцігодцы. Тут шмат што можна ператварыць у прывабны турыстычны прадукт, у тым ліку для жыхароў няблізкіх краін. Напрыклад, швейцарцам будзе цікава пабываць на Дубровеншчыне. І не толькі таму, што там у чыстым полі пабудавалі адно з самых стыльных казіно, але і таму, што швейцарцы калісьці куплялі гадзіннікавыя механізмы менавіта тут. А вы ведалі?

Дзякуючы Пацёмкіну

Калісьці ў Дубровенскім краі, які мяжуе з Расійскай Федэрацыяй, выраблялі кішэнныя гадзіннікі. Мала хто пра гэта ведае за межамі раёна, а між тым, гадзіннікавая прадукцыя з Дуброўна вядомая на ўвесь свет. У прыватнасці, рукатворны цуд з далёкага мінулага можна ўбачыць у піцерскім «Дзяржаўным Эрмітажы». На зваротным баку надпіс: «Фабрыка Дубровенская». Той гадзіннік з беларускай глыбінкі можна назваць узорам механізацыі з вялікай літары. Самага пераборлівага эстэта парадуе тое, як ён выглядае: белы эмалевы цыферблат, змешчаны ў корпус, зроблены з серабра...

А пачыналася вытворчасць у кацярынінскія часы. Менавіта ў Дуброўне ў другой палове XVІІІ стагоддзя адкрылася першая на тэрыторыі сучаснай Беларусі гадзіннікавая фабрыка — і адна з першых у тагачаснай Расіі. Дуброўна тады належала найсвятлейшаму князю Рыгору Пацёмкіну, фаварыту імператрыцы Кацярыны ІІ.

Мясцовыя музейшчыкі і краязнаўцы з вялікім задавальненнем і гонарам расказваюць пра «гадзіннікавае» мінулае. У прыватнасці, пра немца Пятра Нардштэйна, з пераезду якога са сталіцы Расіі ў горад літаральна пачаўся новы час. Імператрыца-асветніца запрасіла яго разам з іншымі іншаземнымі спецыялістамі развіваць расійскую вытворчасць механізмаў для вызначэння часу. Спачатку Нардштэйн вучыў азам гадзіннікавай справы вучняў спецыялізаванага класа Акадэміі мастацтваў.

Першыя гадзіннікавыя мануфактуры ўжо дзейнічалі ў Санкт-Пецярбургу і Маскве. Але... непрыбыткова. Нардштэйн у лісце калегам на радзіму пісаў, што яго папярэднікі працавалі са стратамі. Пацёмкін вырашыў правесці эксперымент, каб высветліць, што патрэбна для выгаднай вытворчасці. І Нардштэйн знайшоў адказ.

Падарунак майстра

Выбар прыпаў менавіта на Нардштэйна яшчэ і таму, што ён распрацаваў аўтарскую канструкцыю кішэннага гадзінніка і атрымаў адпаведны патэнт у Шведскай каралеўскай акадэміі навук. Прыехаў ён у Расію ў 1766 годзе.

Дарэчы, попыт у Расіі на гадзіннікі быў вялікі, бо іх да адкрыцця ўласнай вытворчасці імпартавалі. Каштавалі яны вельмі дорага. Гэтым і дыктавалася патрэба наладзіць прыбытковую айчынную гадзіннікавую вытворчасць.

Імператрыца, якая запрасіла майстра на аўдыенцыю, была ў захапленні ад падарунка Нардштэйна — цудоўнай прыгажосці пярсцёнка-гадзінніка.

Фабрыку ў Дуброўне немец узначаліў праз 20 гадоў пасля выкладчыцкай работы ў Санкт-Пецярбургу. Інвестар Пацёмкін выдаткаваў 12 тысяч рублёў (на той час вялікая сума грошай). Вытворчасць была з асаблівасцю: станкі запускаліся пры дапамозе спецыяльнай прылады, якая, у сваю чаргу, рухалася пры дапамозе вады. (На іншых вытворчасцях было нажное кіраванне абсталяваннем.)

Нардштэйн укараніў і ўласную сістэму арганізацыі працы. Яго папярэднікі вучылі майстэрству стварэння гадзінніка больш-менш адукаваную моладзь з гарнізонных школ для дзяцей салдат. Ён жа ўзяў непісьменных юных сялян. Забяспечыў іх усім неабходным за ўласны кошт.

У Нардштэйна не было права атрымліваць без пошліны замежнае абсталяванне. Але гэта не перашкодзіла яму наладзіць выраб канкурэнтаздольнай прадукцыі. Праз некалькі гадоў фабрыка ў Дуброўне пачала працаваць прыбыткова. Выраблялі не толькі кішэнныя гадзіннікі, але і насценныя, сонечныя, карпусы для гадзіннікавых механізмаў, самі механізмы, інструменты рознага прызначэння і іншае.

Ідэя фэсту

На жаль, сёння ў райцэнтры няма гадзіннікавага прадпрыемства. Ідэя, дарэчы, лунае ў паветры. Калі б знайшоўся інвестар, ды каб добрую маркетынгавую кампанію правесці...

Тутэйшыя не забылі цікавыя факты з мінулага. І ў гонар таго, што Дубровеншчына калісьці была гадзіннікавым краем, некалькі гадоў таму ўстанавілі ў цэнтры гарадка памятны знак. Грацыёзная вежа адразу ж стала месцам для спатканняў, і, безумоўна, даволі арыгінальным турыстычным пунктам. Вышыня дубровенскага «біг-бэна» — каля трынаццаці метраў. На чатырох баках замацаваныя стыльныя гадзіннікі, дыяметр кожнага — метр. Яны адны з самых дакладных ва ўсёй краіне, бо функцыянуюць са спадарожнікавай сінхранізацыяй. Карэкціроўка ходу механізма з космасу дазваляе паказваць рэальны час з дакладнасцю да мілісекундаў.

Неаднойчы агучвалася і ідэя арганізаваць у Дуброўне фестываль гадзіншчыкаў. Падзея можа атрымацца карыснай і цікавай для наведвальнікаў. У час смартфонаў даведвацца пра час па гадзінніку — прыкмета не толькі высокага статусу, але і добрага густу.

Аляксандр ПУКШАНСКІ

Фота аўтара