Саўлюс Варнас: Мы ўсе — маленькiя багi гэтага свету

Яшчэ адзiн варыянт п'есы Эжэна Iанеска «Смага i голад» — рэжысёр Саўлюс Варнас чарговы раз узяўся за твор франка-румынскага драматурга i ў мiнскiм Маладзёжным тэатры прадставiў спектакль «Дом пасярод вясны». Аўтара, якога беларускi глядач ведае па рабоце галоўным рэжысёрам Магiлёўскага драматычнага тэатра, заўсёды вылучалi асаблiвае бачанне i стыль — яго работы былi адзначаны Нацыянальнай тэатральнай прэмiяй i прадстаўлялi беларускi тэатр на мiжнародных фестывалях, а п'еса Iанеска была асновай для майстар-класаў Варнаса ў розных краiнах свету.

— Чым вас так вабiць Iанеска, што вы гатовы бясконца ставiць адну i тую ж яго п'есу?

— «Смага i голад» — адна з найлепшых п'ес ХХ стагоддзя, яна ўзнiмае пытаннi, на якiя чалавек шукае адказы на кожным этапе свайго развiцця. Да таго ж яна настолькi змястоўная i тэатральная, што раскрыццё сэнсаў i пошук сцэнiчнай мовы можа быць бясконцае. Яе ўвогуле можна вывучаць усё жыццё i ўсё роўна не вычарпаць да канца. Эжэн Iанеска — гэта асобны свет, у яго асаблiвае разуменне тэатра i погляд на рэчаiснасць, у яго драматургii шмат гульнявой прасторы, ён дае магчымасць выйсцi за межы сюжэта i раскрыць тое, што знаходзiцца памiж радкамi. Гэтая няпростая матэматыка патрабуе ад кожнага, хто адважыўся пусцiцца ў плаванне, задзейнiчаць асабiсты досвед — кожны раз, выходзячы на сцэну, акцёрам даводзiцца спальваць сябе на гэтым вогнiшчы. З майго пункту гледжання гэта самая прыгожая i гуманiстычная п'еса, якая дазваляе аб'яднацца ў размове аб тым, што такое жыццё, шчасце i барацьба за iдэалы. Па адказы мы звычайна iдзём у храмы альбо звяртаемся да мастацтва — адным словам, прыходзiм да тых, хто апелюе да вышэйшай свядомасцi. А Карл Ясперс пiсаў, што калi вы прыходзiце да нейкiх адказаў, перакрэслiце iх i пачнiце шукаць наноў. Гэты рух — i ёсць задача, дзеля якой варта акунуцца ў свет мары, фантазii, iлюзiй, сноў, надзей гэтай п'есы.

— Ваша трактоўка ў Маладзёжным тэатры можа збянтэжыць рознастылёвасцю i мудрагелiстымi вобразамi, якiя з'явiлiся ўжо па-за тэкстам.

— Эжэн Iанеска казаў, што iсцiна ў нашых марах i нашым уяўленнi. Яго спроба паказаць, як свет фармiраваўся на працягу тысячагоддзяў, прымушае задумацца, навошта мы ў гэты свет увогуле прыйшлi. Гэта нiбы падарожжа Адысея або пошукi Фаўста. Кожны з герояў Iанеска жадае знайсцi свой рай, таму п'еса ўмяшчае розныя архетыпы i погляды на свет. Галоўны герой Жан, напрыклад, адчувае патрэбу кiнуць паўсядзённае сямейнае жыццё, дзе носяцца з усiмi яго капрызамi, i сыходзiць па сваю мару. Ёсць шмат фiласофскiх школ, якiя быццам прыадкрываюць таямнiцы свету, але многiя адказы можна знайсцi, сустрэўшыся з жыццём сам-насам. Поль Валеры пiсаў: «Пакуль чалавек не захацеў стаць Богам, ён яшчэ не Чалавек». Стаць Богам — значыць адчуць у сабе радасць ад таго, што ты робiш альбо ствараеш i прыўносiш у свет тое, чаго ў iм не было раней альбо чаго было недастаткова. Мы ўсе — маленькiя багi гэтага свету. Я назiраў у дзяцiнстве, як бацька робiць чарцяжы i стварае па iх мэблю, якой захаплялiся i майстры, i тыя, для каго яна выраблялася, — я бачыў, у якой цiшынi нараджаюцца думкi, як бацька паглыбляецца ў справу i на нейкi час нiбыта знiкае, бо для яго быў важны толькi працэс стварэння. Тады я зразумеў, што думка нараджаецца ў цiшынi i як важна любiць тое, што робiш. Пры гэтым трэба, каб нашы памкненнi былi чыстыя, каб намi рухала любоў да справы i да навакольнага свету.

— Сёння тэатр мяняецца, прыстасоўваючыся пад патрэбы чалавека. А вы ствараеце складаныя спектаклi, дзе шмат постмадэрнiсцкiх адсылак, аллегорый, рэмiнiсцэнцый. Верыце ў здольнасць тэатра прымусiць чалавека пераасэнсаваць жыццё?

— Ёсць будысцкая прытча. У аднаго прасветленага спыталi: «А што вы рабiлi да таго, як сталi прасветленым?» Той адказаў: «Насiў ваду i калоў дровы». — «А што вы робiце пасля таго, як сталi прасветленым?» — «Нашу ваду i калю дровы». — «Дык што тады змянiлася?» — «Змянiлася ўсё». Змянiўся яго погляд на свет — i сам свет для яго змянiўся. Усё ў нашым розуме: на любую рэч мы можам глядзець як станоўча, так i адмоўна, часта гэта залежыць ад нашага настрою. Чалавек можа ныць на працягу ўсяго жыцця — нарадзiўся не там, не ў той сям'i, не ў той час — i з адчуваннем уласнага няшчасця пакiнуць гэты свет, так i не пачаўшы жыць. А можа ствараць свет, прыўносiць тое, чаго яму не хапае. Скандынавы шмат гадоў вялi даследаваннi, каб знайсцi адказ на пытанне, што можа змянiць абывацельскае мысленне перанасычанага спажывецкага свету, i прыйшлi да высновы, што толькi мастацтва. Думаю, у першую чаргу тэатральнае: жывое хутчэй паўплывае на жывых. Але трэба змянiцца i самому тэатру: адысцi ад плоскiх камедый, перастаць размаўляць з гледачамi на гарызантальным узроўнi. На жаль, за рэдкiм выключэннем рашэннi ў творчых калектывах прымаюць адмiнiстратары — менеджары, якiя не асаблiва думаюць пра мастацтва.

— Што б вы пажадалi гледачам?

— Адкрытасцi i ўнутранай цiшынi. Iдучы ў тэатр, трэба быць разняволеным i гатовым сустрэцца з iншасветам з яго камедыйнасцю, гратэскам, абсурдам. Трэба разумець, што асаблiвую ролю адыгрываюць колер, святло, тэхнiчныя эфекты, а ў першую чаргу акцёры са сваiмi целам, голасам, пластыкай. А рэжысёру трэба прыкласцi ўсе намаганнi, каб стварыць свет, якi мяняў бы свет гледачоў, а ў вынiку наш агульны. Веру, што спектакль «Дом пасярод вясны» не пакiне гледачоў абыякавымi. Рэакцыi могуць быць розныя, але абыякавымi людзi не застануцца.

Ларыса ЦIМОШЫК