Вяршыня майстэрства: карункі з суцэльнага аркуша

У яе руках нажніцы перастаюць быць проста інструментам, а становяцца «чароўнай палачкай», ад узмаху якой аркуш паперы ператвараецца ў дзівосныя ўзоры. «Амаль кожны мае дачыненне да выцінанкі, таму што сняжынкі на вокны з паперы выстрыгалі ўсе», — усміхаецца «чараўніца» — майстар выцінанкі Вольга Бабурына. Стварэнне папяровых вобразаў для яе — форма асэнсавання падзей рэчаіснасці. Так, нядаўна ў сталічным Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва прайшла выстава Вольгі пад назвай «Правы выцінанкі», якая сапраўды гучна заявіла пра сябе. Бо прадстаўлены там былі не звыклыя дэкаратыўна аформленыя традыцыйныя святы, абрады і карункі, а юрыдычны дакумент — Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека.

— Выцінанка для многіх — гэта толькі папера і нажніцы, якое ж тут мастацтва?
— Цяпер такая думка сустракаецца рэдка і тое ад людзей, зусім далёкіх ад мастацтва. Яны і ў ткацтве бачаць толькі ніткі. Каб людзі ўяўлялі каштоўнасць папяровай выразкі і не бачылі ў гэтым толькі «паперку», я выкарыстоўваю яе не толькі ў творах мастацтва, але і ў рамесніцкіх вырабах пры дапамозе знаёмых і блізкіх рэчаў. Так з'явілася ідэя рабіць завушніцы, магніцікі з выцінанкамі, паштоўкі, закладкі для кніг, бірулькі... Але мастацкіх прац усё роўна не пакідаю, бо менавіта ў іх адлюстроўваецца тое, што мяне хвалюе. Гэта немагчыма зрабіць на магніціку альбо на бірульцы. Усё ж ёсць розніца паміж мастацтвам і рамесніцтвам. Хоць і для рамесніцкіх вырабаў таксама патрэбны густ і мастацкі падыход. Але пры іх дапамозе я не столькі выказваю ідэі, колькі папулярызую выцінанку і беларускую традыцыйную культуру.

— Наколькі цяпер гэта актуальна?
— Я вельмі задаволеная тым, што ў нас выцінанка — ужо сапраўдны брэнд. Думаю, недалёка той час, калі яна стане і сусветным брэндам, якім калісьці была саломка. Я вазіла свае выставы ў Польшчу, Арменію, ведаюць беларускую выцінанку ў Індыі. Таму ў нашай папяровай выразкі ёсць усе шанцы стаць не менш вядомай за, скажам, кітайскую.
— Чаму гэты від традыцыйнага мастацтва так позна пачаў заяўляць пра сябе?
— У народзе выцінанка была. Я памятаю яе ў бабулінай хаце, але да яе ніхто не ставіўся як да нейкага мастацтва. Прыбіраюць хату да свята — сарвалі гэтую паперу, выкінулі ў печ і настрыглі новую. І пра тое, што гэта называецца «выцінанкай», я даведалася падчас вучобы ў мастацкай школе, тады мне было 12 гадоў. Мая любімая настаўніца і духоўная маці Вікторыя Мікітаўна Чырвонцава пачала адраджаць беларускую выцінанку. Дагэтуль майстроў можна было па пальцах адной рукі пералічыць: Вячаслаў Дубінка, Ніна Сакалова-Кубай. А трэба, каб былі апантаныя людзі, якія не проста займаліся гэтым, але і выпускалі вучняў, захаплялі людзей.

— А чым выцінанка захапіла вас?
— Я займаюся выразаннем ужо больш за 25 гадоў, мая першая персанальная выстава адбылася ў 1997 годзе, тады ж уступіла ў Беларускі саюз майстроў народнай творчасці, але па-сапраўднаму закахалася ў гэты від мастацтва толькі ў 2004 годзе. Нагледзелася ўсялякіх відаў сусветнай папяровай выразкі — еўрапейскай, яўрэйскай, мексіканскай, кітайскай... І зразумела, чым я валодаю, наколькі ўнікальная і адмысловая беларуская выцінанка. У пэўным сэнсе, як у песні атрымалася: каб любіць Беларусь нашу мілую, трэба ў розных краях пабываць.

— У чым жа ўнікальнасць беларускай выцінанкі?
— Яна манахромная, не любіць шмат стракатых колераў. Вельмі густоўная, рафінаваная, мастацкая, яе вылучаюць стылізацыя, схільнасць да геаметрычных формаў, шматразовае складванне. Часцей за ўсё беларуская выцінанка выстрыгалася з суцэльнага аркуша, яе, як тыя карункі, можна было ўзяць за адзін край, і яна не рассыпалася. Гэта вяршыня майстэрства.
— А як з'явілася ідэя «выразаць» Усеагульную дэкларацыю правоў чалавека?
— Работа была накіраваная на тое, каб людзі, якія ніколі гэтую Дэкларацыю ў рукі не бралі, усё ж задумаліся і прачыталі яе. Бо калі чытала я, мне не ўсё было зразумела, і даводзілася звяртацца па тлумачэнні да людзей, якія маюць юрыдычны вопыт. І пасля я прапусціла праз сябе гэты дакумент, як праз прызму, выкарыстаўшы ў афармленні традыцыйную беларускую сімволіку, кампазіцыю, вобразы, прыёмы. І большасць работ гэтага праекта зразумелыя для ўсіх. Стылізацыя Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека была спробай даказаць, што любое мастацтва, застаючыся традыцыйным, можа быць сучасным.

— Ці лёгка нараджаліся вобразы для Дэкларацыі?
— Нешта прыходзіла адразу, як, напрыклад, з правам на маёмасць. Зразумела, што гэта павінна быць беларуская сядзіба з сажалкай, такі маёнтак. Нават гучанне падобнае: маёмасць — маёнтак. А над некаторымі артыкуламі даводзілася падумаць. Нягледзячы на традыцыйнасць пэўных вобразаў, як, напрыклад, вяселле, якое ўвасабляе права на шлюб, не хацелася выкарыстоўваць шаблоны. Таму нешта даводзілася перарабляць. А ўвогуле ўся калекцыя была зроблена за паўгода.

— Выцінанка — асноўны ваш занятак. Ваш муж таксама мастак, вы маеце дваіх дзяцей... Як ужыцца дзвюм творчым асобам у адной сям'і і справіцца з побытам?
— Я аднойчы зразумела, што калі не буду займацца выцінанкай, то ўсіх пазагрызаю (смяецца). Таму іншым разам проста кажу сабе, што сёння я пра тое, што трэба падмесці падлогу, не думаю. Усё адно зараз настрыгу, потым усё падмяту. Хатніх спраў заўжды шмат, і яны ніколі не скончацца, колькі б мы іх не рабілі. А для сябе трэба вылучаць пэўны час. А з мужам мы ў розных сферах, ён займаецца жывапісам, таму не спрачаемся і паважаем схільнасці адно аднаго.

— А не было страшна прысвячаць сябе творчасці, усведамляючы, што трэба забяспечваць сям'ю, падымаць дзяцей?
— Усіх грошай не заробіш, аднак і дзяцей «пусціць па свеце» не хацелася б. Але колькі б ты не зарабляў, калі ты не задаволены сваім жыццём, ніякія матэрыяльныя каштоўнасці не выратуюць. На пэўным этапе я зразумела, што хачу займацца тым, што прыносіць задавальненне. А калі чалавек займаецца сваёй справай, у яго будзе столькі сродкаў, колькі патрэбна для яго жыцця. У адваротным выпадку ў яго або не будзе грошай, або здароўя.

— А дзяцей да творчасці далучаеце?
— Сыну 16 гадоў, у яго іншыя інтарэсы, хоць прыгожыя сняжынкі ён выразаць умее. А сямігадовая дачка ўжо ўдзельнічае ў выставах. Яна любіць нешта прыдумляць, а я ствараю ёй для гэтага ўмовы. Увогуле, хачу сказаць: не бойцеся даваць нажніцы дзецям. Толькі спярша трэба набыць інструмент з закругленымі тупымі канцамі і навучыць ім правільна карыстацца. У працэсе выразання дзейнічаюць абедзьве рукі, якія адказваюць за розныя паўшар'і мозга. Значыць, яны абодва таксама развіваюцца. А гіперактыўным дзецям з няўстойлівай увагай выстрыганне дапамагае выпрацаваць уседлівасць. І, вядома, выразайце самі нашу беларускую выцінанку!

Дзіяна СЕРАДЗЮК.Фота аўтара