Пер­шая су­свет­ная: пра­сто­ра вай­ны і мі­ру

Сё­ле­та мы ад­зна­ча­ем 100-год­дзе з дня па­чат­ку Пер­шай су­свет­най вай­ны. Гэ­та тая вай­на, ка­лі ўпер­шы­ню бы­ла ўжы­та хі­міч­ная зброя, ка­лі ў не­бе ля­та­лі вя­ліз­ныя ды­ры­жаб­лі, ка­лі баі вя­лі­ся пе­ра­важ­на на тэ­ры­то­рыі Бе­ла­ру­сі, та­му на­ша зям­ля моц­на спа­ла­са­ва­на ако­па­мі тых ча­соў, як шра­ма­мі... Час уз­га­даць, час са­браць ка­мя­ні з тых ру­ін...

Пра кні­гу Вя­ча­сла­ва Бан­да­рэн­кі «Ге­роі Пер­шай су­свет­най», якая вый­шла на­пры­кан­цы мі­ну­ла­га го­да, «Звяз­да» ўжо пі­са­ла. Ад­нак хо­чац­ца пры­га­даць, што яна ўяў­ляе са­бой збор бія­гра­фій са­мых роз­ных лю­дзей та­го ча­су: і ге­не­ра­ла, і звы­чай­на­га сал­да­та, і сяст­ры мі­ла­сэр­нас­ці. Пры­чым усе фак­ты з'яў­ля­юц­ца гіс­та­рыч­на праў­дзі­вы­мі: аў­тар умее пра­ца­ваць з ар­хі­ва­мі і зна­хо­дзіць у іх са­мае ці­ка­вае. У той жа час мо­ва вы­дан­ня зу­сім прос­тая, чы­таць та­кія бія­гра­фіі вель­мі зай­маль­на. Ме­на­ві­та так, праз лё­сы лю­дзей, якія змя­ня­ла, ла­ма­ла вай­на, мы мо­жам стаць кры­ху блі­жэй да вай­ны, якую нам усё ж не­аб­ход­на ве­даць.

Як вя­до­ма, адзі­ны му­зей гіс­то­рыі Пер­шай су­свет­най зна­хо­дзіц­ца ў вёс­цы За­брод­дзе Ві­лей­ска­га ра­ё­на. Ад­нак пад­час XXІ Мін­скай між­на­род­най кніж­най вы­ста­вы-кір­ма­шу яго экс­па­на­ты ча­со­ва раз­мяс­ці­лі­ся ў вы­ста­вач­ным цэнт­ры Бел­Экс­па. Ака­за­ла­ся, што прафесійна зробленая экс­па­зі­цыя доб­ра гля­дзіц­ца не толь­кі ў вяс­ко­вай кап­лі­цы-му­зеі. Шмат­лі­кія ста­ліч­ныя на­вед­валь­ні­кі пры­хо­дзі­лі сю­ды, каб на свае во­чы ўба­чыць ра­ры­тэ­ты тых ча­соў.

Ня­змен­ны за­ха­валь­нік ка­лек­цыі мас­так Ба­рыс Ці­то­віч так­са­ма за­ві­таў на кніж­ны кір­маш. Ад­нак на гэ­ты раз ён за ста­ра­жыт­ным стан­ком дру­ка­ваў для на­вед­валь­ні­каў па­мят­ныя экс­ліб­ры­сы... Яго жон­ка, а так­са­ма ка­лек­тыў, які пры­ехаў з Ві­лей­кі, вы­кон­ва­лі пес­ні і чы­та­лі вер­шы ча­соў Пер­шай су­свет­най.

Ка­лек­цы­я­нер Ула­дзі­мір Лі­ха­дзе­даў пра­да­ста­віў сваю ка­лек­цыю паш­то­вак з сю­жэ­та­мі той вай­ны. Яны ілюст­ру­юць та­га­час­нае ва­ен­нае жыц­цё і по­быт. Под­пі­сы на іх да­па­ма­га­юць зра­зу­мець, у якім кан­крэт­на рэ­гі­ё­не за­стаў вай­ну фа­то­граф.

На­цы­я­наль­ны гіс­та­рыч­ны му­зей Бе­ла­ру­сі ста­ра­жыт­ныя вы­явы з гэ­тай ка­лек­цыі Лі­ха­дзе­да­ва ўзяў на ча­со­вае экс­па­на­ван­не. Паш­тоў­кі па­вя­лі­ча­ны і раз­ме­шча­ны на асоб­ных стэн­дах. Ця­пер на іх мож­на раз­гля­дзець усе, на­ват са­мыя дроб­ныя дэ­та­лі. Да­рэ­чы гэ­тая вы­ста­ва па­зі­цы­я­нуе ся­бе як пе­ра­соў­ная, та­му, ві­да­воч­на, яе мож­на бу­дзе ўба­чыць яшчэ не раз, і ў роз­ных мес­цах.

На­мес­нік кі­раў­ні­ка мі­сіі Па­соль­ства Гер­ма­ніі ў Бе­ла­ру­сі Холь­гер Ра­пі­ёр, які пры­сут­ні­чаў на ад­крыц­ці вы­ста­вы, даў сваю ацэн­ку па­дзе­ям ста­га­до­вай даў­ні­ны:

— Гэ­так­са­ма, як і ў ін­шых еў­ра­пей­скіх кра­і­нах, у Гер­ма­ніі Пер­шая су­свет­ная вай­на раз­гля­да­ец­ца як па­ча­так вя­лі­кай ка­та­стро­фы. Да­гэ­туль на­цыі і на­ро­ды не маг­лі ўсвя­до­міць, што вой­ны мо­гуць мець та­кія раз­бу­раль­ныя маш­та­бы. Коль­касць лю­дзей, якія бы­лі за­дзей­ні­ча­ны ў гэ­та вай­не, прос­та ве­лі­зар­ная. Так­са­ма коль­касць тэх­ні­кі, якая вы­ка­рыс­тоў­ва­ла­ся ме­на­ві­та ў Пер­шай су­свет­най, бы­ла над­звы­чай вя­лі­кай. На жаль, на­ступ­ствы той жу­дас­най вай­ны ўсё ж не пе­ра­шко­дзі­лі та­му, што праз не­вя­лі­кі пра­ме­жак ча­су зноў рас­па­ча­ла­ся страш­ная вай­на. Толь­кі пас­ля за­кан­чэн­ня Дру­гой су­свет­най, маг­чы­ма, ста­ла зра­зу­ме­лым, як ад кан­фран­та­цыі пе­рай­сці да су­пра­цоў­ніц­тва і ства­рэн­ня агуль­най пра­сто­ры. Гэ­тыя дзве вай­ны, якія ад­бы­лі­ся ў XX ста­год­дзі, як­раз ста­лі па­сы­лам да та­го, каб Еў­ро­па аб'­яд­на­ла­ся. Шмат ро­біц­ца ў кі­рун­ку еў­ра­пей­скай ін­тэ­гра­цыі: ёсць свае пе­ра­мо­гі і свае па­ра­жэн­ні. Ад­нак, ня­гле­дзя­чы ні на што, мы па­він­ны імк­нуц­ца да та­го, каб еў­ра­пей­скія кра­і­ны ста­лі больш бліз­кі­мі ад­на да ад­ной. Тыя ўро­кі, што мы зда­бы­лі з абедз­вюх вой­наў, па­він­ны нам у гэ­тым да­па­маг­чы.

Ні­на ШЧАР­БА­ЧЭ­ВІЧ. Фо­та Над­зеі БУ­ЖАН