Школьны вальс. Працяг будзе?

На ве­чар су­стрэ­чы вы­пуск­ні­коў мы едзем у «род­ныя сце­ны» або да лю­дзей, з які­мі по­руч пра­вя­лі леп­шыя га­ды?

Дня­мі па­тэ­ле­фа­на­ваў ад­на­клас­нік і пра­па­на­ваў са­брац­ца на ве­чар су­стрэ­чы. Я здзі­ві­ла­ся: з ча­го б? Да­гэ­туль збі­ра­лі­ся раз на пяць га­доў, на юбі­леі вы­пус­ку, шко­ла за­пра­ша­ла ўсіх ар­га­ні­за­ва­на, бы­ла ці­ка­вая пра­гра­ма ў ак­та­вай за­ле, пас­ля ра­зы­хо­дзі­лі­ся па кла­сах са сва­і­мі клас­ны­мі кі­раў­ні­ка­мі, дзе за ўспа­мі­на­мі, жар­та­мі і рас­ка­за­мі аб на­дзён­ных кло­па­тах час пра­ля­таў не­за­ўваж­на... Пас­ля ўсе раз­віт­ва­лі­ся са свет­лым су­мам — у да­рос­лых дзядзь­коў-цё­так за­шмат спраў, каб ба­чыц­ца час­та, — але з цвёр­дым ве­дан­нем: праз пяць га­доў мы аба­вяз­ко­ва збя­ром­ся на па­чат­ку лю­та­га ў род­най шко­ле. Ка­лі на­ват за­бу­дзем­ся за што­дзён­ны­мі кло­па­та­мі пра свой юбі­лей, нам на­га­дае пра яго са­ма шко­ла — яр­кай паш­тоў­кай на ад­рас, узя­ты ў вяс­ко­вых сва­я­коў, ці тэ­ле­фон­ным зван­ком уве­ча­ры. І ні­я­кая сцю­жа ці за­вея не пе­ра­шко­дзіць нам са­брац­ца, каб на не­каль­кі га­дзін пе­ра­стаць быць да­рос­лы­мі...

Сё­ле­та ні­я­ка­га юбі­лею вы­пус­ку ў нас не прад­ба­чыц­ца, але ў ад­на­клас­ні­ка быў ін­шы ар­гу­мент: на на­ступ­ны год, як ён па­чуў у ра­ё­не, шко­ла мо­жа за­крыц­ца, і пры­ехаць ужо прос­та не бу­дзе ку­ды. Яно і не дзі­ва: там сён­ня ву­чыц­ца 26 ча­ла­век. На­ле­та не бу­дзе пер­ша­га кла­са, чац­вёр­та­га, сё­ле­та ня­ма адзі­нац­ца­та­га. І пра­грэ­су не прад­ба­чыц­ца: мо­ладзь у аг­ра­га­рад­ку амаль не за­ста­ец­ца, бо не­адоль­на ва­біць зу­сім бліз­кая ста­лі­ца, дзе і вы­дат­ні­кам, і не вель­мі здат­ным да ву­чо­бы за­ня­так зной­дзец­ца. Жыц­цё ёсць жыц­цё, ап­ты­мі­за­цыя сіс­тэ­мы аду­ка­цыі — спра­ва сён­ня звы­чай­ная, бо ўтрым­лі­ваць шко­лы, у якіх на­стаў­ні­каў больш, чым вуч­няў, не мо­жа да­зво­ліць са­бе на­ват са­мая ба­га­тая кра­і­на.

Мы аб усім гэ­тым пе­ра­га­ва­ры­лі не раз з та­го ча­су, як адзі­нац­цаць га­доў на­зад гэ­тая ап­ты­мі­за­цыя па­ча­ла­ся. Ак­тыў­на аб­мяр­коў­ва­лі і праб­ле­му пад­во­зу вуч­няў у ін­шыя шко­лы, і пра­ца­ўлад­ка­ван­не на­стаў­ні­каў. Дзесь­ці ву­чы­лі­ся на ўлас­ных па­мыл­ках, дзесь­ці на­бі­ва­лі гу­за­кі і па­ва­роч­ва­лі на­зад, каб кры­ху змя­ніць на­пра­мак ру­ху. Ця­пер, зда­ец­ца, усё на­ла­дзі­ла­ся: на­стаў­ні­кам зна­хо­дзяць пра­цу па спе­цы­яль­нас­ці, дзя­цей на ву­чо­бу ў ін­шыя вёс­кі ці ў рай­цэнт­ры во­зяць жоў­тыя школь­ныя аў­то­бу­сы (дзе­ля гэ­та­га дзей­ні­чае спе­цы­яль­ная пра­гра­ма). За га­ды ап­ты­мі­за­цыі бы­ло за­кры­та ка­ля 500 ма­ла­кам­плект­ных школ, на сён­ня ка­ля 75 ты­сяч вуч­няў на ву­чо­бу ез­дзяць, эка­но­мяц­ца вя­ліз­ныя срод­кі (толь­кі ў Брэсц­кай воб­лас­ці, дзе з па­чат­ку гэ­та­га на­ву­чаль­на­га го­да бы­ло за­кры­та 20 не­вя­лі­кіх школ, за кошт ап­ты­мі­за­цыі ў дру­гой па­ло­ве 2013-га сэ­ка­но­мі­лі больш за 3,5 міль­яр­да руб­лёў). Ка­ра­цей, пра­цэс ідзе, і на гэ­та ў яго ёсць усе пе­рад­умо­вы — і эка­на­міч­ныя, і са­цы­яль­ныя.

Толь­кі ад­на ка­тэ­го­рыя лю­дзей за­ста­ла­ся за кад­рам у ажыў­ле­ным аб­мер­ка­ван­ні і асвят­лен­ні гэ­та­га пра­цэ­су. Маю на ўва­зе ты­ся­чы (дак­лад­ней, дзя­сят­кі ты­сяч) вы­пуск­ні­коў роз­ных га­доў тых за­кры­тых вяс­ко­вых школ. Якіх ужо ні­хто не за­про­сіць на ве­чар су­стрэ­чы ў пер­шую су­бо­ту лю­та­га, якіх не бу­дуць су­стра­каць на школь­ным па­ро­зе сён­няш­нія вы­пуск­ні­кі, для якіх ні­ко­лі не пра­зві­ніць сім­ва­ліч­ны зва­нок. Атрым­лі­ва­ец­ца, хоць не вя­лі­кая (не з ка­тэ­го­рыі са­цы­яль­ных або эка­на­міч­ных), але ўсё ж стра­та, якая ту­пой ігол­кай каль­не ў сэр­ца раз на год, на па­чат­ку лю­та­га, ды, мо­жа, яшчэ ў ве­рас­ні, ка­лі бу­дзеш збі­раць у шко­лу дзя­цей ці ўну­каў...

Я ра­зу­мею, ча­му ўстры­во­жыў­ся мой ад­на­клас­нік. Ён ба­іц­ца, што без шко­лы, без яе сцен мы так і не змо­жам больш су­стрэц­ца ўсе ра­зам, ня­гле­дзя­чы на тое, што мы, наш бы­лы клас, усе не­да­лё­ка — жы­вём у ад­ной кра­і­не, улет­ку хо­дзім па ад­ных род­ных вяс­ко­вых ву­лі­цах. «Нас там ужо ні­хто ні­ко­лі не бу­дзе ча­каць», — быў яго га­лоў­ны ар­гу­мент.

«Ні­дзе ні­што не ча­кае ча­ла­ве­ка, заў­сё­ды трэ­ба са­мо­му пры­но­сіць з са­бой усё», — на­пі­саў ка­лісь­ці муд­ры не­мец Эрых Ма­рыя Рэ­марк. Так, шка­да, што больш не да­вя­дзец­ца прай­сці па гул­кіх ка­лі­до­рах, па­ста­яць ля дош­кі, ля якой ка­лісь­ці трос­ся на эк­за­ме­не, па­ся­дзець за сва­ёй пар­тай... Але ж за­ста­ло­ся га­лоў­нае, на­шмат важ­ней­шае — мы са­мі. І Тань­ка, якую на­стаў­ні­ца пра­цы на­зы­ва­ла «ата­ман­шай», і Віць­ка, з якім сем га­доў ся­дзе­лі по­руч, і Коль­ка, яко­му да­зва­ля­ла спіс­ваць хі­мію, і Юр­ка, які заў­сё­ды вер­ха­во­дзіў у кла­се і які ця­пер хва­лю­ец­ца, што без шко­лы мы не змо­жам су­стрэц­ца. І клас­ная, Та­ма­ра Мі­ка­ла­еў­на, якая ўжо на пен­сіі, але жы­ве ў той жа ха­це, ля та­го ж пры­пын­ку, дзе спы­ня­юц­ца аў­то­бу­сы, што ідуць са ста­лі­цы. Мы жы­вём у зо­не да­ступ­нас­ці со­та­вых тэ­ле­фо­наў, мы мо­жам са­брац­ца і ўспом­ніць юнац­тва і без да­ра­гіх сэр­цу сцен, і без за­пра­шэн­ня на паш­тоў­цы. Да­стат­ко­ва зняць труб­ку і на­браць даў­но за­бы­тыя, але за­пі­са­ныя ў па­мя­ці тэ­ле­фо­на ну­ма­ры. Ці, се­дзя­чы ў ін­тэр­нэ­це, зай­сці ў «Ад­на­клас­ні­кі» і па­кі­нуць не­каль­кі пісь­маў для ка­тэ­го­рыі «Сяб­ры», у якую не за­зі­раў ужо га­ды два. Але ча­мусь­ці зра­біць гэ­та аказ­ва­ец­ца не так прос­та. «Ня­ма ча­су», «Ча­му зва­ніць па­ві­нен ме­на­ві­та я?», «Усё роў­на ні­хто не збя­рэц­ца» — дый ці ма­ла яшчэ пры­чын зной­дзец­ца?

Вы­хо­дзіць, за­кры­ва­ючы­ся, на­шы ма­лень­кія вяс­ко­выя шко­лы ла­дзяць нам, сва­ім вы­пуск­ні­кам, яшчэ адзін эк­за­мен да­рос­ла­га жыц­ця, адзін з са­мых важ­ных. На сяб­роў­ства. На па­мяць. На ўмен­не пад­трым­лі­ваць прос­тыя ча­ла­ве­чыя ста­сун­кі. І яго ні­хто за нас не здасць і ні­хто нам у тым не да­па­мо­жа. Бо ён не з ка­тэ­го­рыі са­цы­яль­ных або эка­на­міч­ных.

...Мы, на­прык­лад, да­мо­ві­лі­ся аба­вяз­ко­ва су­стрэц­ца кла­сам улет­ку. Без юбі­лей­най на­го­ды, прос­та та­му, што даў­но не ба­чы­лі­ся. Ці атры­ма­ец­ца? Шчы­ра: не ве­даю. У да­рос­лым жыц­ці ўсё на­шмат скла­да­ней, чым у школь­ных ка­лі­до­рах.

Але­на ЛЯЎ­КО­ВІЧ