"Жыццё — падарожжа сярод вобразаў, сімвалаў і... спакус"

Літаратурная гасцёўня

Заўсёды прыемна знаёміць чытача з новай кнігай. Апавяданні Аляксандра Брыта друкаваліся ў часопісах "Нёман" (№6, 2012, №1, 2013) і "Маладосць" (№11, 2011). А зусім нядаўна выйшлі асобнай кніжкай у выдавецкім доме "Звязда". Свой зборнік апавяданняў аўтар назваў "Кіно". Аглядальнік "Звязды" гутарыць з Аляксандрам Брытам у рэжыме анлайн.

— Бессэнсоўна пытацца ў пісьменніка, якім чынам яго сэрца ўмясціла гэтулькі людской болі. Але запытаюся: афганскія матывы ў апавяданні "Счастливчик Чарли" — гэта вынік вашага асабістага ваеннага вопыту?

— Пачаць я ўсё ж хацеў бы з таго, чым наогул для мяне з'яўляецца пісьменніцтва, як я яго сабе ўяўляю. Перш за ўсё стаўлюся з вялікай павагай да той літаратуры, якую беларусы называюць мастацкай, рускія — художественной, палякі — "пенкнай" (ад польск. ріеknа —- прыгожая), немцы — прыгожай (ад ням. sсhönе). Што гэта за літаратура? Гэта тая літаратура, тыя тэксты, якія ствараюцца з дапамогай мастацкіх дэталяў, вобразаў, прыёмаў. Гэтая літаратура заўсёды фіктыўная, бо свядома выдумана з мэтай апавядання нейкай чалавечай гісторыі. І тым не менш (калі твор напісаны якасна) тая ці іншая чалавечая гісторыя нас турбуе, прымушае спачуваць і перажываць. Але ж навошта чалавеку патрэбна перажываць нейкія фіктыўныя гісторыі? Мне здаецца таму, што кожнае індывідуальнае перажыванне звязана з чалавечай памяццю, бо ўспамін — гэта перажыванне пасля перажывання. Можа быць, такім чынам чалавек падсвядома аналізуе сваё жыццё, свой лёс, свае ўчынкі. Праз вобразы, праз сімволіку, праз чужыя чалавечыя адносіны. Бо літаратура творча капіруе жыццё, яна, канешне, другасная ў дачыненні да жыцця. Жыццё ж, па сутнасці, ёсць падарожжа сярод сімвалаў, і добрая літаратура гэтую сімволіку адлюстроўвае.

...Што ж тычыцца вашага пытання, то я служыў у Афганістане ў 1985-1987 гадах.

— Раскажыце пра сябе. Тое, што палічыце магчымым. Чытачу, якому спадабаецца ваша кніга, будзе па-чалавечы цікава. Як кажуць, мае права.

— Прызнацца, я ведаю толькі адно права чытача: чытаць альбо не чытаць. Наконт іншых правоў не зусім упэўнены. Але ж што тычыцца мяне, то тут усё проста: мой рост 1 метр 82 сантыметры, вага — каля 82 кілаграмаў. Калісьці, безумоўна, я не меў ні такога росту, ні такой вагі — быў маленькім, дробным і кволым. І мая мама, дай ёй Бог здароўя, адпраўляла мяне з Мінска да сваёй маці — да маёй роднай бабулі — Фёклы Мінаўны ў Багушэўск, пад Віцебск. У Багушэўску я піў казінае малако (каб быць упартым) і хадзіў да нашых сваякоў — Канапелек (бо любіў туды хадзіць). Мая бабуля была роднай сястрой бацькі народнай артысткі БССР Зінаіды Канапелькі, Ігната. Дарэчы, мая бабуля Фёкла Мінаўна Канапелька, як і яе пляменніца, нарадзіліся у вёсачцы Шыркі — той самай, дзе нарадзіўся і Пётр Міронавіч Машэраў.

Шчыра кажучы, хадзіў я да Канапелек не толькі таму, што быў іх сваяком, але і таму, што вельмі любіў кіно. Бо родны брат Зінаіды Канапелькі Валодзя меў жонку Ніну, якая працавала ў кінатэатры і прапускала мяне і свайго сына Федзьку бясплатна. Так узнікла мая ўстойлівая любоў да вялікай ілюзіі — кіно. У той жа час, здаецца, я стаў разбірацца і ў жартах, бо аднойчы незадоўга да кінасеанса Федзька, хітра прыжмурыўшы вока, сказаў: "Я табе таксама кіно зараз пакажу!" — і пакінуў мяне каля свайго задзірлівага пеўня, які ледзь мне не кінуўся ў вочы. Я быў маленькі, але жвавы, і выратаваўся. А мая дарагая бабуля потым сказала: "Ай-яй-яй, але ж і разумны гэты твой Федзька! Да такога дальбог сам Машэраў бы не дадумаўся!" А бацька мой сказаў тады: "Няма чаго рабіць Машэраву, як пра ўсялякія глупствы думаць! Чулі вы, што Пётр Міронавіч сабраўся метро будаваць?!" Вось так дзякуючы кіно, Федзьку Канапельку і яго пеўню ў Мінску і было пабудавана метро...

— Жартуеце?

— Самую крышачку. На самой справе вось што пісала газета "Комсомольская правда" (ад 20 лютага 2004 года): "Возможно, образ Зинаиды Конопелько и возник перед Петром Машеровым, когда он слушал "Александрыну" в исполнении Борткевича. Дело в том, что Конопелько и Машеров были знакомы — они родились в одной деревне, и Петр Миронович считал Зинаиду символом женской красоты!" То бок гэтая цытата ў пэўным сэнсе супадае з маімі словамі аб тым, што ўспамін — гэта перажыванне пасля перажывання...

— Ну што ж, пагартаем вашу кнігу. Як вы лічыце, у жыцці часта ёсць месца... цуду — такому, якое здарылася ў фінале апавядання "Раскадровка" (httр://www.lіm.bу/lіmbуfіlеs/nеm1-2013.рdf)? Вы далі надзею чытачам, дакладней — чытачкам. Наколькі яна абгрунтаваная? У жыцці варта проста чакаць такога вось цуду ці ўсё ж патрэбна нешта рабіць? Нават калі гэтае "нешта" не вельмі праведнае (скажам, аблічванне наведвальнікаў рэстарана). Затое прыцягне ўвагу "прынца"...

— Памятаеце фразу з рамана Міхаіла Булгакава "Майстар і Маргарыта"? "Ходит, ходит один с козлиным пергаментом и непрерывно пишет. Но я однажды заглянул в этот пергамент и ужаснулся. Решительно ничего из того, что там записано, я не говорил". Я хачу сказаць, што часам людзі адно аднаго не разумеюць. "Нам не дано предугадать, как наше слово отзовется..." Звычайна пісьменнікі стараюцца не тлумачыць, што яны мелі на ўвазе ў тым ці іншым сваім творы. Я ж зараз расшыфрую сваё самае "банальнае" апавяданне. Апавяданне "Раскадровка" адсылае нас да двух літаратурных твораў: да апавядання амерыканскага пісьменніка О. Генры "Дары вешчуноў" і рамана рускага празаіка Міхаіла Булгакава "Майстар і Маргарыта". Калі "Дары вешчуноў" згадваюцца ў "Раскадровке" як нешта, безумоўна, светлае, пазітыўнае, то "Майстар і Маргарыта" там наогул не згадваецца. Не згадваецца, але ж сімволіка "Майстра" чамусьці разліта амаль на кожнай старонцы апавядання. Чаму? Таму што Булгакаў не пісаў гісторыю аб каханні, а пісаў раман пра д'ябла. І вось што атрымліваецца: дзяўчынка, якая калісьці хацела зняць фільм па матывах светлага апавядання О.Генры "Дары вешчуноў", так яго і не здымае. Наадварот, яна выходзіць замуж, з'язджае за мяжу, становіцца не рэжысёрам, а афіцыянткай, знаходзіць сабе працу спачатку ў адным рэстаране, потым — у другім, а затым — у рэстаране... "Воланд". Там яна аблічвае кліентаў і нарэшце ўлюбляецца ў бізнесмена, які таксама марыў калісьці зняць "Дары вешчуноў", але таксама чамусьці іх не зняў... Красамоўнае прозвішча бізнесмена — Аляксандр ЛІХАдзіеўскі — таксама анічога не гаворыць? І вы па-ранейшаму думаеце, што слова "раскадроўка" мае толькі адно кінематаграфічнае значэнне? Слэнгавыя словы "закадрить", "кадр" ні пра што не кажуць? Адным словам, ні аб якіх цудах я не пісаў, ніякіх надзей чытачам альбо чытачкам не даваў. Гаворка ідзе пра спакусу, а яна, безумоўна, можа выглядаць як цуд. З гэтым я магу пагадзіцца.

— Добра. Іншае ваша апавяданне — "Ты только чирикни" (httр://www.lіm.bу/lіmbуfіlеs/nеm6_2012.рdf). Ці бывае, каб Так пашанцавала ў чужой краіне, як адстаўному палкоўніку Глебаву? Пашанцавала з перакладчыцай, якую выбраў з трох і атрымаў супернадзейную памочніцу. Са свяшчэннікам і таксістам. Казачна пашанцавала з прастытуткай, надзвычай інфармаванай і нават смелай. Такое шанцаванне выклікае, прабачце, недавер. І ворагі ў гэтых добрых людзей нейкія напалову рэальныя, як нежывыя. (Магчыма, таму, што нават партрэты не выпісаны.)

І яшчэ. Ці зможа наш даволі дасведчаны і крыху скептычны чытач паверыць еўрапейскай Фемідзе, здольнай прыслухацца да гора бацькі і "раскруціць" справу аб гібелі яго дачкі? І якія ён, чытач, павінен зрабіць высновы з сумнай гісторыі, што здарылася з мінскай дзяўчынкай, нанятай папрацаваць на Кіпр і трапіўшай да гандляроў "жывым таварам"? Вы напісалі гэтае жорсткае апавяданне для "прафілактыкі"? (Выпірае некаторая зададзенасць.) Спадзяюся, не па заданні Дзяржкампрацы, што кантралюе працэсы працоўнай міграцыі. Прабачце за такі жарт.

— Вы ведаеце, у жыцці ўсё бывае. Усё. Нават такое, што мы сабе і ўявіць не можам. Жыццё — галоўны драматург, і тое, што кожны дзень выдумляе жыццё, ніколі не выдумае ні адзін нават самы фантастычны пісьменнік. "Жыццё часам бывае настолькі падобнае на казку, — гаварыў наш класік Уладзімір Караткевіч, — што нельга не ўскрыкнуць: "Ды не можа гэтага быць!" Таму што жыццё само прапануе гісторыі, а кожная гісторыя, у сваю чаргу, патрабуе той ці іншай зададзенасці. Драматызм гісторыі "Ты только чирикни", характар галоўнага героя, саспенс апавядання псіхалагічна патрабаваў жорсткай зададзенасці. Што тычыцца чытача, прафілактыкі і г.д., то, на мой погляд, літаратура — не паліклініка, а чытач — не яе пацыент.

Літаратура не робіць чалавека лепшым. Мастацкая літаратура — фікцыя, выдумка, вытанчанае, але штучнае другаснае падарожжа сярод сімвалаў. І яшчэ літаратура — гэта спроба суперажывання. Здараецца, што пакуль нам самім не забаліць, іншага чалавека мы можам і не зразумець. Праўда, ёсць людзі, якім нават будзе моцна балець, але ж усё роўна боль другога чалавека яны не пачуюць. Людзі — розныя. Пакуль што не кланаваныя. Гэта жыццё.

Наконт жа "нявыпісаных партрэтаў" адкажу так: калі вы наводзіце аб'ектыў камеры на галоўнага персанажа і хочаце добра зняць менавіта яго твар, то ўсе астатнія персанажы будуць крыху размытыя.

— Злосная жонка, амаль фурыя, ад якой збег (насустрач смерці) Леў Мікалаевіч... Жонка Аляксандра Сяргеевіча, вінаватая ў дуэлі (а значыць, і смерці) Пушкіна... А цяпер пад грамадскае асуджэнне трапляе і жонка Агінскага, якога ў народзе любяць не менш за класікаў літаратуры. Калі вы так пераканаўча распавядалі ў сваім апавяданні "Кино" пра халоднасць княгіні Марыі, што стала прычынай эміграцыі і адзінокага дзесяцігоддзя ў старасці Агінскага, — ці былі ў вас на руках нейкія іншыя факты, акрамя аднаго агульнавядомага? Наколькі гэта пэўна, дакладна? А тая размова яго з Напалеонам у Венецыі ў 1807 годзе таксама грунтуецца на дакументах? Справа ў тым, што шырокі чытач не ведае Міхала Клеафаса Агінскага як дзяржаўнага дзеяча Такога маштабу, які і з расійскім, і з французскім імператарамі быў на "кароткай назе". І яго патрэбна пераконваць дакладна выверанымі фактамі. Калі гэта так, то цудоўна.

А жонка, якая не разумее творцу, — для грамадства не так ужо і кепска? Інакш "загладжаны", зацалаваны творца не ўзняўся б на такую вышыню. Як вы лічыце? І як часта менавіта так бывае ў жыцці: мужык у жанчыны — Талент, яго прызналі нават пры жыцці, а ёй гэта не трэба...

— Апавяданне "Кино" — не дакументальная проза. Я не працую ў межах пераказу голых фактаў. Мяне з мастацкага пункту гледжання больш хвалюе лёс чалавека (уяўленне псіхалагічнага адчування чалавека) на пэўным гістарычным этапе. У гэтым апавяданні я паспрабаваў з дапамогай мастацтва асэнсаваць безумоўна дакладныя факты жыцця дзяржаўнага дзеяча, дыпламата і вядомага кампазітара Міхала Клеафаса Агінскага. Але ж не трэба перабольшваць. Я зусім не ўпэўнены, што Агінскага "ў народзе любяць не менш за класікаў літаратуры". Мне здаецца, Агінскага, за рэдкімі выпадкамі, наогул мала ведаюць. Ведаюць, што ёсць такі паланэз Агінскага. А хто яго напісаў... Тут ужо ўзнікаюць праблемы. Безумоўна, нельга і казаць, што толькі "халоднасць княгіні Марыі стала прычынай эміграцыі і адзінокага дзесяцігоддзя ў старасці Агінскага". Прабачце, не толькі халоднасць Марыі, а ў тым ліку халоднасць Марыі. Праўда, і пра халоднасць тут трэба казаць вельмі ўмоўна, бо халодная яна была ў пэўны час толькі да Агінскага. Знешнія фактары і абставіны асабістага жыцця вымусілі яго да эміграцыі. Факты ўсе дакладныя.

Ну, і нарэшце, Агінскі быў вельмі выхаваным і адукаваным чалавекам, таму ён, зразумела, ні з расійскім, ні з французскім імператарамі не быў на "кароткай назе". Ён быў дыпламатам, грамадзянінам сваёй зямлі, а не Хлестаковым. Ён ведаў, што такое дыстанцыя ў паводзінах і з рускім, і з французскім імператарамі, і, зыходзячы з гэтага, выбудоўваў свае адносіны з імі.

І апошняе. Я не магу сабе ўявіць, як выглядае "загладжаны", зацалаваны творца". Я ведаю толькі адно: калі творца сапраўдны, ён у незалежнасці ад абставін заўсёды ўзнімецца да той вышыні, пра якую ведае толькі ён сам. Але ў жанчыне, якая свядома і віртуозна іграе на пачуццях творцы, няшмат чаго засталося добрага. Перш за ўсё, не для грамадства — для чалавека, які з'яўляецца творцам. Вядома, калі творца жывы чалавек, а не камень або кавалак жалеза.

— Гераіні вашых апавяданняў — часцей за ўсё жанчыны з моцным характарам (тая ж "каралева рынгу" Аляксандра ў "Последнем джебе"). Але бывае, што гэтая сіла характару служыць не дабру, што было б больш натуральным для Жанчыны, а зусім наадварот. Такія жонка Глебава, і Алена ў апавяданні "На живца", ды і "драпежніца" Паліна ў "Hоtеl Саlіfоrnіа". Гэта цалкам жыццёвыя персанажы. Здаецца, у апошняе дзесяцігоддзе іх стала больш. (А хіба не? У часы мінулыя адну толькі Соньку Залатую ручку і ведалі з таўром ліхадзейкі. Зараз злачынкай быць не баяцца. Каб пераканацца ў гэтым, дастаткова пагартаць судовую хроніку.) Такія характары — прадукт свайго часу? Дакладней, "безвременья", якое пачалося пасля развалу вялікай краіны? Ці мы нават у гэтым проста капіруем, паўтараем Захад? І якая тут роля пісьменніка? Ён робіць "прышчэпку" і спрабуе лекаваць грамадства? А ён пры гэтым не адчувае сябе Дон Кіхотам у краіне ветраных млыноў? Якія вашы асабістыя ўражанні?

— Пра ролю пісьменніка я ўжо казаў: для мяне пісьменнік не ўрач, не барадаты Мічурын. А чытач — не пацыент лякарні. У лепшым выпадку чытач і пісьменнік — гэта суразмоўцы, якія нешта могуць даць адзін аднаму. Чымсьці абмяняцца. Уражаннем, прыгажосцю хвіліны, дакладным псіхалагізмам жыццёвай сітуацыі. Абмяняцца — цалкам добраахвотна. З аднаго боку, зараз роля пісьменніка занадта завышана, бо шмат хто думае, што пісьменнік можа нешта выправіць у гэтым жыцці. Але гэта ілюзія. А з іншага боку, роля пісьменніка заніжана, бо многія людзі ўпэўнены, што пісьменнік — гэта той, хто проста запісвае словы на паперы альбо на камп'ютары, у той час як пісаць — гэта па-мастацку асэнсоўваць рэчаіснасць. Вы ведаеце, я не падыходжу да творчасці як да бухгалтэрыі. Я не лічу, колькі якіх жаночых ці мужчынскіх характараў мне трэба запісаць у ноўтбук. Я проста жыву, сустракаю людзей, размаўляю, думаю і спрабую па-мастацку асэнсаваць гэты свет. Бо я хацеў бы, каб і чытач таксама жыў, сустракаў людзей, размаўляў і думаў.

Я амаль нічога не выдумляю, бо свет выдумляе за мяне. Я проста ўдасканальваю майстэрства. Грамадства пачынаецца не з пісьменніка, а з таты і мамы. Іх роля — выхоўваць, абараняць, любіць і накіроўваць. Добра, калі яны выхоўваюць, абараняюць, любяць і накіроўваюць разам з някепскімі кнігамі. І добра, калі хлопчык альбо дзяўчынка своечасова зразумеюць, якія дэманы апаноўвалі Ганну Карэніну, спадарыню Бавары альбо беларускага партызана Рыбака. Вось такія мае асабістыя ўражанні.

— Калі я чытаў вашы творы, было відавочна, што вы ведзяце напружаны пошук формы. І гэта дае свае вынікі. Але іншы раз пошук ператвараецца ў самамэту. Напрыклад, калі невялікі па памерах твор перагружаецца доўгімі (менавіта доўгімі) цытатамі з газет, і ў выніку не "зацёрты" прыём працуе не на тэму, а на аб'ём (прабачце). І адцягвае ўвагу чытача. Я хацеў бы пацікавіцца ў аўтара (магчыма, вы маеце абгрунтаванне): наколькі апраўданым вы самі лічыце такі ход?

— Шчыра кажучы, зараз я пачуў самае цікавае пытанне. Дзякуй, што яно нарэшце прагучала.

Так, кожны мастак абавязаны ведаць элементарныя законы творчасці. На мой густ, добры тэкст заўсёды, вобразна кажучы, павінен мець мускулатуру. Апавяданні бываюць як аплявуха. Бываюць — як невыразная ўсмешка. Як клічнік альбо пытальнік. Як позірк закаханай жанчыны. Але заўсёды тэкст павінен акумуляваць увагу чытача. Драйв, саспенс у ідэале павінны быць граматыкай любога аповеду. Так, казіно заўсёды выйграе, але, тым не менш, бываюць і выключэнні. Асабіста для мяне тэмы апавяданняў "Кино" і "Счастливчик Чарли" празмерна значныя. "Кино" — апавяданне аб лёсе чалавека, аб жыцці і смерці, аб сувязі часоў, аб бясконцым вяртанні. Памятаеце прозвішча французскага салдаціка Машэра? Такое прозвішча продкі гэтага салдаціка мелі аж да 30-х гадоў дваццатага стагоддзя. І толькі ў 30-я гады да гэтага прозвішча дадалі яшчэ адну літару: Машэра-ў. А вы кажаце, ці можа такое быць ў жыцці? Не можа, а было і ёсць. І вось калі я пра ўсё гэта падумаў, то прыйшоў да высновы, што пра чалавека, якому ў рэанімацыі мрояцца ўрыўкі з незнятага кіно, нельга распавядаць у драйвовым стылі. Бо тэма патрабуе формы, а не наадварот. То бок усё гэта я зрабіў наўмысна і ўсвядомлена. Таму і кампазіцыя гэтага апавядання іншая, хаця ўнутранае напружанне ўсё роўна там таксама ёсць. А што тычыцца "доўгіх цытат", то не выключаю, што і надалей, калі тэма будзе патрабаваць гэтага, ужо іншыя цытаты кропачна таксама з'явяцца на старонках маіх апавяданняў. Можа, інакш. Можа, у больш скарочанам выглядзе...

— Зараз, калі жадаюць сумна пажартаваць, то кажуць: "Карціна маслам" альбо "Такое вось кіно" — у сэнсе "Такое вось жыццё". І ў гэтых словах прысутнічае ацэнка.

Ацэнку чаму, якой з'яве, якім працэсам вы даяце? Кіно — гэта злепак (больш ці менш удалы) з жыцця. Ці вы хочаце сказаць, што жыццё ўжо "лепіць" сябе "по образу и подобию" кіно? Але яно бывае рознае, а ў апошні час — усё больш шкоднае для людскога розуму. Сучасны кінематограф шмат зрабіў для разбэшчвання людскіх душ.

— Мастацкая літаратура — гэта вялікая ўмоўнасць. Толькі так яе і трэба ўспрымаць. Мяркую, што літаратура ўсё ж такі не ацэньвае, а па-мастацку адлюстроўвае. Адлюстроўвае тое, што кожны з нас бачыць у сваім жыцці. Густ, выхаванне і шмат іншых рэчаў афармляюць гэта адлюстраванне. Тое ж самае можна сказаць і пра кінематограф. Так, кіно бывае рознае, але яно заўсёды другаснае ў параўнанні з жыццём. Але не трэба забываць і тое, што заўсёды кіно робяць людзі, а не іншапланецяне. Сёння такі час: словы застаюцца, а сэнсы знікаюць. Постмадэрнізм урываецца ва ўсе сферы. А што такое постмадэрнізм? Калі казаць проста, гэта адсутнасць усіх іерархій і традыцыйных арыенціраў. А ў чалавека павінны быць арыенціры. У адваротным выпадку ён можа даволі хутка заблытацца.

— Некалькі слоў па матывах вашай антыбрутальнай прытчы "Синдром Алисы". Скажыце, ШТО можа прымусіць чалавецтва спыніцца і штодзённа не рушыць той храм, у якім яно жыве? Аднаго Чарнобыля, аказваецца, мала. Учора вадзіў сваіх школьнікаў, у якіх зараз канікулы, на галівудскі фільм "Пасля нашай эры". Калі верыць яго стваральнікам, то чакае нас усіх даволі сумная перспектыва. Як дастукацца да розуму кожнага і спыніць разбуральны працэс, які ўжо пайшоў?

— Я не ведаю. У мяне няма адказу на гэтае пытанне. Не выключаю, што нехта іншы на яго ўжо адказаў. Напрыклад, той, хто прачытаў кнігу Уільяма Голдынга "Уладар мух".

Тым не менш "Алісу" лічу адным з лепшых сваіх твораў. Гэта вельмі анімацыйная рэч, якая, на мой погляд, проста просіцца ў мультфільм.

— З моманту выхаду кнігі прайшоў некаторы час. І вы, відаць, атрымалі першыя водгукі. Якія яны? З кім з чытачоў вам хацелася б паспрачацца, некаму адказаць праз газету.

— Спрачацца ні з кім я не хацеў бы. Больш люблю слухаць і назіраць, чым гаварыць. А калі казаць пра водгукі, то яны самыя розныя. Водгукі чаканыя. Бо кожнае апавяданне пісаў усвядомлена, уяўляючы сабе свайго чытача. Калі я ў чымсьці памыляўся, людзі і час унясуць свае карэктывы. Гэта нармальна. Жыццё ёсць жыццё. Магу толькі дадаць, што заўсёды яшчэ не надрукаванае апавяданне я даю чытаць сваім знаёмым, сярод якіх ёсць і жанчыны, і мужчыны. (Яны ўсе не пісьменнікі, людзі розных прафесій, статусу, густу.) І вось што цікава. Калі мае знаёмыя прачыталі яшчэ не выдадзеную кнігу, я быў здзіўлены, як яны размеркавалі свае сімпатыі да маіх твораў. Розным людзям падабаліся самыя розныя апавяданні. І нават тыя, пра якія я думаў, што не, гэта не ўспрымуць, — не заўсёды, але добра ўспрымаліся. Я не меркаваў па словах — адчуваў па рэакцыі.

Былі і іншыя водгукі.

Чытачы, якія прачытаюць кнігу "Кіно", могуць мне напісаць (brіtаlеks@mаіl.ru). Лічу, што вельмі важна чуць іншых.

— І напрыканцы. Што мы скажам напрыканцы?

— Напрыканцы я хацеў бы сказаць, што я беларус, які нарадзіўся тут. А замест кропкі давайце паставім шматкроп'е...

Гутарыў Уладзімір Хількевіч