ЯКІЯ БЫВАЮЦЬ ТАМАТЫ

У наш час у све­це на­ліч­ва­ец­ца больш за сем­сот сар­тоў і гіб­ры­даў та­ма­таў. Ага­род­ні­ку-ама­та­ру бы­вае да­во­лі цяж­ка ра­за­брац­ца ў та­кой раз­на­стай­нас­ці. Ка­заць пра тое, што ад­ны сар­ты леп­шыя, чым ін­шыя, бы­ло б ня­пра­віль­на. Ча­му ад­даць пе­ра­ва­гу, сор­ту ці гіб­ры­ду? Да­вай­це па­спра­бу­ем ра­за­брац­ца.

Вы­бі­ра­ю­чы на­сен­не гіб­ры­даў F1, вы атры­ма­е­це рас­лі­ны, якія вы­зна­ча­юц­ца вы­со­кай ура­джай­нас­цю і ўстой­лі­вас­цю да хва­роб і шкод­ні­каў. Але май­це на ўва­зе, што на­сен­не ад гіб­ры­даў нель­га вы­ка­рыс­тоў­ваць для па­сад­кі ў на­ступ­ным се­зо­не, бо вы­ра­шча­ныя з іх рас­лі­ны не ўна­сле­ду­юць ста­ноў­чыя баць­коў­скія якас­ці.

Вы­ка­рыс­тоў­ва­ю­чы для па­сад­кі на­сен­не сар­та­вых та­ма­таў, ура­джай бу­дзе­це мець тро­хі мен­шы, за­тое атры­ма­е­це рас­лі­ны з па­трэб­най вам афар­боў­кай, па­ме­рам і фор­май пла­доў. Да та­го ж на­сен­не за­ха­вае ўсе доб­рыя якас­ці баць­коў­скіх рас­лін.

У за­леж­нас­ці ад ты­пу рос­ту та­ма­ты па­дзя­ля­юц­ца на дзве вя­лі­кія гру­пы. Трэ­ба ве­даць, да якой гру­пы ад­но­сіц­ца вы­бра­ны ва­мі сорт.

Ін­дэ­тэр­мі­на­нтныя сар­ты та­ма­та

— гэ­та рас­лі­ны з не­аб­ме­жа­ва­ным рос­там сцяб­ла. Ін­тэн­сіў­насць рос­ту па­раст­каў у роз­ных га­тун­каў мо­жа ад­роз­ні­вац­ца і вель­мі моц­на за­ле­жыць ад умоў вы­рас­тан­ня і до­гля­ду. Пер­шае су­квец­це на та­кіх та­ма­тах за­клад­ва­ец­ца над дзя­вя­тым-адзі­нац­ца­тым ліс­том, на­ступ­ныя — праз кож­ныя тры ліс­ты. Утва­рэн­не но­вых су­квец­цяў ідзе бес­пе­ра­пын­на. Пры спры­яль­ных умо­вах та­кія рас­лі­ны мо­гуць да­ся­гаць не­каль­кіх мет­раў у вы­шы­ню. Та­кі тып кус­та ўлас­ці­вы поз­нім сар­там та­ма­та. У іх ве­лі­зар­ная па­тэн­цый­ная маг­чы­масць утва­рэн­ня па­сын­каў, бо ў кож­най па­зу­се ліс­та хут­ка раз­ві­ва­ец­ца і спее ве­ге­та­тыў­ная пу­пыш­ка.

На ін­дэтэр­мі­нан­тах вель­мі ак­тыў­на рас­туць па­сын­кі, та­му па­сын­ка­ван­не — аба­вяз­ко­вая ўмо­ва для атры­ман­ня ўра­джаю. Ка­лі рост рас­лін свое­ча­со­ва не аб­ме­жа­ваць, то ніз­кая во­сень­ская тэм­пе­ра­ту­ра, за­ліш­няя віль­гаць і грыб­ныя хва­ро­бы мо­гуць за­гу­біць ура­джай ра­ней, чым пла­ды па­спе­юць сфар­мі­ра­вац­ца і вы­спець.

Ін­дэ­тэр­мі­на­нтныя га­тун­кі звы­чай­на фар­мі­ру­юць у адзін, рэд­ка ў два сцяб­лы. Пры фар­мі­роў­цы ў ад­но сцяб­ло па­кі­да­юць прак­тыч­на толь­кі па­раст­кі, якія пра­цяг­ва­юць рост га­лоў­на­га сцяб­ла, а ба­ка­выя па­сын­ку­юць, не да­ючы ім раз­рас­ці­ся.

На га­лоў­ных па­раст­ках (у за­леж­нас­ці ад рэ­гі­ё­на вы­рошч­ван­ня) па­кі­да­юць 5—10 гро­нак, за­тым пры­шчып­ва­юць вер­ха­ві­ну па­раст­ка над апош­няй грон­кай, квет­кі якой ужо рас­кры­лі­ся, па­кі­да­ю­чы вы­шэй яе 1-2 ліс­ты.

Пры фар­мі­роў­цы ў два сцяб­лы, акра­мя га­лоў­на­га, да­юць раз­віц­ца яшчэ ад­на­му з ба­ка­вых. На га­лоў­ным сцяб­ле па­кі­да­юць на пло­да­на­шэн­не 4-5 гро­нак, за­тым вер­ха­ві­ну пры­шчып­ва­юць. На па­сын­ку па­кі­да­юць 2-4 грон­кі і так­са­ма пры­шчып­ва­юць вер­ха­ві­ну.

Дэ­тэр­мі­на­нтныя га­тун­кі та­ма­та — гэ­та рас­лі­ны з аб­ме­жа­ва­ным рос­там, сла­ба- і ся­рэд­ня­рос­лыя. У наш час іх умоў­на дзе­ляць на су­пер­дэ­тэр­мі­на­нтныя (рэ­корд­ныя па ска­ра­спе­лас­ці, але ў цяп­лі­цах прак­тыч­на не вы­рошч­ва­юц­ца), улас­на дэ­тэр­мі­на­нтныя і паў­дэ­тэр­мі­на­нтныя (па не­ка­то­рых асаб­лі­вас­цях пра­яў­ля­юць улас­ці­вас­ці ін­дэ­тэр­мі­на­нтных).

Гэ­тая гру­па та­ма­таў вы­лу­ча­ец­ца ніз­ка­рос­лас­цю, не­вя­лі­кі­мі па­раст­ка­мі, гус­та раз­ме­шча­ным ліс­цем, су­квец­ця­мі і ад­па­вед­на пла­да­мі. Пер­шае су­квец­це за­клад­ва­ец­ца на сцяб­ле пас­ля шос­та­га-сё­ма­га са­праўд­на­га ліс­та. За­тым су­квец­ці з'яў­ля­юц­ца праз кож­ныя адзін-два ліс­ты.

Дэ­тэр­мі­на­нтныя сар­ты звы­чай­на фар­мі­ру­юць у 2-3 сцяб­лы, акра­мя га­лоў­на­га, да­юць раз­віц­ца яшчэ 1-2 ба­ка­вым па­сын­кам. На га­лоў­ным сцяб­ле па­кі­да­юць усе грон­кі, якія сфар­мі­ра­ва­лі­ся. Для фар­мі­ра­ван­ня 2-га і 3-га па­раст­каў па­кі­да­юць са­мыя раз­ві­тыя па­сын­кі. Ас­тат­нія су­квец­ці і па­сын­кі вы­да­ля­юць (па­сын­ку­юць) кож­ны ты­дзень, па ме­ры іх з'яў­лен­ня.

Леп­шы эфект ад па­сын­ка­ван­ня да­ся­га­ец­ца, ка­лі па­сын­кі вы­да­ля­юць у фа­зе па­чат­ку ўтва­рэн­ня пер­ша­га ліс­та — яны лёг­ка, з хра­бус­цен­нем ад­лом­лі­ва­юц­ца, ка­лі іх на­хі­ліць уніз. Ка­лі па­сын­кі пе­ра­рас­лі гэ­тую фа­зу, іх лепш асця­рож­на зра­заць на­жом, змо­ча­ным у 1-пра­цэнт­ным рас­тво­ры мар­ган­цу.

Паў­дэ­тэр­мі­на­нтныя сар­ты та­ма­та ў апош­нія га­ды ка­рыс­та­юц­ца асаб­лі­вай па­пу­ляр­нас­цю ся­род ага­род­ні­каў, пра­фе­сі­я­на­лаў і ама­та­раў. Яны ма­юць шэ­раг іс­тот­ных пе­ра­ваг у па­раў­на­нні з ін­дэ­тэр­мі­на­нтны­мі (вы­са­ка­рос­лы­мі) і дэ­тэр­мі­на­нтны­мі (ніз­ка­рос­лы­мі). Га­лоў­ная іх доб­рая якасць — ска­ра­спе­ласць.

Су­час­ныя ран­нія паў­дэ­тэр­мі­на­нтныя гіб­ры­ды да­зва­ля­юць атры­маць у плё­нач­ных цяп­лі­цах пер­шы ўра­джай на 10-12 дзён ра­ней, чым з ін­дэ­тэр­мі­на­н­тных. Вы­шы­ня та­кіх рас­лін (ад 150 да 200 см) да­зва­ляе знач­на эфек­тыў­ней, чым пры вы­рошч­ван­ні ніз­ка­рос­лых та­ма­таў, вы­ка­рыс­тоў­ваць пло­шчу плё­нач­ных цяп­ліц.

Ды і до­гляд гэ­тых та­ма­таў менш пра­ца­ём­кі. Грон­кі, якія за­клад­ва­юц­ца праз адзін-два ліс­ты, да­зва­ля­юць до­сыць дак­лад­на пла­на­ваць ура­джай­насць.

Фар­мі­ра­ван­не кус­тоў та­ма­та не­маг­чы­ма без пад­вяз­кі. Рас­лі­ны пад­вяз­ва­юць шпа­га­там (вась­мёр­кай) да ка­лоў, шпа­ле­ры ці ін­шых ві­даў апор на пра­ця­гу ўся­го пе­ры­я­ду ве­ге­та­цыі. Акра­мя та­го, каб па­збег­нуць за­стою сы­ро­га па­вет­ра ў пры­зем­най зо­не, трэ­ба па­сту­по­ва вы­да­ляць ніж­няе ліс­це да пер­шай пла­да­нос­най грон­кі, а так­са­ма ўсё па­жоў­клае ліс­це. Гэ­ту апе­ра­цыю пра­вод­зяць раз на ты­дзень, пры­бі­ра­ю­чы ад­на­ча­со­ва не больш за 2-3 ліс­ты.