Цікавасць да роднага краю апошнім часам прымусіла мяне здзейсніць вандроўку па бліжэйшых вёсачках, якія раскінуліся побач з маёй малой радзімай — вёскай Крупава Лідскага раёна (некалькі гадоў таму яна набыла статус аграгарадка). Я накіраваўся ў самую блізкую да яе вёску Верхняе Крупава. Гэта падарожжа я здзейсніў для таго, каб сабраць звесткі пра доўгажыхароў — у будучым гэтыя занатоўкі ўвойдуць у летапіс майго краю.
Адразу з цэнтральнай дарогі, якая вядзе далей па маршруце аўтобуса «Ліда-Радунь» стаіць дарожны паказальнік «Верх-Крупава». Прайшоўшы пэўны адрэзак дарогі ў напрамку знака, заўважаеш наступны дарожны надпіс «Верхняе Крупава». Дык якая сапраўдная назва гэтай вёскі? З гэтым пытаннем я пакрочыў у бок названага паселішча, каб знайсці адказ у старажылаў. Маімі суразмоўцамі сталі карэнная доўгажыхарка Ева Казіміраўна Яхімовіч, а таксама яе старэйшая дачка Рэгіна Францаўна.
Слова па слову і Ева Яхімовіч раскрыла мне гістарычны шлях развіцця паселішча.
Калісьці Верх-Крупава налічвала ўсяго 8–9 хат. Зусім невялічкая вёсачка. І назву ў народзе таксама мела адпаведную — Хаткі. Жыллёвыя пабудовы былі малыя, з нізкімі невялічкімі вокнамі. Сцены не ашалёўвалі, а толькі бялілі, каб надаць хатам больш прывабны выгляд. Праўда, бацька Евы, Казімір, збудаваў у вёсцы вялікую хату, большую за ўсе астатнія. У ёй праводзіліся танцы, вяселлі. Не сакрэт, што падлогу не слалі, быў проста ток — шчыльна збітая гліна. І вось на такой, на цяперашняе разуменне, нязручнай падлозе праходзілі шумныя вясёлыя вечарынкі. Напрыклад, вяселле адзначалася па два-тры дні і, што дзіўна, ніхто не напіваўся звыш меры. Але больш звыкла да гэтага часу называюць вёсачку Бадылямі, пра што расказала Ева Яхімовіч:
— Калісьці жылі тут Хабуны. Мелі яны 21 гектар зямлі на тры сям'і — на кожную па 7 гектараў. А астатнія жыхары мелі іншы кавалак, на выгане, які называўся Церабеш, — 21 гектар зямлі на ўсіх. Шмат было і пустой зямлі, якая зарастала быльнягом. Таму людзі з сям'і Хабуноў часта прамаўлялі: «Ах вы, Бадылі, заросшыя бадылямі!» З прыходам новай улады шмат гаспадарчых пабудоў прыйшлося перадаць калгасу, каб павялічыць яго ўладанні. Сям'я Хабуноў хутка перабралася ў іншае месца. Адна жыхарка, па прозвішчы Гольмант, прапаноўвала даць вёсцы назву Першамайская, бо Бадылі, на яе думку, непрыгожая назва.
Ева Казіміраўна нарадзілася 5 мая 1925 года, тут, у вёсцы Верх-Крупава, побач з той хатай, у якой жыве цяпер. З мужам Францішкам Юзэфавічам яна пражыла 54 гады, а без яго ўжо больш за дзесяць гадоў. Шукаць адно аднаго ім не давялося: Франак таксама з гэтай вёскі, прытым з суседняй хаты. Сябравалі гады чатыры, і па волі лёсу іх жыцці злучыліся — у 1945 годзе. Еве ў той час быў 21 год. Прыгожа прыбрацца, добра паесці тады не было як, бо жылося беднавата. Але ж, нягледзячы на тыя цяжкасці, пра папаўненне сям'і яны думалі: нарадзілі 10 дзяцей, але, на жаль, трое з іх яшчэ немаўляткамі памерлі.
— Багатай я цяпер стала, — зазначае Ева Казіміраўна, якая мае за плячыма ажно 88 гадоў, — колькасць праўнукаў перавышае колькасць унукаў: адпаведна, 17 і 16!
У свой час яе сям'я мела 12 дзесяцін (11 гектараў) зямлі, мела вялікую гаспадарку, а сама яна яшчэ да замужжа за плугам хадзіла, добра касіла. Але пры ўзбуйненні калектыўнай гаспадаркі шмат што было прыбрана з уласнай зямлі вяскоўцаў. У тых, хто меў гумно і хлеў, адну з дзвюх пабудоў забіраў сабе калгас. Не абышло бокам гэта і сям'ю гаспадыні. Але Ева Казіміраўна разумее, што час быў такі.
— А ці памятаеце той час, калі паны жылі? — цікаўлюся ў Евы Казіміраўны.
— Чаму ж не памятаю? Добра помню, як на месцы цяперашняга свінакомплексу размяшчаліся панскія пакоі. Вакол гэтай сядзібы рос пахучы бэз. Ян Чарнавус працаваў там садоўнікам. А ніжэй быў стаў, у якім шмат вадзілася рыбы. У ім і купаліся. Цяпер там возера, якое амаль што злучана з другім такім жа суседнім, але ўжо сучасным. Бліжэй да Казічаў размяшчаўся Церабеш — выган для выпасу кароў, далей — невялічкі рэдкі лясок Ельнік, а бліжэй да Янцавічаў — таксама лес. Называўся Краснае, лесніком у ім быў спадар Какошка. Цяпер з усяго гэтага нічога не засталося. Памятаю, як прыедуць паны на вакацыі, то цэлымі прагонамі ходзяць, чалавек каля 20. Аднаго з іх звалі Вацлаў Шукевіч, ён быў граматны чалавек, займаў вялікія пасады, час ад часу прыязджаў сюды з Варшавы на пабыўку з сябрамі. Што запомнілася, дык гэта як яны ў спёку хадзілі з парасонамі ў руках і ад іх на вялікай адлегласці прыемна пахла адэкалонам. А мы, просты люд, у той час не мелі гэтай парфумы, бо надта дарагая была. На месцы цяперашняга пясчанага кар'ера быў узвышак, які называўся Дзядзінец, на ім размяшчалася пляцоўка для пасадкі верталёта, на якім Вацлаў і прылятаў. А калі пачалася вайна Вацлаў не з'яўляўся сюды, ды і служкі гэтага маёнтка таксама параз'язджаліся.
Яшчэ да вайны, як прыгадала бабуля Ева, пры «польскім часе» была сям'я Вайтулевічаў, прадстаўнікі якой добра ігралі на музычных інструментах: скрыпцы, цымбалах, гармоніку, кларнеце. Напрыклад, у Смаляках, што каля Янцавічаў, яны ладзілі вяселлі для жыхароў. Калі гучала музыка ў іх выкананні, нават тухлі керасінавыя лямпы. Гэтых музыкаў часта нанімалі на танцы, якія доўжыліся аж да самага рання. На іх сыходзілася моладзь з усіх бліжэйшых вёсак — Крупава, Казічаў, Наркун, Навіцкіх і іншых…
— А якая наша мама майстрыха! — дадае дачка Рэгіна. — Колькі посцілак, дываноў, ручнікоў наткала!..
— І цяпер не кідаю. На машынцы працую. Бывае, што без акуляраў нітку заводжу ў вушка іголкі. Слых нядрэнны, зрок таксама не падводзіць. Сама яшчэ гатую паесці.
— А ў чым ваш сакрэт даўгалецця? — пытаюся ў бабулі.
— Можа, у тым, што ў касцёл хаджу. Яшчэ як была дзеўкай, то маці нават прымушала хадзіць, нягледзячы на тое, што трэба было жывёлу карміць. Але як я пайшла працаваць на ферму, то магчымасці такой не стала. Затое цяпер хаджу і малюся за памерлых дзяцей і за мужа. Ведаю, што без Бога ні да парога. Калі не ўдасца схадзіць у храм, то ў хаце малюся, маю малітвы на кожны дзень, спяваю малітоўныя песні. Адну з іх калісьці навучыла мяне мама спяваць. Яе часта і напяваю — сэрца супакойваецца. Аднойчы я праспявала гэтую песню ў касцёле, то мае сяброўкі і нават ксёндз заслухаліся. Гэтую песню спяваю цэлае сваё жыццё. Яна быццам трымае мяне, бо гэтыя словы — да сэрца Пана Езуса.
З задавальненнем праспявала яе і мне. І на твары бабулі я ўбачыў задуменнасць, але і ўпэўненасць у свае сілы, якія, хочацца верыць, падмацоўвае вялікі Чалавек усяго свету. І тут успомнілася адно выказванне: «Калі Бог глядзіць на чалавека, ён удыхае ў яго што-небудзь». І гэты ўдых — хто б там ні гаварыў, вынік даўгалецця Евы Яхімовіч, тым больш з адпаведным біблейскім іменем.
Алесь ХІТРУН
Увага! Конкурс!
Шаноўныя чытачы! Нагадаем, што конкурс «Мясціны, знітаваныя з душой» працягваецца і ў 2014 годзе. Таму дасылайце вашы аповеды пра адметныя будынкі і паркі, прадметы даўніны, слынных асоб, важныя падзеі і даты. Да ўдзелу заклікаем абсалютна ўсіх ахвотных — тых, хто цікавіцца гісторыяй і культурай сваёй малой радзімы. Галоўная ўмова — арыгінальнасць: нам не трэба перадрукоўка падручнікаў. Пішыце, чым менавіта вашу душу кранае гісторыя роднай зямлі.
Работы дасылайце на паштовы адрас газеты «Звязда» (г. Мінск, вул. Б. Хмяльніцкага, 10а) або на электронны адрас: іgumenskі@maіl.ru з паметкай «Мясціны, знітаваныя з душой». Не забудзьце ўказаць ваша месца пражывання, а таксама населены пункт, пра які вядзецца аповед.
Аб'ём тэкстаў — да 5 тысяч знакаў. Падвядзенне вынікаў, ужо традыцыйна, будзе прымеркавана да Дня беларускага пісьменства, які адзначаецца ў пачатку верасня.
Пераможцаў чакаюць памятныя падарункі!
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».