Перад адпачынкам, які збіраюся правесці ў роднай вёсцы, акрамя ўсякіх агародна-рассадных клопатаў, ёсць яшчэ адзін абавязковы. Яго можна абазначыць двума словамі: купіць паесці. Прычым спіс гэтага «паесці» можна складаць вельмі доўга, бо, калі ехаць у пустую вясковую хату, трэба везці з сабой літаральна ўсё: ад алею і малака да запалак (без іх паесці толкам таксама не атрымаецца, бо трэба ж нечым газавую пліту запаліць). Так што, замест таго каб настройваць сябе на майска-рамантычны лад у чаканні салаўіных спеваў ды сузірання яблыневай квецені, даводзіцца дбаць аб хлебе надзённым, прычым у самым літаральным сэнсе.
Таму што, забыўшыся гэты хлеб купіць, можна без яго і застацца. Бо стацыянарнай крамы ў нас няма. Так што, прыехаўшы ў вёску, напрыклад, у суботу пад вечар (а аўтакрама прыязджае ў абед), будзеш чакаць яе наступнага прыезду аж да панядзелка. Калі ёсць машына ці які іншы сродак перамяшчэння (веласіпед, напрыклад), дык праблема невялікая, можна пад'ехаць у якую суседнюю большую вёску, дзе крамы працуюць. Хоць не гарантыя, што знойдзеш там патрэбнае — малако, напрыклад, бывае не заўсёды. Калі ж няма машыны ці ровара, а ёсць астэахандроз у каленях (гэта я пра большасць пенсіянераў-дачнікаў, якія прыязджаюць у вёску на лета), значыць, сядзі і чакай аўтакраму ці ідзі да суседзяў у пазыкі.
Крама ў нашай вёсцы была заўсёды, колькі сябе помню. Спачатку гэта была невялікая хаціна ў цэнтры вёскі, абабітая сінім пластыкавым шыферам, на якой красавалася крыху скошаная набок шыльда з надпісам «Ларёк». У «ларьку» было ўсё, што патрэбна вяскоўцу: хлеб, цукар, мука, соль, напоі і ірыскі «Кіс-кіс». Пра малочныя ды мясныя прадукты ніхто нават не пытаўся: усё было сваё. Затое куплялі цэлымі скрынкамі дробную макарону «зорачкі» — карміць парасят. І ржаной мукой затаварваліся проста на прыбудаваным да «ларька» складзе — мяшок клалі на вялікія напольныя вагі, узважыўшы, грузілі на воз. А «ў нагрузку» да мукі прадаўшчыца вылоўлівала з бочкі на тым жа складзе не вельмі прывабнага выгляду селядца, якога закручвала ў рудую паперу, што тут жа прамакала...
Чэргі ў той цеснай краме былі рэдка, хіба што калі прывозілі хлеб па чатырнаццаць капеек (звычайна быў па шаснаццаць або па васямнаццаць, а духмяныя «гарбатыя» сайкі — па дваццаць адной). Таннейшы хлеб бралі па дзесяць-пятнаццаць булак — на корм скаціне. Яшчэ кабеты несліся ў «ларёк», перадаючы адна адной навіну: «Рыбу прывезлі!» У краме не было халадзільніка як паняцця (як, дарэчы, і ацяплення), таму такі прадукт быў вялікай рэдкасцю. Вялікія прамавугольныя пласты замарожанага хека або мінтая кідалі проста на доўгі прылавак, і жанчыны ламалі іх, наваліўшыся грудзьмі, ледзь не біліся за гэтыя няправільныя кавалкі, бо рыбы прывозілі няшмат, а накарміць сям'ю «далікатэсам» хацелася ўсім.
Мы, малыя, улетку бегалі ў «ларёк» з трохлітровымі слоікамі — па напітак. Прадаўшчыца адкаркоўвала адразу шэсць паўлітровых бутэлек «Бураціна» ці «Дзюшэса» (а калі шанцавала — ды і «Тархуна» або «Саян») і з дзвюх рук злівала іх у слоік. Бутэлькі ставіліся на месца ў скрынку як ужо здадзеная шклатара, і іх кошт вылічваўся з кошту напою... Іншых напояў у «ларьку» таксама хапала, таму ён (дакладней, яго ганак і лаўка пад каштанам каля суседняй хаты) быў месцам збору мясцовых мужчын, асабліва пад вечар. Мы часта круціліся каля іх, бо заўсёды можна было пачуць і пабачыць нешта цікавае. Напрыклад, аднойчы дзецюкі пачаставалі «чарнілам» бандакова казла, які бадзяўся па вуліцы, і гэта чорнае калматае пудзіла пачало насіцца па плошчы, выставіўшы наперад рогі, спрабуючы хоць каго імі зачапіць. Уцякалі мы тады хто куды...
З часам, акурат тады, калі ніхто ўжо не вазіў рыбу брыкетамі і хлеб па чатырнаццаць капеек, але затое з'явіліся талоны, купоны і тавары, якія на іх можна было купіць (зялёнае турэцкае мыла, напрыклад), «ларёк» стаў неяк асядаць і заўважна так завальвацца набок. З іншага боку плошчы прывезлі і склалі белую сілікатную цэглу, аб'явіўшы: будзе новы магазін... На гэтай цэгле прайшло ўсё наша школьнае юнацтва — летнімі вечарамі мы збіраліся там кампаніяй, размаўлялі, заляцаліся, ігралі на гітары. Будаваць краму і не думалі, але нават у тым бязладдзі цэглу ніхто не расцягнуў, пэўна, людзі ўсё ж верылі, што калі-небудзь... «Ларёк» усё больш завальваўся набок, у ім было ўсё менш прадуктаў, усё больш усякай трасцы, накшталт «Юпі» або танных стракатых халатаў, якія разлазіліся яшчэ да першага мыцця.
Новую краму з той самай цэглы пабудавалі-такі бліжэй да канца 90-х. У ёй былі вялікія прылаўкі, прасторны склад і нават свая качагарка. Пакрысе на прылаўках стала з'яўляцца ўсё больш і прадуктаў, і прамтавараў, з'явіліся два вялікія халадзільнікі, у якіх знайшлося месца і мясу, і рыбе, і марожанаму. На новай шыльдзе горда красаваўся надпіс «Магазін», на шырокіх падаконнях вялікіх вокнаў прадаўшчыца навырошчвала шыкоўных гераняў. У магазін заходзілі пагрэцца, перачакаць дождж, проста паглядзець на людзей. Ён, акрамя таго, што тут можна было купіць самае неабходнае, працягваў быць цэнтрам жыцця вяскоўцаў. Якіх, на жаль, станавілася ўсё менш і менш.
Менавіта гэта, дэмаграфічная прычына, падштурхнула да размоў аб закрыцці магазіна. Яно і зразумела: калі на зіму застаецца васямнаццаць чалавек, які тут будзе прыбытак. Пару гадоў крама стаяла ўвогуле зачыненай, пасля знайшлі, здавалася, аптымальны варыянт. Узімку прыязджала аўтакрама (часам не зусім удала, пару разоў захрасала ў снезе), а ўлетку працавала стацыянарная. У вёсцы, ад якой сорак кіламетраў ад Мінска, людзей у дачны сезон — чалавек сто на пастаянным пражыванні. Дый прыезджыя з задавальненнем куплялі і везлі ў сталіцу вельмі смачныя дзяржынскія батоны ды уздзенскае аўсянае пячэнне. І, збіраючыся ў водпуск, ніколі не думалі пра тое, каб купіць запалкі ці воцат: калі што — крама побач...
Ужо тры гады магазін — усё яшчэ дыхтоўны будынак — стаіць зачынены нават летам. Хоць людзей у вёсцы не паменшала — наадварот, усё больш наваспечаных пенсіянераў вяртаюцца ў родныя хаты і жывуць у іх пастаянна. Нібыта не могуць знайсці на сезонную работу прадаўца, хаця, як па мне, справа тут не ў магчымасці, а ў жаданні. Тройчы на тыдзень прыязджае аўтакрама райспажыўтаварыства — аўто ўнушальных памераў з яркай афарбоўкай бібікае на ўсё наваколле. У іншыя дні ўлетку прыязджаюць прыватнікі — і з райцэнтра, і нават з мястэчка ў суседнім раёне... Калі прыстасавацца і прывыкнуць, дык, здаецца, і праблем няма. Толькі вось каля аўтакрамы не збіраюцца, як раней, бабулі, каб пагаварыць, паглядзець, хто ў што апрануты, дзе чые дзеці-ўнукі, хто на каго падобны. Ухапіў тавар праз акенца — і ідзі сабе дадому...
Зрэшты, што гэта я разбубнелася? Пра іншае трэба думаць. Напрыклад, не забыцца купіць хлеб і запалкі. А то пайду заўтра, толькі прыехаўшы, па суседзях пазычаць...
Алена ЛЯЎКОВІЧ
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/tags/alena-lyaukovich
[2] https://zviazda.by/be/bez-rubriki
[3] https://zviazda.by/be/tags/neasabisty-subektyu