Чэрвень... Спёка. Невыносна цяжка ў горадзе, на асфальце! Не лягчэй, відаць, і ў вёсках, штодня паліваючы грады.
— За цэлы месяц, не паверыце, у нас — аніводнага даждзюсіку! — скардзіцца сяброўка з Рагачоўшчыны.
...Гэта ж колькі трэба вады перацягаць, каб прыдумаць такое слова?
Свята
У мястэчку новая крама — з так званым самаабслугоўваннем, што, відаць, нязвыкла (ва ўсякім разе пакуль), бо многія на ўваходзе тармозяць — аглядаюцца, неяк нясмела бяруць спецыяльныя кошыкі, потым самі, з бачным задавальненнем, выбіраюць патрэбнае, спыняюцца каля кас.
Там — чарга, што, падобна, зусім не бянтэжыць, бо побач ці не ўсе свае — можна пагаварыць. Да таго ж, па абодва бакі — паліцы з таварам, з аднаго — у прыватнасці — нават з адмысловым: з вінамі, гарэлкай. І ўжо выбар там...
У нейкага дзядзькі аж вочы разбегліся: то адну пляшку возьме, у кош свой паставіць, то, перадумаўшы, верне назад, пацягне руку да другой, да трэцяй...
— Што ты там варожыш? — не разумее яго прыяцель. — Чарга падыходзіць... Любую бяры!
— Атрута і там, і там, — устаўляе свае «тры капейкі» нейкая з кабет. — З адной бочкі, відаць, разліваюць — толькі ў пляшкі розныя... І прадаюць па рознай цане, каб з вас, дурняў, грошыкі браць.
— Э-э, баба, ты не скажы, — падняўшы ўгору ўказальны палец і агаліўшы шчарбаты рот, пярэчыць ёй той пераборлівы пакупнік. — Вось гэта гарэлачка павінна быць мякчэйшая!
— А ты дык дагэтуль цвёрдыя піў? Аж зубы на іх зламаліся... Тады правільна: выбірай мякчэйшую, каб не жаваць...
Чарга заходзіцца ад рогату. Свята, можна сказаць, — у мястэчку новая крама.
Жаба?
З правілаў жыцця: калі вы селі ў крэсла да цырульніка, і той, не паглядзеўшы на вас і нічога не спытаўшы, бярэцца мыць галаву — уцякайце, бо майстар гэта, хутчэй за ўсё, неважнецкі... Як, дарэчы, і доктар, што ў першыя ж хвіліны прыёму і толькі адзін раз мерае ціск, бо на добры толк трэба два... І на розных руках...
Леў Міхайлавіч так і робіць.
На прыборы — бачыць — 80 на 40.
— Чым займаецеся? — пытае ў сваёй пацыенткі.
— З дзеткамі працую.
— Трэба разумець, да такога вось стану школа давяла?
— Не... Я дзяцей аднаго багацея вучу — дома ў іх...
— Дык гэта вас жаба душыць?!
— З чаго вы ўзялі? — крыўдзіцца маладзіца, зрываючы з рукі манжэту.
Але ж позна: доктар паспеў заўважыць, што ў гэты момант ціск у яе падняўся да нормы.
Значыць, «дыягназ» правільны?
...Як некалі
У двары і сірацінкай, можна сказаць, помнік «мінуўшчыны»: тэлефон-аўтамат. Некалі, гадоў 30-40 таму, у гарадах (не кажучы ўжо пра вёскі) іх не хапала — людзі, каб пазваніць, стаялі ў чэргах. Цяпер — зрэдчас карыстаюцца. Ды яно і зразумела — ці не кожны з мабільнікам; хатнія нумары амаль не набіраеш...
Але ж — калі такое здараецца, — то з задавальненнем, бо ўяўляецца, «бачыцца» не толькі сам чалавек, але і дом яго, чуюцца галасы сямейнікаў.
— Лёнечка, гэта цябе, — зняўшы слухаўку, гаворыць, напрыклад, жонка спадара К.
Што цалкам лагічна і зразумела, бо гэта для мяне ды іншых ён шаноўны Леанід Мікалаевіч, дзевяностагадовы ветэран Вялікай Айчыннай. А для яе — па-ранейшаму Лёнечка.
Што, згадзіцеся, дарагога каштуе!
Дармо, што відаць...
Недзе ў азіяцкіх краях з чаем любяць цырымоніцца: гэта значыць, заварваць нешта адмысловае, у адпаведным посудзе, пэўным чынам, потым — за прыемнымі размовамі і смакуючы — доўга піць.
У нас жа часу няма, а тым болей зранку: у нас заварку кіпнем заліў, сподачкам прыкрыў, трошкі пачакаў і гатова: пі сабе. Праўда, найперш...
Сяброўка з дапамогай лыжачкі выціскае, «выкручвае» свой пакецік з гарбатай, і (дарэчы ж прыйшлося) расказвае, што (канкрэтна) з такім вось «спітым» пакецікам робяць у Швецыі.
Выкідваюць? Ну, вядома ж, але не проста, а... сартуючы па відах смецця. Гэта значыць, паперку з назвай чаю (макулатуру, два-тры квадратныя сантыметрыкі) кладуць у адну ёмістасць, нітачку (тэкстыль) — у другую, саму заварку (арганіку) — у трэцюю, пакецік — у чацвёртую. Во гаспадары — яны...
Што мы?
Выбегшы з пад'езда пасля таго чаяпіцця, новымі вачыма, як той казаў, паглядзела на паўнюткі кантэйнер са смеццем. І чаго ж толькі там не ўбачыла!
З самага верху, у прыватнасці, ляжалі вялікія бляшанкі ад фарбы (металалом), побач — бутэлькі ад піва і шампанскага (шкло, якое не гніе ніколі!), там жа — безліч розных пакетаў і пакецікаў, мужчынскі туфель, рыззё... Карацей — усё разам, бо мы яшчэ толькі спрабуем, толькі вучымся сартаваць сваё смецце. І да Швецыі пакуль, як да Месяца.
Мы не дагонім?
Ніла Гілевіча (светлай памяці!) некалі дужа ўсхваляваў артыкул у часопісе «Москва» (1991, №7), прысвечаны праблемам школьнага выхавання ў Амерыцы. У ім дзве таблічкі былі прыведзены: у першай — пералік праблем, якія найбольш хвалявалі настаўнікаў у 1940 годзе, у другой — у 1988-м.
Велізарная розніца, бо ў адным «слупку» былі размовы на ўроках, жаванне жвачкі, шум, беганіна па калідорах, незахаванне чаргі (у буфеце ці яшчэ дзе), адзенне не па правілах, раскіданне смецця. У другім, праз 48 гадоў, на першы план выйшла злоўжыванне наркотыкамі і алкаголем, цяжарнасці і гвалтаванне вучаніц, самагубствы, абрабаванні, збіванне...
Не ведаю, ці рабіліся такія апытанні ў нас раней і ці будуць праводзіцца зараз? І што пакажуць?
Хай Бог дае, каб сапраўды адсталі мы ад той Амерыкі.
І ніколі яе не дагналі.
Без адказу
Кажуць, дзвюх кабет асудзілі — далі па тры гады. Але дамоў яны вярнуліся праз шэсць, бо яшчэ тры прастаялі каля сцен турмы — не маглі разысціся: не пра ўсё пагаварылі...
Вось і гэтыя дзве не маўчаць — па дарозе з работы.
— Чула, што ты сына ажаніла. Асобна жывуць? — пытае маладзейшая. — Дык ці добра ж?
Старэйшая заклапочана адводзіць вочы, нейкі час маўчыць, потым махае рукой:
— Ат, хіба ў іх разбярэш? Ён мне кажа, што добра, што яму падабаецца. Але ж я не сляпая... Дома ў нас — ты ведаеш — і памыта ўсё, і прыбрана, і прыгатавана. У халадзільніку заўсёды нейкі боршчык, катлеты, кампот. А там... Кава ў іх на снеданне (каб жа хоць з бутэрбродамі!)... На вячэру — піца... Кур'еры прывозяць — гатовую... Кажу ім: «Вы ж бы — каторы — сталі да пліты, самі нешта сабе згатавалі. І смачней было б, і здаравей, і танней... Нявестка ў крыўду. Кажа: «Мы зарабляем!» Я ім: «Дык трацце ж з розумам!» Яна: «А я, маўляў, не дурная: лепей грошы свае, чым час — чорт ведае на што...» Не паверыш: над гэтымі словамі каторы дзянёк ужо думаю: зразумець не магу, хто з нас дурны, хто разумны?
І сапраўды — пытанне!
Усё змяшалася...
З нашага невялічкага райцэнтра група «таварышаў» на «шабашку» паехала — у Расію. Будавалі адзін аб'ект, жылі ў адным інтэрнаце, па вечарах — адпаведна — збіраліся за адным сталом, гаманілі.
І падчас гэтых размоў неяк выпадкова высветлілася, што ў брыгадзе Танін першы муж і Танін другі... Мала гэтага: там жа яшчэ і прымака, які прыбіўся да першай жонкі Танінага другога...
Усё змяшалася, карацей... І, падобна, страшней, чым у доме Аблонскіх.
Ганьба?
У Міхайлаўны радасць, хоць і была: сын у водпуск прыязджаў — аж з саменькай Масквы!
У першыя дні, пакуль холад стаяў, ён у хаце столь пафарбаваў, шпалеры паклеіў. А потым разам з матуляй выйшлі плот гарадзіць і пры гэтым, ну вядома ж, размаўляць — пра сваё, жыццёвае, па-свойску, па-беларуску...
Суседка іх размовы «падслухала», па вёсцы панесла:
— Міхайлаўна — чалавек як чалавек. І сын яе, відаць, таксама: і ў школе добра вучыўся, і ў вялікім горадзе жыве... Але ж — бач ты — па-іхняму, па-гарадскому, і двух слоў не звяжа!
Людзі і рэчы
Адзін стары кавалер зарабляў неблагія грошы, меў кватэру ў горадзе, але потым вярнуўся ў вёску: абжыў бацькоўскую хату, машыну займеў, накупляў сабе рознай тэхнікі — новы тэлевізар, халадзільнік, мікрахвалёўку, пыласос ды... засумаваў, — стаў зазіраць у чарку. І тады ўжо дзверы ў яго дом не зачыняліся: хто хацеў, — заходзіў, што падабалася, браў...
Так што праспаўся неяк гаспадар, абышоў сялібу і вачам не паверыў. Зазірнуў да суседзяў: спытаў, можа, чулі яны што, можа, бачылі? «Не, — сказалі, — нічога не ведаем» (бо і самі ж, напэўна, бралі)...
Расстроіўся чалавек, пашкадаваў свайго дабра, бо яно ж мазалём нажытае — дарма ніхто нічога не даў...
Потым — парадаваўся, што хоць нешта ды яшчэ засталося і... завязаў — кінуў піць, каб не страціць апошняе.
Усё, што ты робіш для іншых...
Тая паездка ў Прагу была вельмі нечаканай і гэткай жа кароткай, бо што там убачыш за некалькі дзён (тым болей — зімовых), што прывязеш у якасці падарункаў?
Грэх на душы: усё і для ўсіх выбірала ўпохапкі, перад самым ад'ездам. Потым, чырванеючы, аддавала і прымала падзякі, не вельмі верачы ў шчырасць. Хоць гэта і дарэмна, бо хустка для мамы і сапраўды была незвычайнай: нейкай вельмі пяшчотнай (да твару, да шыі), да таго ж — не вялікай і не малой, не сказаць, каб цёплай і зусім не халоднай... Больш за тое: у яе, у гэтай хусткі, была дзіўная ўласцівасць пасаваць па колеры да ўсяго: і да шэрага паліто, і да зялёнай кофты, і да вішнёвай курткі... Так што мама (светлай памяці!) насіла яе ці не круглы год...
Цяпер у той пражскай хустцы (добрая мода накручваць нешта на шыю!) фаршу́ сама.
Прытча з нагоды. Цясляр адзін стаміўся рубіць дамы — сказаў свайму начальніку, што хоча сысці: пабыць нарэшце з унукамі, паглядзець на свет...
Начальнік зразумеў яго, і, хоць вельмі шкадаваў адпускаць, папрасіў зрубіць яшчэ адзін дом — апошні.
Што было рабіць: хоць-нехаць той цесля згадзіўся, хоць-нехаць стаў і працаваць: гэта значыць, не дужа думаў ды падбіраў бярвёны, шмат дзе спяшаўся, будаваў, абы з рук хутчэй...
І вось справа скончана. Час развітання: начальнік шчыра дзякуе цесляру за ўсё, што той зрабіў, і — за шматгадовую сумленную працу — уручае яму... ключы ад таго самага апошняга дома, са словамі: «Ён — твой. Прымі яго ў падарунак...»
«Якая трагедыя, які сорам! — жахаецца майстар. — Я, паставіўшы столькі ўзорных бездакорных дамоў, сам павінен жыць у такім паганым... Ды каб жа я ведаў, што так абернецца, што раблю гэты дом для сябе, я б тады...»
Не ведаў ён, не ведала я ды і вы, магчыма: усё, што мы робім для іншых, мы робім для сябе.
Валянціна Доўнар
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/tags/valyancina-dounar
[2] https://zviazda.by/be/kaleydaskop
[3] https://zviazda.by/be/prostaya-mova-0
[4] mailto:dounar@zviazda.by
[5] https://zviazda.by/be/prostaya-mova