Рас­кі­да­нае гняз­до. Па­ка­лен­не ХХІ

Ча­му род­ная ха­та ро­біць бліз­кіх лю­дзей чу­жы­мі?

Дых­нуў лю­ты ў твар са­праўд­ным кра­са­ві­ком, за­трым­це­ла ў праз­рыс­тым ра­ніш­нім па­вет­ры прад­чу­ван­не вяс­ны — і не­адоль­ным пры­цяг­нен­нем ада­зва­ла­ся род­ная вёс­ка, уна­чы пры­хо­дзя­чы ў снах аб дзя­цін­стве, удзень пры­ля­та­ю­чы зда­лёк ні з чым не па­раў­наль­ным цёп­лым па­хам на­грэ­тай пры­збы і ад­та­лай бліс­ку­чай зям­лі. За­ха­це­ла­ся хут­чэй ту­ды, дзе не­ўза­ба­ве бу­дуць спус­каць бя­ро­за­вік, дзе з-пад апа­ла­га ліс­ця пра­бі­ва­юц­ца на ба­ла­цян­цы пер­шыя ку­рас­ле­пы, дзе хут­ка ўжо за­кру­жаць-за­кля­ко­чуць, а пас­ля ўлад­ку­юц­ца-та­кі на ня­зграб­ным гняз­дзе, што па­бу­да­ва­лі на зла­ма­най вер­ха­ві­не лі­пы, бус­лы. Гэ­та­га нель­га пра­пус­ціць ні­за­вош­та, бо ка­лі гэ­та­га не ўба­чыш з вок­наў род­най ха­ты, хі­ба ж вяс­на бу­дзе та­ды вяс­ной, а жыц­цё — жыц­цём?..

Толь­кі вось бус­лоў сё­ле­та не бу­дзе. Вя­до­ма, яны пры­ля­цяць, як і ра­ней, і бу­дуць круж­ляць над тым мес­цам, дзе бы­ло гняз­до. А ні гняз­да, ні лі­пы ўжо ня­ма. Спі­ла­ва­лі на­шы но­выя су­се­дзі. Лю­дзі лёз­ныя, яны ку­пі­лі на да­чу ха­ту і ўчас­так дзядзь­кі Ана­то­ля ў яго бра­та за не­ма­лыя гро­шы — да Мін­скай каль­ца­вой ад нас і са­ра­ка кі­ла­мет­раў не бу­дзе. Га­на­рыс­тыя, зу­сім чу­жыя, і сва­і­мі, зда­ец­ца, у вёс­цы ста­на­віц­ца не хо­чуць ні на ка­лі­ва. Пры­еха­лі-па­еха­лі, мы не ве­да­ем на­ват, ні як іх за­вуць, ні чым яны зай­ма­юц­ца. Спі­ла­ва­лі дрэ­ва з бус­лян­кай — ледзь уга­ва­ры­лі па­ча­каць, па­куль пту­ша­ня­ты лё­таць пач­нуць, з над­звы­чай­най фа­на­бэ­рыс­тас­цю за­яві­лі, што «ў гэ­тай ха­лу­пе» жыць не бу­дуць, ку­пі­лі яе толь­кі з-за ўчаст­ка. Мы ўсе з ці­ка­вас­цю ча­ка­ем ця­пер ад­крыц­ця дач­на­га се­зо­на, каб па­гля­дзець, што ж за па­лац яны па­бу­ду­юць, ка­лі да­во­лі вя­лі­кая ха­та для іх як хлеў­чык. Но­вы гас­па­дар так і за­явіў: тут толь­кі ска­ці­ну тры­маць...

Дач­ны се­зон у вёс­цы — пад­крэс­лю: не ў дач­ным па­сёл­ку, а ме­на­ві­та ў вёс­цы, якая пе­ра­тва­ры­ла­ся ў дач­ны па­сё­лак зу­сім ня­даў­на (дзе­ці вы­рас­лі, па­з'яз­джа­лі ў го­рад, там і ата­ба­ры­лі­ся; баць­кі па­ўмі­ра­лі ці са­ста­рэ­лі і зі­мой едуць да дзя­цей у той жа го­рад) — кар­ці­на ўво­гу­ле ці­ка­вая і дзесь­ці на­ват па­ву­чаль­ная. Мож­на на­ват ска­заць — тэ­атр но­ра­ваў. Драў­ля­ная не­ру­хо­масць з участ­кам зям­лі за со­рак кі­ла­мет­раў ад ста­лі­цы, страч­ва­ю­чы сва­іх ста­рых гас­па­да­роў, ста­но­віц­ца «лак­му­са­вай па­пер­кай» для гас­па­да­роў но­вых, якія атры­ма­лі гэ­тую не­ру­хо­масць у спад­чы­ну. Тыя пры­ез­джыя чу­жа­кі — што з іх возь­меш, чу­жа­кі і ёсць. Але гэ­та хут­чэй вы­клю­чэн­не. Як пра­ві­ла, гас­па­да­роў не­каль­кі, як пра­ві­ла, гэ­та род­ныя бра­ты і сёст­ры. Баць­коў­ская ха­та рап­там зу­сім не­ча­ка­на для мно­гіх ла­дзіць ім са­мы сур'­ёз­ны ў жыц­ці эк­за­мен. І ад­ка­зы на яго ня­пі­са­ныя пы­тан­ні кож­ны зна­хо­дзіць сам — як пад­ка­жа сум­лен­не...

Дзве сяст­ры не раз­маў­ля­юць ужо ка­то­ры год з-за не­вя­лі­кай хат­кі. Ім два­ім, ка­лі га­да­ва­лі­ся, ра­зам з баць­ка­мі і ста­рой ба­бу­ляй ча­мусь­ці ні­ко­лі не бы­ло ў ёй цес­на. Ця­пер жа яны не мо­гуць жыць пад ад­ным да­хам на­ват не­каль­кі тыд­няў улет­ку, ад­на не пус­кае дру­гую на­ват на па­рог, дзе­ляць зям­лю на не­ма­лым участ­ку, вы­коп­ва­юць ад­на ў ад­ной кус­ты і са­джан­цы, ка­па­юць мя­жу, больш па­доб­ную на акоп... Брат і сяст­ра па­дзя­лі­лі вя­лі­кую ха­ту, што за­ста­ла­ся ад ма­ці, па­па­лам, але не да­га­ва­ры­лі­ся, ка­му бу­дзе паў­ноч­ная па­ло­ва, та­му дзя­лі­лі ха­ту ўдоўж — аку­рат па акну ў за­ле: па­ло­ва акна ад­на­му, па­ло­ва — дру­го­му. Сяст­ра ака­за­ла­ся ба­га­цей­шай, аба­бі­ла сваю па­ло­ву бе­лым сай­дын­гам і вы­ста­ві­ла яе па про­даж. Ах­вот­ныя знай­шлі­ся хут­ка. Так і ста­іць ця­пер на ўез­дзе ў вёс­ку амаль фан­тас­тыч­ная па­чва­ра — па­ло­ва аша­ля­ва­ная і па­фар­ба­ва­ная ў жоў­тае, па­ло­ва — мёрт­ва-бе­лая. Абедз­ве пад­сле­па­ва­та па­зі­ра­юць на ву­лі­цу ў паў­та­ра акна... Бра­ты дзя­лі­лі баць­каў сад і, ка­лі спра­ва дай­шла да спрэч­най ан­то­наў­кі — дрэў ака­за­ла­ся ня­цот­ная коль­касць, на два ні­як не дзя­лі­ла­ся — прос­та ссек­лі яе, а пас­ля ледзь не па­бі­лі­ся за яб­лы­кі з той яб­лы­ні: спра­ва бы­ла ўво­сень, год быў на ан­то­наў­кі ўра­джай­ны. Стры­еч­ні­кі, што кож­нае ле­та га­да­ва­лі­ся ў ба­бу­лі, ха­дзі­лі ўсю­ды ра­зам, як спрэ­жа­ныя, га­то­выя бы­лі апош­ні ка­ва­лак ад­но дру­го­му ад­даць. Атры­маў­шы ад той жа баб­кі ў спад­чы­ну ха­ту, у якую на ка­ні­ку­лы пры­яз­джа­лі, мір­на і спа­кой­на па­дзя­лі­лі па­між сем'­я­мі дом і ўчас­так. І ўсё б ні­чо­га, ка­лі б не над­звы­чай за­суш­лі­вае ле­та. А ба­бу­лін ка­ло­дзеж мел­кі, зу­сім не на два ага­ро­ды з пар­ні­ка­мі раз­лі­ча­ны. Ка­ра­цей, адзін брат студ­ню ад дру­го­га за­мкнуў. А той, ня­доў­га ду­ма­ю­чы, збіў за­мок і бух­нуў у ва­ду вяд­ро са­ляр­кі. Праў­да, хут­ка па­мі­ры­лі­ся: з рэч­кі на ка­ла­маж­цы ва­ду ў бі­то­не ўдва­іх бы­ло лац­вей ця­гаць...

А ў ха­ты на­шай су­сед­кі так­са­ма рап­там спад­чын­нік аб'­явіў­ся. Мы ве­да­лі, што ў дзе­вя­нос­та­га­до­вай ба­бу­лі не­дзе ёсць пля­мен­нік. Але ду­ма­лі ча­мусь­ці, што ён або з'е­хаў ку­ды, або згі­нуў — да баб­кі ні­хто не пры­яз­джаў, су­сед­кі яе пад­корм­лі­ва­лі і да­гля­да­лі, мая ма­ма да­гэ­туль без слёз не мо­жа ўспа­мі­наць, як кож­ную ра­ні­цу баб­ка ста­я­ла ля на­шай брам­кі і пра­сі­ла­ся: «Ад­праў ты мя­не ку­ды-не­будзь!». Баб­ка ме­ла на ўва­зе дом для са­ста­рэ­лых, ку­ды нам на­рэш­це і ўда­ло­ся яе ўлад­ка­ваць і дзе яна праз два га­ды па­мер­ла. У тым до­ме баб­ку ні­хто, акра­мя «дэ­ле­га­цыі» з вёс­кі, не на­вед­ваў, ха­ва­лі яе так­са­ма вяс­ко­вай гра­ма­дой, та­му ду­ма­лі, што яе не­аб­ша­ля­ва­ная ха­та з зем­ля­ной пад­ло­гай у сен­цах не за­ста­ла­ся ні­ко­му, у ёй на­ват сель­са­вет ха­цеў неш­та кштал­ту са­цы­яль­на­га до­ма зра­біць. А во — амаль праз тры га­ды знай­шоў­ся пля­мен­нік з сы­нам. Зда­лёк пры­ехаў — аж з са­мо­га За­слаўя! Цэ­лых пяць­дзя­сят кі­ла­мет­раў бу­дзе. Ха­ту ста­лі рых­та­ваць да про­да­жу — па­фар­ба­ва­лі вок­ны і на­ват пе­ра­кры­лі шы­фе­рам да­гэ­туль гон­та­вую стра­ху. Ста­рыя, амаль ста­га­до­выя сце­ны пад гэт­кім свет­лым да­хам зу­сім змі­зар­не­лі, ха­та бы пры­се­ла на ку­кіш­кі (ні пра пад­му­рак, ні пра што ін­шае гас­па­да­ры не па­кла­па­ці­лі­ся). Ця­пер у ча­кан­ні дач­на­га се­зо­на ся­дзім з ма­май у го­ра­дзе і га­да­ем: ста­іць там Га­ро­шчы­шы­на ха­та ці ўжо пад но­вай стра­хой ляг­ла...

...А заўт­ра ўжо вяс­на. Яшчэ тро­хі — і пач­нец­ца дач­ны се­зон. Род­ная ха­та су­стрэ­не пас­ля зі­мы на­сты­лы­мі сце­на­мі, але са­грэ­ец­ца са­ма і са­грэе на­шы аду­бе­лыя за паў­го­да, што тут не бы­лі, ду­шы і па­чуц­ці. А на вы­хад­ныя бу­дзе са­мае не­аб­ход­нае ў жыц­ці — бя­гом па сон­ным го­ра­дзе на пер­шы аў­то­бус, Ра­каў, які толь­кі пра­чы­на­ец­ца, гра­вій­ка ад Душ­ка­ва да Вол­мы, на якой тра­се так, што, зда­ец­ца, за­ста­неш­ся без зу­боў. І паў­га­дзі­ны пе­хам на­су­страч сон­цу, паўз во­зе­ра, паўз лес... І здо­ра­ва кла­дзец­ца на рытм хут­кай ха­ды кла­січ­нае: «Трэ­ба до­ма бы­ваць час­цей, трэ­ба до­ма бы­ваць не гос­цем...»

А вось «каб ду­шою не ачарс­цвець і не стра­ціць свя­тое штось­ці» — гэ­та, ві­даць, яшчэ трэ­ба вель­мі па­ста­рац­ца.

Але­на ЛЯЎ­КО­ВІЧ.