З айцом Фёдарам Поўным, настаяцелем мінскага прыхода храма-помніка ў гонар Усіх Святых, мы дамаўляліся аб інтэрв'ю доўгі час. Настаяцель не адмаўляў, але сустрэча адкладалася столькі разоў, што журналіст, зрэшты, пакінуў свае спробы і спадзяваўся толькі на шчаслівы выпадак. Такі выпадак сапраўды здарыўся. Мы нечакана сустрэліся ў маскоўскім аэрапорце Дамадзедава, у перонным аўтобусе, які дастаўляе пасажыраў да самалёта. А праз некалькі хвілін аказаліся на адным борце паветранага судна. Не скарыстацца такой магчымасцю было нельга. І айцец Фёдар пагадзіўся на такое незвычайнае інтэрв'ю: на вышыні 10 тысяч метраў, па дарозе са сталіцы Расіі ў сталіцу Беларусі, ноччу, пад роўны гул рухавікоў «Боінга‑737». Трэба адразу прызнацца, што ў такіх абставінах усе падрыхтаваныя загадзя пытанні здаліся недарэчнымі. Хацелася проста шчыра пагаварыць.
Агульныя карані і духоўныя змацаванні
— Айцец Фёдар, апошні час часта кажуць пра агульныя карані Расіі, Беларусі і Украіны. І пра адзіную веру. Наколькі сапраўды Руская Праваслаўная Царква з'яўляецца моцным змацаваннем для нашых краін?
— Сёння гэта не такое простае і адназначнае пытанне, і на яго не можа быць, на мой погляд, простага адказу. Вазьміце прыклад Грузіі і Расіі. Таксама праваслаўныя краіны, краіны адной веры, але паглядзіце, як іх развялі. І як тыя, хто належыць да адной веры, лёгка паддаліся гэтаму разводу. Таму ў нашы дні ставіць у аснову асноў веру будзе не зусім правільна.
З іншага боку, калі паглядзець глыбока на гэтыя працэсы, вера з'яўляецца тым змацаваннем, якая нават у разводзе, як у выпадку Грузіі і Расіі, дае людзям магчымасць захоўваць сувязь. Адна справа — паводзіны кіраўнікоў, іншая — адносіны народа. Там кіраўнікі не адчулі народ.
Беларусь і Расія звязаны эканамічна, напэўна, значна больш, чым палітычна. Думаю, чым больш талерантныя і паважлівыя мы будзем у дачыненні адно да аднаго, тым больш моцнае ў нас будзе сяброўства. Беларусь сёння — самастойная дзяржава. Так, у нас адна вера. Я сказаў бы інакш: адна духоўная прастора. Патрыярх Кірыл кажа: «Святая Русь», маючы на ўвазе Расію, Беларусь і Украіну. Калі паглядзець на гістарычныя працэсы і на сучаснасць, мы ўбачым, што нікуды не адышлі ад тых глыбінных рэалій, якія былі ў гістарычным мінулым. Мы іх сёння агалілі. І ў гэтым аголеным выглядзе яны крычаць Небу пра нашы паводзіны. Бо і ў эканоміцы, і ў палітыцы, і ва ўсіх іншых галінах, калі не прысутнічае духоўны складнік, чалавек у сваіх паводзінах апускаецца да ўзроўню жывёльнага інстынкту.
Духоўны складнік вельмі важны, але цяпер, мне думаецца, на ўзроўні эліт не ўсе гатовы да такога паняцця, як духоўнае выпрабаванне. А калі казаць пра ўзровень простага народа, то самым яркім прыкладам у Беларусі сталі мерапрыемствы, прысвечаныя 1025‑годдзю Хрышчэння Русі. Гэта быў звычайны працоўны дзень, але 50 тысяч чалавек, па інфармацыі Міністэрства ўнутраных спраў, удзельнічалі ва ўрачыстай літургіі. За 4 дні больш за паўмільёна чалавек прыклаліся да крыжа Андрэя Першазванага. Скажыце: нехта прымушаў людзей? Нехта патрабаваў ад іх? Нейкія разнарадкі паступалі? Людзі стаялі па 12 гадзін! І захоўвалі дысцыпліну, парадак. Гэта сведчыць пра душу народа. Пра тое, што мы не страцілі духоўнага пачатку на генетычным узроўні. Пры ўсіх тых катаклізмах і негатыве, якія назіраюцца ў грамадстве.
Духоўныя прычыны і чалавечыя праблемы
— Тое, што адбываецца ў грамадстве, таксама мае свае прычыны — ад агульных тэндэнцый і да прыватных выпадкаў. Да мяне ў маёй пастарскай дзейнасці часта звяртаюцца людзі з рознымі праблемамі. Страшнымі праблемамі. Нехта здзейсніў суіцыд, недзе загінула дзіця… І заўсёды нейкая прэтэнзія да Неба. Але калі пачынаеш разбірацца, то абавязкова знаходзіш тлумачэнне. Нават на адлегласці ў некалькі пакаленняў. Нехта ў савецкі час разбураў храм, нехта знішчаў абразы, нехта падчас нямецкай акупацыі быў паліцаем… Мы дарэмна не задумваемся пра тое, што парушэнне духоўных законаў цягне наступствы, якія могуць адбіцца на жыцці нашых дзяцей, унукаў і праўнукаў.
Мы ўпарта рухаемся наперад, не разумеючы, куды вядзе гэты шлях. Але трэба вельмі ўважліва паглядзець і прааналізаваць, што стаіць за намі, якую духоўную спадчыну мы атрымалі. Толькі адштурхоўваючыся ад яе, мы зможам рабіць правільныя крокі. І як бы наша грамадства цяпер ні крытыкавалі за тое, што яно адстае ад сусветных тэндэнцый, дзякуй Богу, што адстае! Спяшаюцца толькі аматары.
Тыя, хто прыязджае жыць у Беларусь (а мне прыходзіцца мець зносіны з самымі рознымі людзьмі), усе адназначна кажуць: тут вельмі камфортна. Яны маюць магчымасць і права так казаць, бо параўноўваюць. А мы прызвычаіліся, не заўважаем. І нам робіцца ў лепшым выпадку… нудна. У горшым мы пачынаем нешта прыдумляць.
Кажу гэта шчыра, бо мне прыходзіцца бываць у розных мясцінах, і я таксама маю права на ацэнку. Ведаеце, прыехаць і паглядзець «вітрыну» нейкай краіны — гэта адно, але ўбачыць яе знутры — зусім іншае. Адна справа — атрымаць камандзіровачныя, памяняць грошы, зрабіць пакупкі, і зусім іншая — апынуцца ў тых абставінах, жыць там і працаваць, атрымліваць высокі, па мерках Беларусі, заробак, а заплаціўшы з яго падатак, не мець магчымасці нават за кватэру разлічыцца…
Думаю, самая вялікая праблема нашага сучаснага свету, і асабліва нашага сучаснага грамадства, у тым, што мы не ўмеем радавацца радасці іншых людзей, іх поспехам. Мы жывём сёння і цяпер, але чамусьці ўвесь час успрымаем жыццё як нейкае жыццё «потым». Дык давайце рабіць усё прыгожа і ў дачыненні да сябе, і ў дачыненні да навакольных.
Свабода гінуць
— Ёсць яшчэ адзін аспект, пра які гавораць, калі Беларусь параўноўваюць з іншымі краінамі, — меншая ступень свабоды. Размова ідзе не толькі пра палітычную свабоду, але і свабоду ад маральных табу, у тым ліку рэлігійных…
— Гэта тая свабода, якая ўрэшце можа прывесці заходні свет да катастрофы. Прычым гэта можа адбыцца яшчэ на нашых вачах. Калі мы кажам пра аднаполыя шлюбы і прыкрываем гэту брыдоту святым словам «свабода», то гэта — падмена паняццяў. У наш час мы можам назіраць пачварную неадпаведнасць высокага ўзроўню тэхнічнага прагрэсу маральнай дэградацыі. Апошнюю і прыкрываюць тэрмінам «свабода».
Калі рана інфіцыравана і пагражае зараджэннем усяму арганізму, вельмі небяспечна яе запудрываць, не зрабіўшы дэ-
зынфекцыі і не ачысціўшы рану ад бруду. Так, пад слоем пудры не будзе відаць раны. Гэта можна назваць свабодай — хачу апрацоўваю рану, не хачу — не апрацоўваю. Але без антысептыкаў, якія выклікаюць боль, рана не толькі не загоіцца, яна можа прывесці да гібелі. Гэта — свабода?
— Гэта — свабода. Хачу — гіну.
— Але я такую свабоду не прымаю. Думаю, нам яна не патрэбна.
— Можа быць, яна нам і не патрэбна, але як ад яе абараніцца?
— Ніколі не трэба скідваць з рахунку такую з'яву, як духоўнае жыццё. Я не ідэаліст, але і не матэрыяліст. Я — рэаліст. Ёсць свет матэрыяльны, і ёсць свет духоўны. І ўзаемадзеянне паміж імі адбываецца па пэўных законах. Калі мы парушаем гэтыя законы, адбываецца збой. Вельмі многія праблемы, з якімі мы сутыкаемся ў нашым зямным жыцці, адбываюцца з‑за няведання законаў духоўнага жыцця альбо скажэння іх.
Вельмі важна кожнаму на сваім месцы максімальна прыгожа і годна рабіць тую справу, да якой ён закліканы. Тады мы зможам супрацьстаяць любой навале.
— Паасобку альбо разам?
— Калі кожны паасобку будзе духоўна здаровым чалавекам, то і краіна ў цэлым будзе здаровай. Я жыў у Заходняй Еўропе, але не стаў прыхільнікам аднаполых шлюбаў, свабоднага гандлю наркотыкамі, абортаў і эўтаназіі. Разам з тым узяў адтуль лепшае і адаптаваў да сваёй краіны, свайго асяроддзя і свайго народа.
Калі мы будзем рэальна, кожны, працаваць над сваім унутраным светам, тады нам нічога не страшна.
— Ці павінен хрысціянін быць больш ваяўнічым у абароне свайго светапогляду?
— Гледзячы ў чым і як. Важна не проста крытыкаваць, важна чалавека, які слухае і чуе цябе, прымусіць думаць і даць яму права выбару. Хрысціянін павінен выказаць сваю нязгоду з кімсьці, але ён павінен выказаць яе так, каб не закранаць асобу іншага чалавека.
Міма жыцця
— Сучаснаму чалавеку, мне здаецца, усё цяжэй зразумець і навучыцца яшчэ і такому хрысціянскаму правілу, як цярпенне.
— Яно вельмі добра тлумачыцца ў малітве Оптынскіх старцаў на пачатак дня: «Госпадзі, дай мне з душэўным спакоем сустрэць усё, што прынясе мне сённяшні дзень. Дай мне цалкам аддацца волі Тваёй святой. У кожную пару гэтага дня ва ўсім накіруй і падтрымай мяне. Якія б я ні атрымаў звесткі на працягу дня, навучы мяне прыняць іх са спакойнай душою і цвёрдай упэўненасцю, што на ўсё святая воля Твая…»
А навучыцца цярпенню лепш за ўсё ў такім унікальным інстытуце, як сям'я. На жаль, у нашы дні гэты свяшчэнны інстытут перажывае сур'ёзнае выпрабаванне. Сёння ўсё часцей людзі жывуць у тым, што яны называюць «грамадзянскім шлюбам». Святое паняцце «сям'я» ператварылі ў сужыццё. Тут таксама адбылася падмена паняццяў, бо грамадзянскі шлюб — гэта шлюб, які зарэгістраваны органамі выканаўчай улады дзяржавы. А тое, што мы сёння называем гэтым словам — распуста. Чым мы адрозніваемся ад жывёл, якія сходзяцца на шлюбны перыяд? Ніякіх абавязкаў, толькі задавальненне юру, плоцевых пачуццяў. Захацеў — жыву з кімсьці, захацеў — кінуў гэтага чалавека.
У сям'і людзі навучаюцца цярпенню. Нездарма падчас таінства вянчання ў адзін з самых урачыстых момантаў, калі маладую пару абводзяць вакол аналоя тры разы, хор пяе: «Святыя мучанікі, вы шмат пакутавалі і, увенчаныя, маліцеся да Госпада, каб памілаваны былі душы нашы». Без пакут не бывае вянца. Без цярпення не можа быць сапраўднай радасці. Без подзвігу самаахвяравання не атрымаецца сям'і.
— Аднак цяпер людзі нават не ставяць такой мэты — навучыцца цярпенню, самаахвяраванню. Сёння многія імкнуцца «пажыць для сябе», адкладаюць нараджэнне дзяцей, каб мець магчымасць паглядзець свет, абзавесціся нейкімі рэчамі…
— Жыццё «потым». Наша бяда ў тым, што мы жывём не сапраўдным жыццём, а нейкай уяўнай будучыняй. Але мы не ведаем, што ў гэтай будучыні будзе, і так праходзяць нашы зямныя дні, у пагоні за міражом, міма сапраўднай радасці, міма сапраўднага жыцця, міма сапраўднай любові…
На жаль, не ўсё з гэтай размовы ўдалося разабраць на дыктафонным запісе праз гул самалёта і голас бортправаднікоў. На жаль, не пра ўсё, што хацелася, удалося спытаць айца Фёдара. Ды і трэба было даць магчымасць настаяцелю хаця б частку гэтага начнога шляху адпачыць. Выканаць вячэрняе малітвоўныя правіла. На ўсялякі выпадак я спытала протаіерэя Фёдара Поўнага, ці сустракаюць яго ў Мінску. «Вядома, — сказаў ён са стомленай усмешкай. — У гэтым я ўжо даўно не свабодны».
Вольга МЯДЗВЕДЗЕВА.
У тэму:
З 17 па 24 студзеня 2014 года ў Мінску па блаславенні Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі Кірыла знаходзілася агульнахрысціянская рэліквія — Дары валхвоў. Святыня размяшчалася ў храме праведнага Іова Шматпакутнага, у прыходзе айца Фёдара Поўнага. Па дадзеных Экзархата, да яе дакранулася больш за 500 тыс. чалавек.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».