Узгадалася мне адна размова. Пазнаёміўся аднойчы з хлопцам-аднагодкам, які працуе пілотам пасажырскіх ліній. І вельмі хацелася ў яго даведацца, ці не страшна лятаць, — столькі ж катастроф бывае... Хлопец зрэзаў маё пытанне яшчэ на палове: «Ну чаму ўсе так упэўнены, што лятаць на самалётах небяспечна? Зразумела, што рызыка ёсць, аднак калі падлічыць, колькі людзей гіне кожны год падчас аўтакатастроф, то акажацца, што лятаць больш бяспечна. Проста ўсе прызвычаіліся да таго, што падзенне самалёта — гэта сенсацыя. А ахвяры на дарогах — справа паўсядзённая». Мне здаецца, што прыкладна тая ж сітуацыя складваецца вакол выкарыстання атамнай энергетыкі. Ва ўсіх на слыху і ў памяці чарнобыльскі выбух, аварыя на японскай АЭС. У гэтым арэоле будаўніцтва атамнай станцыі на тэрыторыі нашай краіны выглядае для многіх незразумелым. І калі эканамічныя аргументы больш-менш маюць плён, то ў экалагічную бяспеку цяжка паверыць. Аднак без электрычнасці жыць сёння немагчыма. І ўвогуле: калі ўзгадаць пра авіякатастрофы, то можна па такім жа прынцыпе (не абсалютна бяспечна — значыць, не патрэбна) забараніць авіяперавозкі. Але ці разумна гэта?
Бетонныя горы
Факт, які маем сёння — будаўніцтва распачата, і спыняць яго нявыгадна. Трэба дабудаваць і атрымаць усе перавагі ад гэтага. У мяне ёсць жаданне высветліць узровень бяспечнасці станцыі. Ажыццявіць задуму мне дапамаглі ўдалыя абставіны: паездка на будоўлю новай Ленінградскай атамнай станцыі (ЛАЭС-2), якая ўзводзіцца па тым жа праекце, што і беларуская («АЭС-2006»). Размовы з праекціроўшчыкамі, наведванне будаўнічай пляцоўкі, самастойнае вывучэнне праекта — усім гэтым я пастараюся падзяліцца з чытачамі.
Пачну з будаўніцтва. Яшчэ калі наведваў беларускую будпляцоўку, я быў уражаны маштабам працы, неспасцігальнасцю такіх памераў для розуму, далёкага ад інжынернага. Аднак убачаныя на свае вочы амаль цалкам узведзены будынак рэактара і градзірні прымусілі задумацца аб межах чалавечых магчымасцяў. Будынак не проста вялікі, ён — магутны. Цяжка было паверыць, што гэта створана людзьмі. Думалася, што гэта нейкая гара, толькі правільнай формы і без расліннасці. А з вышыні гэтай гары відаць на некалькі кіламетраў наперад: будаўнікі дазволілі падняцца ледзь не на самы высокі пункт — каля 50 метраў (ведаю, што ёсць будынкі і больш высокія, напрыклад, градзірні па 150 метраў, аднак усё роўна пейзаж уражваў). Калі гарады называюць бетоннымі джунглямі, то АЭС — гэта бетонны горны ланцуг.
Як гэта працуе?
Унутры будынка рэактара было больш утульна (калі ўвогуле можна так сказаць), але адчуванне магутнасці нікуды не знікла. Корпус рэактара ўжо недзе пада мною і ледзь заўважны паміж бетоннымі перакрыццямі. Хутка яго не будзе відаць зусім, бо ён — у самым сэрцы будынка і абкружаны парагенератарамі і іншымі неабходнымі прыстасаваннямі.
Як жа гэта ўсё працуе? Рэактар прызначаны для пераўтварэння энергіі дзялення ядзернага паліва ў цеплавую і перадачы яе цепланосьбіту першага контура. У «АЭС-2006» выкарыстаны корпусны вода-вадзяны рэактар на цеплавых нейтронах. Ён працуе з цепланосьбітам пад ціскам 16,2 МПа. Гэтым цепланосьбітам з'яўляецца вада, якая ў рэактары награваецца да 320 градусаў за кошт рэгуляванай ланцужковай рэакцыі і рухаецца пад высокім ціскам. Пакідаючы рэактар, гарачая вада праходзіць праз парагенератар. Халодная вада ў парагенератары пад уздзеяннем нагрэву ад цепланосьбіта пераўтвараецца ў пару. Яна выходзіць з парагенератара і з вялікай хуткасцю рухаецца да турбіны, якая круціцца пад яе ціскам. Механічную энергію турбіна перадае ў генератар, які знаходзіцца на адной восі з турбінай. І ён, нарэшце, выпрацоўвае электрычную энергію. Пара з турбіны, якая астыла, апускаецца ў кандэнсатар. Халодная вада з рэзервуара (спецыяльнага басейна) пераўтварае пару ў ваду ўнутры кандэнсатара. Электраэнергія, атрыманая ад генератара, праходзіць праз трансфарматарную станцыю, якая выраўноўвае напружанне, і па лініях электраперадач (ЛЭП) адпраўляецца да спажыўцоў.
Напружаная пабудова
Трэба сказаць, што распрацоўшчыкі пастараліся ўлічыць усе магчымыя праблемныя моманты і знізіць верагоднасць іх узнікнення, асабліва па віне чалавека.
Тэрмін службы абсталявання станцыі, якое не замяняецца, — не менш за 60 гадоў. Праект мае ўстойлівасць да памылак персаналу, а таксама да вонкавых (прыродных і тэхнагенных) і ўнутраных уздзеянняў як пры рабоце рэактара на магутнасці, так і ў прыпыначным рэжыме. Акрамя таго, мінімізавана колькасць вытворчых адходаў, асабліва радыеактыўных.
Давайце разгледзім яшчэ раз будынак рэактара. Ён з'яўляецца асноўным будынкам АЭС, вокал якога групуюцца астатнія пабудовы «ядзернага вострава». Там размяшчаецца ядзерная паравытворная ўстаноўка і сістэмы яе аварыйнага расхалоджвання. Двайная абалонка забяспечвае максімальнае выключэнне ўплыву аварыйных выкідаў радыеактыўных прадуктаў у навакольнае асяроддзе. Больш за тое, знешняя абалонка служыць фізічнай абаронай для ўнутранай абалонкі ад усіх вонкавых уздзеянняў. Унутраная забяспечвае герметычнасць унутранага аб'ёму пры ўсіх рэжымах работы АЭС, уключаючы аварыйныя.
Дарэчы, унутраная абалонка — збудаванне з папярэдне напружанага жалезабетону (гэта будаўнічы матэрыял, прызначаны для пераадолення няздольнасці бетону супраціўляцца значным расцягвальным высілкам. Канструкцыі з папярэдне напружанага жалезабетону ў параўнанні з ненапружаным маюць значна меншыя прагіны і павышаную трэшчынастойкасць, валодаючы аднолькавай трываласцю), якое складаецца з цыліндрычнай часткі і паўсферычнага купала. Унутраная паверхня абалонкі абліцавана 6-міліметровай вугляродзістай сталлю для забеспячэння герметычнасці.
Унутраны дыяметр папярэдне напружанай абалонкі — 44 метры, таўшчыня, па разліковых звестках, складае 1,2 метра для цыліндрычнай часткі і 1 метр для купала. Да рэактаранага будынка прымыкае эстакада транспартнага шлюза, па якой ажыццяўляецца транспартаванне ў будынак рэактара буйнагабарытных грузаў.
Прапанаваная канструкцыя ахоўных абалонак мае большую надзейнасць у параўнанні з раней распрацаванымі канструкцыямі і з'яўляецца новым крокам у павышэнні бяспекі АЭС.
Глыбокая абарона
У аснову бяспекі станцыі ў праекце закладзены прынцып глыбокаэшаланіраванай абароны. Гэта значыць, што там прымяняецца сістэма бар'ераў на шляху распаўсюджання іанізуючых выпраменьванняў і радыеактыўных рэчываў у навакольнае асяроддзе і сістэмы тэхнічных і арганізацыйных захадаў па абароне бар'ераў і захаванні іх эфектыўнасці і непасрэдна па абароне насельніцтва. Бар'еры, якія прадухіляюць выхад прадуктаў дзялення ў навакольнае асяроддзе:
— паліўная матрыца, якая прадухіляе выхад прадуктаў дзялення пад абалонку выдзяляльнага элементу;
— абалонка цеплавыдзяляльнага элемента, якая прадухіляе выхад прадуктаў дзялення ў цепланосьбіт галоўнага цыркулярнага контуру;
— галоўны цыркулярны контур, які прадухіляе выхад прадуктаў дзялення пад ахоўную герметычную абалонку;
— сістэма ахоўных герметычных агароджаў, якая прадухіляе выхад прадуктаў дзялення ў навакольнае асяроддзе.
Лакалізуючыя сістэмы бяспекі прызначаны для прадухілення ці абмежавання распаўсюджання ўнутры АЭС і выхаду ў навакольнае асяроддзе радыеактыўных рэчываў, якія вылучаюцца пры аварыях. Анатоль Малчанаў, галоўны інжынер кампаніі-распрацоўшчыцы «Атампраект», сцвярджае, што праект «АЭС-2006» прайшоў больш за 20 экспертыз МАГАТЭ. Асноўная яго асаблівасць — пасіўная сістэма бяспекі («пастка расплаву») у дадатак да 4-х актыўных каналаў. «Пастка» знаходзіцца пад рэактарам. У аварыйнай сітуацыі дно рэактара расплаўляецца і ўсе шкодныя рэчывы трапляюць менавіта ў гэтую «пастку».
Аўтарскі нагляд
На маю думку, важна яшчэ і тое, што распрацоўшчыкі праекта «АЭС-2006» пастаянна сочаць за ўзвядзеннем нашай атамнай станцыі. І якасць будаўнічых работ на Беларускай АЭС яны лічаць вельмі высокай. «Мы вельмі задаволены ўзроўнем і падыходам да справы беларускіх будаўнікоў. Яны працуюць акуратна, дакладна прытрымліваюцца зацверджанага графіка», — гаворыць галоўны інжынер праекта Беларускай АЭС ААТ «Атампраект» Павел Бязрукаў. Прадстаўнікі ААТ «Атампраект» рэгулярна ажыццяўляюць на пляцоўцы будаўніцтва станцыі аўтарскі нагляд. У выніку робіцца выснова аб адпаведнасці будаўнічых, тэхнічных, тэхналагічных рашэнняў і дзеянняў будаўнікоў зацверджанай дакументацыі.
Акрамя таго, нядаўна дэлегацыя дэпартамента па ядзернай і радыяцыйнай бяспецы Міністэрства па надзвычайных сітуацыях Беларусі прыняла ўдзел у якасці назіральнікаў у планавай комплекснай праверцы Ленінградскай АЭС-2, арганізаванай Растэхнаглядам. «Цікавасць спецыялістаў беларускага нагляднага органа да будоўлі менавіта гэтай расійскай станцыі не выпадковая: ЛАЭС-2 з'яўляецца аналагам Беларускай АЭС. Для станцый-аналагаў працэсы будавання, вырабу абсталявання і нагляду падобныя», — растлумачылі ў Дзяржатамнаглядзе. Асноўная каштоўнасць візіту — у атрыманні беларускімі спецыялістамі практычных навыкаў па спецыфічных пытаннях, якія складана дэталёва апісаць у кіруючых дакументах. Гэты вопыт будзе выкарыстаны для павышэння эфектыўнасці нагляду за будаўніцтвам блокаў №1 і №2 Беларускай АЭС.
Уладзіслаў КУЛЕЦКІ, фота аўтара.
Мінск — Санкт-Пецярбург — Мінск
Будынак рэактара абаронены ад наступных вонкавых уздзеянняў:
— падзення самалёта;
— ураганаў, смерчаў, тарнада;
— сейсмічнай актыўнасці;
— ударнай хвалі;
— паводкі.
Прынцып дзеяння
Цепланосьбіт першага контуру (вада), праходзячы праз актыўную зону рэактара, награваецца і паступае ў трубную прасторупарагенератара, дзе аддае сваю энергію іншай вадзе, вырабляючы пару другога контуру. Ад парагенератара цепланосьбіт вяртаецца ў рэактар для паўторнага нагрэву. Ваганні ціску кантралююцца спецыяльнымі кампенсатарамі.
Даведка «Звязды»
Беларуская атамная электрастанцыя будуецца па праекце «АЭС-2006». Праект прадугледжвае наяўнасць удасканаленых вода-вадзяных рэактараў пакалення «тры плюс» павышанай надзейнасці і бяспекі. «АЭС-2006» цалкам адпавядае міжнародным нормам і рэкамендацыям МАГАТЭ. Беларуская АЭС будзе складацца з двух энергаблокаў сумарнай магутнасцю да 2400 (2х1200) МВт. Першы энергаблок плануецца ўвесці ў эксплуатацыю ў 2018 годзе, другі — у 2020-м.
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/energetyka
[2] https://zviazda.by/be/ekanomika-0
[3] http://zviazda.by/wp-content/uploads/2014/10/29-2511.jpg