На жаль, такое здараецца. У кожным амаль класе (акрамя, можа, самых пачатковых) заўсёды знойдзецца адзін альбо некалькі вучняў, якія на ўроках паводзяць сябе горш, чым астатнія. Прычым, робяць гэта свядома і пастаянна… Як настаўніку на такое рэагаваць?
Агульнага рэцэпта, вядома ж, не існуе, як не існуе і адзінай прычыны кепскіх паводзін вучня на ўроку. Бо ўсе магчымыя прычыны гэтага можна ўмоўна падзяліць на тры групы.
Часта (асабліва ў малодшых класах) вучні парушаюць дысцыпліну з адзінай мэтай: проста прыцягнуць да сябе ўвагу настаўніка. Для іх нават «сярдзітая» ўвага лепш, чым ніякай. Заўважана: чым менш увагі атрымлівае вучань у сям'і, тым большая верагоднасць дрэнных паводзін на ўроку. Але калі ў малодшых класах парушэнне дысцыпліны вучнем накіравана толькі на настаўніка, то ў сярэдніх (тым больш у старэйшых) класах такім вучням для прыцягнення ўвагі патрэбна ўжо больш шырокая аўдыторыя: не толькі настаўнік, але і аднакласнікі.
Другая прычына — завышаная самаацэнка і, як вынік, імкненне да лідарства ў класе, імкненне быць першым хоць у чым. З вучобай у такіх дзяцей, як правіла, не вельмі, са спортам яны таксама не асабліва сябруюць… Застаецца адзіны спосаб самаўзвышэння: даказаць усяму класу сваю незалежнасць ад настаўнікаў.
Такія вучні не проста дрэнна паводзяць сябе на ўроку. Яны ўвесь час як бы кідаюць выклік, правакуюць, не рэагуюць на заў-
вагі, дэманстратыўна і адкрыта гуляюць з мабільнымі тэлефонамі, жуюць жуйку і г. д і да т. п. Спробы настаўніка хоць неяк перашкодзіць гэтым іх дзеянням могуць выклікаць у адказ вельмі бурную рэакцыю: ад слёз і істэрыкі (гэта часцей у дзяўчат) да абраз і непрыхаванай агрэсіі…
І, нарэшце, трэцяя прычына — элементарная помста. Вучань дрэннымі сваімі паводзінамі на ўроку быццам помсціць настаўніку (а часта — і аднакласнікам) за боль і крыўду, якія нанёс яму хтосьці іншы: бацька, старэйшы брат, больш моцны падлетак з суседняга двара. Адпомсціць сваім крыўдзіцелям падлетак пакуль не ў стане, а настаўнік — вось ён, побач! Самая падыходзячая «мішэнь»!
Але якімі б ні былі сапраўдныя мэты і матывы, настаўнік павінен неяк рэагаваць на гэта, асабліва калі вучань дэманстратыўна зрывае ўрок.
Самае першае і самае галоўнае: кантраляваць свае адмоўныя эмоцыі!
А яны, эмоцыі, могуць біць цераз край. І гэта нармальная чалавечая рэакцыя, бо вучань знарок разбурае вучэбны працэс, перашкаджаючы працаваць і вам, і класу. Так і хочацца выказаць гэтаму нягодніку ўсё, што на душы накіпела, а лепш і наогул — схапіць яго за шкірку, добранька так трасянуць…
І толькі потым, са спазненнем усвядоміць, што менавіта такой рэакцыі ён і чакаў. І дабіўся свайго. А значыць, менавіта ён (а не вы) выйшаў пераможцам з вашага ўмоўнага «паядынку». І на наступным уроку сітуацыя можна паўтарыцца адзін да аднаго…
Так што, як бы там ні было, а эмоцыі прыйдзецца стрымліваць. І не толькі эмоцыі…
Кпіны ў адказ на здзеклівую рэпліку вучня таксама не прыбавяць вам аўтарытэту, як і высмейванне яго знешняга выгляду, перадражніванне манеры размаўляць, прыцягненне да вашага ўзаемнага канфлікту іншых вучняў класа, тым больш іншых настаўнікаў… Усё гэта можа падзейнічаць на нейкі кароткі час… але вынік той будзе, хутчэй за ўсё, кароткатэрміновым…
Для пачатку пастарайцеся ўсвядоміць, чаму вучань так сябе паводзіць, і пастарайцеся даць яму зразумець, што вы яму не вораг, што вы ставіцеся да яго з такой жа павагай (і ўвагай), як і да ўсіх астатніх у класе. І ўсё гэта — спакойным добразычлівым тонам… Гэтым вы як бы перахопліваеце ініцыятыву ў парушальніка дысцыпліны: ён жа падсвядома чакае вашых агрэсіўных дзеянняў у адказ, а іх няма! Значыць, уся яго бравада не дасягнула мэты…
Зразумела ж, даваць парады лёгка, а вось што датычыцца канкрэтнага іх выканання…
Тут столькі нюансаў: і асаблівасці псіхікі самога парушальніка, і ўзаемаадносіны яго з іншымі вучнями класа, і стаўленне да вашага прадмета… Ды хіба ж усё пералічыш?
І ўсё ж стрымлівайце эмоцыі! Гэта галоўнае… А ўсё астатняе, як той казаў, прыкладзецца…
Генадзь АЎЛАСЕНКА.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».