Не перастаю здзіўляцца нашым людзям. Вось паслухайце для пацвярджэння маіх слоў наступную гісторыю. Хаця гісторыю — гэта, магчыма, і гучна сказана. Проста сціплы будзённы жыццёвы факт. Такіх, упэўнены, хапае. І мой — не выключэнне.
Год колькі назад Кацярына Сцяпанаўна адпачывала з унучкай на Азоўскім моры, на ўзбярэжжы кватаравала ў мясцовых жыхароў, для якіх здача кватэр для аматараў марскіх уцех — някепскі бізнес. Некаторыя з іх і жывуць за кошт прыезджых. Кацярына Сцяпанаўна засталася задаволеная і адпачынкам, і людзьмі, у якіх знайшла часовы прытулак. Добрыя, простыя і сціплыя. Развітваючыся, абмяняліся адрасамі. Ці мала што? Свет, як кажуць, цесны. Ды і можна будзе параіць каму-небудзь з суседзяў ці знаёмых, разважала Кацярына Сцяпанаўна, запісваючы адрасок, — калі пажадаюць, то прыедуць не абы-куды, а ўжо па канкрэтным адрасе.
— Ды і вы да нас прыязджайце, людзі добрыя! — запрасіла, не загадваючы далёка, Кацярына Сцяпанаўна. — Прымем як родных. У нас у Беларусі добра.
Так сталася, што ў той гаспадыні захварэў сын, і цяжка. Лячыць у Кіеве дорага, ды і ці возьмуцца дактары, бо яны ж — з Марыупаля, з ДНР. Найшла, як кажуць, каса на камень. І тут яны ўспомнілі пра гамяльчан, якія колькі год назад адпачывалі на моры. Патэлефанавалі. Кацярына Сцяпанаўна выслухала, нічога канкрэтнага, вядома ж, не паабяцала, толькі хіба што адно — пацікавіцца, ці возьмуцца лячыць нашы беларускія дактары. «Хай прыязджаюць!» — запэўнілі ў лячэбніцы.
Больш за месяц госці, маці з сынам, жылі ў Кацярыны Сцяпанаўны. Зяць яе не вылазіў з легкавіка — то ў бальніцу, то з бальніцы, то ў аптэку, то яшчэ куды...
Падлячыліся марыупальцы і паехалі. Кацярына Сцяпанаўна, правёўшы гасцей, пахвалілася суседцы, што тыя засталіся задаволенымі.
— Ну, і колькі ж яны табе заплацілі за месяц пражывання? — нібы між іншым пацікавілася суседка.
Кацярына Сцяпанаўна падняла на яе здзіўленыя вочы:
— Заплацілі? За што?
— Як за што? За дах над галавой. За ложкі. Ды і карміла ж іншы раз, ведаю, не шкадавала кавалка хлеба. Ты ж у іх бясплатна не жыла, а за суткі сама памятаеш, колькі плаціла.
— Што ты такое кажаш, суседка? — Кацярына Сцяпанаўна, падалося, нават пакрыўдзілася. — Дык я ж на курорце была, там усе плацяць... Не, не, ні капейкі не ўзяла. Жылі сабе і жылі... А дзе ім было жыць?..
Кінулася ў вочы мне адна бабулька. Хударлявая, невысокага расточку, акуратна апранутая. А звярнула яна на сябе ўвагу тым, што, выходзячы на прыпынку перад паліклінікай, прапаноўвала свой талончык на праезд амаль кожнаму, хто заходзіў у салон тралейбуса і сустракаўся з ёй у дзвярах. Нехта адмахваўся ад такой добранькай назолы — не інакш як не хацеў прыніжацца, а хтосьці і браў у яе той квіток.
Такое я назіраў некалькі дзён запар. Для сябе вырашыў: відаць, у паліклініку бабулька ездзіць на працэдуры. Бач, якая добрая душа — думае пра іншых, дзеліцца нават квітком.
І ў той дзень яна торкнула талон у рукі такой жа старой, як сама: бяры, не шкада, ды і сэканоміш на паўбутэлькі малака. Ну, тая ўзяла ды і едзе сабе спакойна. Але на чарговым прыпынку ў салон зайшлі кантралёры. Скончылася тым, што бабульку вывелі: талончык аказаўся «ліпавым», і яна адчувала сябе надта ж няёмка, вы б толькі пабачылі. Засаромелася, не ведала, куды вочы падзець.
Пашкадаваў бабульку і я. Тралейбус пайшоў далей, і тут мой сусед, дзядок у бейсболцы і акулярах, які да гэтага маўчаў, раптам разгаварыўся:
— Ды ведаю я тую бабу, якая квіткі гэтыя падбірае дзе толькі можна, а потым раздае іх людзям пры выхадзе: гляньце, маўляў, якая я добранькая! Тыя і не здагадваюцца, што яна іх падстаўляе. Каму і пашанцуе: праедуць бясплатна, не пярэчу. Але бывае, што і не... І навошта яна, старая, так робіць? Можа, насаліўшы чалавеку, потым адчувае сябе задаволенай? Ці, магчыма, аштрафавалі самую, то наце і вам, людцы добрыя. Атрымайце тое, што і я атрымала. Не, скажаш?
Не скажу. Вось проста так — не скажу. Трэба будзе папытаць у самой бабулькі, калі яшчэ сустрэнуся з ёй. Хаця наўрад ці прызнаецца.
Як цяпер помню школьную майстэрню. Знаходзілася яна ў цокальным памяшканні школы, дзверы ў дзверы са спартзалай. Там нас ветла сустракаў настаўнік працы Аляксандр Дзмітрыевіч Шурмялёў, высокі і хударлявы, заўсёды спакойны і разважлівы, бацька адной з нашых аднакласніц. Мы ледзь не бегма спяшаліся да яго. У нас сёння сталярная справа! Дзяўчынкі недзе ў класе шылі, а мы, хлапчукі, стругалі, грукалі малаткамі, пілавалі... Як хораша тут, у гэтай сціплай майстэрні, пахла жывым лесам!
Ці не ў апошнім, адзінаццатым класе, мы ўсе рабілі табурэты. І не проста рабілі, а здавалі экзамен, і кожны «шэдэўр» ацэньвала камісія, бо не жартачкі ж! У мяне вунь і сёння захоўваецца пасведчанне сталяра трэцяга разраду. Не помню ўжо, даруйце, бо прайшло роўна шэсцьдзясят год, што мне паставілі за той табурэт і куды ён падзеўся, а вось за аднакласніка парадаваўся. Неяк на сустрэчы ў школе настаўнік Анатоль Пятровіч Атрохаў пахваліўся: «А мне яшчэ і сёння служыць табурэтка Валерыя Горына!»
Валерый Горын жыве ў Тальяці, далёка ад пасёлка Ільіч, дзе мы вучыліся ў школе, і я перадаў яму словы настаўніка. Балазе, сёння гэта проста можна зрабіць. Уявіў, як твар былога аднакласніка кране лёгкая, пяшчотная ўсмешка... А каму б не было прыемна?!
Яшчэ адзін аднакласнік мне ўспомніўся — Міша Чутнікаў. Былі мы тады вучнямі малодшых класаў, і неяк узімку павезлі нас у Магілёў на экскурсію. Добра помню, паглядзелі ў абласным драматычным тэатры спектакль «Чароўны востраў», а потым настаўніца адвяла нас у сталоўку, дзе мы, разявіўшы раты, з невыказным пачуццём радасці глядзелі-дзівіліся на акцёраў, якіх толькі што бачылі на сцэне і якія таксама прыйшлі ў гэтую сталоўку. Ці трэба казаць, што адчувалі: вось яны, аказваецца, якія, гэтыя артысты!.. Гэта вам не жартачкі — мы з імі ледзьве не за адным сталом сёрбалі боршч і елі катлеты. Тым больш прыемна было, што яны нос асабліва не задзіралі.
Ну, а потым, падсілкаваўшыся, мы адзін за адным пайшлі па тратуары. Пад ногі не было калі глядзець — вочы стараліся ўхапіць будынкі, міма якіх праходзілі, прачытаць назву кінатэатра, («Чырвоная зорка»), звярнуць увагу на шыльдачку, што іншы раз траплялася на сцяне і сведчыла, што ў гэтым доме жыў некалі славуты чалавек.
Не маглі не заўважыць, як міма нас праходзіў строй салдат. Яны пратупалі сабе ды і зніклі з вачэй, у іх свой клопат, а наша настаўніца правяла своеасаблівую пераклічку: ці ўсе на месцы, мо хто і згубіўся? Не жартачкі — упершыню ў горадзе, а горад не вёска: тут лёгка адбіцца ад класа, спакусы хапае. Так і ёсць — аднаго вучня няма. Высветлілася: прапаў Міша Чутнікаў. Быццам усе яго толькі што бачылі, а хлапчук знік. Настаўніца разгубілася, мы, дзеці, таксама пачалі хвалявацца: куды ж ён, насамрэч, падзеўся? Аднак нядоўга бедавалі. Знайшоўся Міша. На нашы кпіны прызнаўся: «На салдат загледзеўся і сам не ўбачыў, як за імі патупаў і патупаў ...»
Можа, тады і ўзялі ў палон хлопцы ў шынялях і з бадзёрымі і чырвонымі ад марозу тварамі майго аднакласніка, бо ён стаў... вайскоўцам. Закончыў службу, жыве ў Калузе. Год колькі назад з ім пабачыліся, і я нагадаў яму пра тое здарэнне ў Магілёве... Ды яно так, відаць, і было: якраз тады ён упершыню і «прымераў» сябе да салдат, «падабраў нагу», каб далей ісці з імі ўпоравень... Раз-два! Раз-два!.. І так амаль трыццаць год чаканіў крок наш Міша, прабачце, — Міхаіл Іванавіч.
Дзве Валянціны жывуць у адным доме, толькі паверхі розныя: адна на першым, а другая — на апошнім, дзявятым. Вось ужо некалькі месяцаў, як яны выходзяць, так бы мовіць, на вечаровы шпацыр перад сном. Паблізу ад іх дома ёсць возера, камунальнікі паклапаціліся, каб такія пенсіянеры, як нашы дзве Валянціны, маглі іншы раз без перашкод падыхаць свежым паветрам: акружылі возера акуратнымі заасфальтаванымі дарожкамі, толькі хадзіце. А яшчэ, прызнаюцца яны, хочацца на людзей паглядзець. З гэтым ахвотна пагаджаешся, бо як толькі вернуцца ў свае кватэры — столькі ўражанняў пачуюць дамашнія! На любы густ.
Але, падазраю, ёсць і іншая прычына, дзякуючы якой вось ужо колькі месяцаў запар ходзяць нашы Валянціны на вячэрнія прагулкі. Не здагадваецеся? Падкажу: яны ж назапасілі столькі адзення, ажно дзверы ў шафах не зачыняюцца. Што, так і прападаць дабру? Вось і выходзяць на той шпацыр кожны раз у новым: няхай хоць такія ж мінакі, як яны самі, падзівяцца, што за прыгажуні яшчэ ёсць у нашым мікрараёне!..
Еду ў тралейбусе і заўважаю, як за акном — якраз насупраць мяне — ідзе даволі рослая, танклявая, бы маладая таполя, дзяўчына. Але што гэта? Яна ў боціках, але на адным боціку... няма каблука, аднак дзяўчына стараецца ісці роўна, амаль плыве, і не адразу ўбачыш, што адбылося з ёй такое вось непрыемнае здарэнне: зламаўся каблук, яго наогул няма. Ідзе і выгляду не паказвае, нават крыху нос задрала: у мяне ўсё добра, не звяртайце ўвагі, даклыпаю.
Не адзін я звярнуў увагу на дзяўчыну. Той-сёй пракаментаваў сітуацыю, але ніхто не ўсміхаўся, а, наадварот, кожны паспачуваў прыгажуні.
Паколькі тралейбус спыніўся перад святлафорам, то паспеў заўважыць, як перад дзяўчынай раптам спыніўся легкавік, за рулём якога сядзела таксама дзяўчына, і неўзабаве, нешта сказаўшы, дзяўчына з паламаным каблуком села і паехала. Можна было здагадацца, што дагэтуль яны ніколі нават не сустракаліся.
Не ведаю, як хто, а я ўявіў, як дзяўчына зняла з нагі той «невязучы» боцік, і толькі цяпер паглядзела, што там і як. Тут, у салоне аўтамабіля, лішніх вачэй няма.
І чамусьці яшчэ ўявіў, як дзве незнаёмыя раней дзяўчыны ўсміхнуліся адна адной. А тая, напэўна, сказала: «Куды ехаць? Паказвайце. Я давязу...»
Можа, і памыляюся. Але мне вельмі хацелася б, каб было так.
Васіль ТКАЧОЎ
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/vasil-tkachou
[2] https://zviazda.by/be/kultura
[3] https://zviazda.by/be/litaratura
[4] https://zviazda.by/be/tags/vasil-tkachou
[5] https://zviazda.by/be/tags/litaratura