Па той бок рампы...

На Мін­шчы­не не­каль­кі на­род­ных тэ­ат­раў. Але ўсе яны мес­цяц­ца пад да­ха­мі да­моў куль­ту­ры, і як пра­ві­ла, у рай­цэнт­рах. На­род­ны тэ­атр у Цім­ка­ві­чах, што на Ка­пыль­шчы­не, — адзі­ны, які пра­цуе ў сель­скай мяс­цо­вас­ці. Да­рэ­чы, гэ­та ста­рэй­шы ка­лек­тыў воб­лас­ці. А па­чы­наў­ся тэ­атр з дра­ма­тыч­на­га гурт­ка, які быў за­сна­ва­ны ў 1917 го­дзе.

— Ме­на­ві­та ў пер­шым скла­дзе яго пра­ца­ваў усім вя­до­мы пісь­мен­нік, наш зям­ляк, Мі­ка­лай Кар­ла­віч Ра­ма­ноў­скі (Кузь­ма Чор­ны), — рас­каз­вае рэ­жы­сёр тэ­ат­ра Алег Го­лу­беў. — У снеж­ні 1917- га тут бы­ла па­стаў­ле­на п'е­са Мі­ка­лая Го­га­ля «Жа­ніць­ба». Вя­лі­кай па­пу­ляр­нас­цю ў 1921—1922 гг. ка­рыс­таў­ся спек­такль па п'е­се Ле­а­ні­да Анд­рэ­е­ва «Дні на­ша­га жыц­ця». З 1939 го­да ня­змен­ным кі­раў­ні­ком ста­ла за­слу­жа­ная на­стаў­ні­ца БССР Зі­на­і­да Ра­ма­нен­ка. У той час ма­ла­ды ды­рэк­тар шко­лы змаг­ла са­браць ва­кол ся­бе ўсю мяс­цо­вую ін­тэ­лі­ген­цыю. Ме­на­ві­та пры ёй ка­лек­ты­ву бы­ло пры­свое­на зван­не «на­род­ны» за спек­такль «Ган­ка» У. Га­луб­ка.

Кры­зі­сы і ўзлё­ты

На жаль, пас­ля сы­хо­ду Зі­на­і­ды Іо­сі­фаў­ны Ра­ма­нен­кі на за­слу­жа­ны ад­па­чы­нак тэ­атр пе­ра­жыў твор­чы кры­зіс. Пас­ля бы­ло амаль двац­ца­ці­га­до­вае маў­чан­не, по­шу­кі но­ва­га рэ­жы­сё­ра... І вось 2 снеж­ня 2002 го­да тэ­атр зноў за­явіў аб са­бе ка­ме­ды­яй «Грэш­ні­кі» па ма­ты­вах п'е­сы С. Ла­ба­зё­ра­ва «Ся­мей­ны парт­рэт з гра­шо­вы­мі зна­ка­мі». (Па­ста­ноў­ку здзейс­ніў ма­ла­ды рэ­жы­сёр Вік­тар Шу­леш­ка.)

Ме­на­ві­та гэ­ты дзень лі­чыц­ца днём ад­ра­джэн­ня Цім­ка­віц­ка­га на­род­на­га тэ­ат­ра. Сім­ва­ліч­на, што вяр­тан­не тэ­ат­ра прый­шло­ся на 35-га­до­вы юбі­лей пры­сва­ен­ня яму га­на­ро­ва­га зван­ня «на­род­ны». Ка­лек­тыў стаў дып­ла­ман­там 4-га аб­лас­но­га фес­ты­ва­лю на­род­ных тэ­ат­раў «Бя­рэ­зін­ская рам­па», дзе быў па­ка­за­ны спек­такль па п'е­се С. Ла­ба­зё­ра­ва «Грэш­ні­кі».

Пас­ля та­го, як тэ­атр зноў за­стаў­ся без пра­фе­сій­на­га рэ­жы­сё­ра, па­ча­лі шу­каць за­ме­ну. Пе­ра­бра­лі не ад­ну кан­ды­да­ту­ру. Зго­ду даў Алег Го­лу­беў, ву­чань Зі­на­і­ды Іо­сі­фаў­ны Ра­ма­нен­кі, які іг­раў яшчэ ў дзі­ця­чай сту­дыі пры Цім­ка­віц­кім тэ­ат­ры. Алег Але­га­віч кі­руе ка­лек­ты­вам з мая 2005 го­да.

Ка­лек­тыў у сва­ёй твор­час­ці ад­дае пе­ра­ва­гу су­час­ным аў­та­рам і п'е­сам ка­ме­дый­на­га ха­рак­та­ру. У кра­са­ві­ку 2010-га тэ­атр па­чаў пра­ца­ваць над па­ста­ноў­кай спек­так­ля па п'е­се Аляк­сея Ду­да­ра­ва «Не па­кі­дай мя­не», які па­ка­заў іх на сцэ­не Цім­ка­віц­ка­га сель­ска­га до­ма куль­ту­ры. Пас­ля прэм'­е­ры бы­лі ар­га­ні­за­ва­ны гаст­ро­лі па вёс­ках ра­ё­на і па­каз спек­так­ля ў ра­ён­ным цэнт­ры куль­ту­ры ў Ка­пы­лі. Тэ­атр ак­тыў­на пра­ца­ваў і над тэ­ат­ра­лі­за­цы­яй роз­ных ме­ра­пры­ем­стваў, што пра­во­дзіў сель­скі Дом куль­ту­ры, ад­ра­джэн­нем мяс­цо­ва­га аб­ра­ду «Шчад­рэц».

«Па­цы­ент» усё ж жы­вы!

На­род­ны тэ­атр — жа­да­ны і лю­бі­мы ў сель­скіх клуб­ных уста­но­вах ра­ё­на, асаб­лі­ва ў цім­каў­чан.

Ра­зам з тым, як пры­зна­ец­ца Алег Го­лу­беў, сён­ня тэ­атр су­тык­нуў­ся з пэў­ны­мі праб­ле­ма­мі. Га­лоў­ная — кад­ра­вая. Больш за 10 га­доў у тэ­ат­ра ня­ма дып­ла­ма­ва­на­га рэ­жы­сё­ра. Не жа­да­юць ехаць сю­ды вы­пуск­ні­кі тэ­ат­раль­ных на­ву­чаль­ных уста­ноў. Гэ­та і зра­зу­ме­ла: не­вя­лі­кія зар­пла­ты, ад­сут­насць жыл­ля. «Мы са Свят­ла­най Ла­зоў­скай, па­моч­ні­кам рэ­жы­сё­ра, — і мас­та­кі, і кас­цю­ме­ры, і гу­ка­апе­ра­та­ры, і ві­дэа­ін­жы­не­ры, і ха­рэо­гра­фы, — сум­на па­жар­та­ваў мой су­раз­моў­ца. — Дзе­лім ад­ну стаў­ку на два­іх, атрым­лі­ва­ец­ца што­ме­сяц кры­ху больш чым па 800 ты­сяч руб­лёў. Шмат да­па­ма­гае нам Лю­боў Га­лу­бо­віч, ку­ра­тар Цім­ка­віц­ка­га сель­ска­га до­ма куль­ту­ры. Лю­боў Пят­роў­на — ге­не­ра­тар ідэй, спе­цы­я­ліст вы­со­ка­га кла­са. Сён­ня асно­ву ак­цёр­скай тру­пы скла­да­юць фа­на­ты, якіх яд­нае вя­лі­кая лю­боў да тэ­ат­ра і ад­да­насць спра­ве. Гэ­та май­стар зер­не­на­рых­тоў­ча­га ўчаст­ка Ва­ле­рый Бу­лат, ахоў­нік цук­ро­ва­бу­рач­на­га пунк­та Ма­ры­на Баў­трук, дыс­пет­чар аў­та­пар­ка № 21 Ала Дай­не­ка, вы­клад­чык дзі­ця­чай шко­лы мас­тац­тваў Але­на Бель­ская, пра­да­вец Зі­на­і­да Аза­рчык, вы­клад­чык фіз­куль­ту­ры ся­рэд­няй шко­лы Ві­таль Стрэл­кін».

Ра­зам з тым, чар­гі на за­піс «у ак­цё­ры» ня­ма. Пры­чы­на тут не толь­кі ў па­гар­шэн­ні дэ­ма­гра­фіч­най сі­ту­а­цыі ў сель­скай мяс­цо­вас­ці. Вёс­ка ста­ла ін­шай у са­цы­яль­ным пла­не. Усё больш лю­дзей на­бы­ва­юць кам­п'ю­та­ры, пад­клю­ча­юць ін­тэр­нэт, спа­да­рож­ні­ка­выя ан­тэ­ны. З ін­ша­га бо­ку, у су­час­на­га ча­ла­ве­ка менш воль­на­га ча­су, што звя­за­на з эка­на­міч­ны­мі рэа­лі­я­мі, імк­нен­нем за­бяс­пе­чыць сваю сям'ю. Гэ­та так­са­ма пры­во­дзіць да ад­то­ку лю­дзей з на­род­ных тэ­ат­раў і па­глыб­ляе праб­ле­му іх за­ха­ван­ня і да­лей­ша­га раз­віц­ця. З кож­ным го­дам вяс­коў­цаў усё ця­жэй уцяг­нуць у твор­чы пра­цэс, хут­чэй, яны ха­це­лі б спа­жы­ваць ужо га­то­вы пра­дукт. Пра што свед­чаць анш­ла­гі пад­час прэ­зен­та­цыі но­ва­га спек­так­ля.

Як згад­ва­юць бы­лыя ак­цё­ры, а ця­пер пен­сі­я­не­ры, Зі­на­і­да Іо­сі­фаў­на Ра­ма­нен­ка маг­ла паў­плы­ваць і пры да­па­мо­зе ад­мі­ніст­ра­цый­ных ме­та­даў на тых, хто ад­маў­ляў­ся ўдзель­ні­чаць у па­ста­ноў­ках. (На­стаў­ні­каў, на­прык­лад, па­ло­ха­ла перс­пек­ты­ва быць па­збаў­ле­ны­мі прэ­міі ці да­дат­ко­вых га­дзін.)

— Не-не, мы не ма­ем маг­чы­мас­ці ка­гось­ці пры­му­шаць. Мо­жам толь­кі пра­сіць, уга­вор­ваць. Ды не заў­сё­ды гэ­та дзей­ні­чае, — смя­ец­ца Алег Але­га­віч. — Але сцвяр­джаць, што тэ­атр не пра­цуе, — га­ла­слоў­на. Гэ­та мо­жа ска­заць ча­ла­век, да­лё­кі ад ра­зу­мен­ня тэ­ат­раль­на­га пра­цэ­су. Гэ­та ж не пес­ню пра­спя­ваць ці пад­рых­та­ваць яку­юсь­ці пра­гра­му. Тут за­да­ча больш сур'­ёз­ная, якая па­тра­буе пра­фе­сій­на­га ра­зу­мен­ня. Кож­ныя два га­ды мы па­цвяр­джа­ем зван­не «на­род­ны» па­ста­ноў­кай но­вай п'е­сы. У 2012 го­дзе па­ста­ві­лі спек­такль па п'е­се Аляк­сея Ду­да­ра­ва «Не па­кі­дай мя­не». А з 2013-га тэ­атр пра­цуе над па­ста­ноў­кай спек­так­ля па п'е­се Анд­рэя Ку­рэй­чы­ка «Асця­рож­на, жан­чы­ны», якая на­пі­са­на ў жан­ры ка­ме­дыі. Не­ўза­ба­ве па­він­на ад­быц­ца прэм'­е­ра гэ­та­га спек­так­ля, для ча­го ар­тыс­ты тэ­ат­ра пры­кла­да­юць усе свае сі­лы і та­лент, па­мно­жа­ныя на эн­ту­зі­язм. Так, з кож­ным го­дам нам усё скла­да­ней пра­ца­ваць, усё ця­жэй пад­бі­раць ак­цё­раў — атрым­лі­ва­ец­ца, што пры пад­рых­тоў­цы спек­так­ля не­каль­кі ра­зоў мя­ня­ец­ца іх склад. Хтось­ці ад­маў­ля­ец­ца па ся­мей­ных аб­ста­ві­нах, а не­ка­му не па сі­лах вы­ву­чыць на па­мяць 30 ста­ро­нак тэкс­ту: суф­лё­раў у нас ня­ма. Ёсць і та­кія, хто не хо­ча ўдзель­ні­чаць без ма­тэ­ры­яль­най за­ці­каў­ле­нас­ці. Але мы не ма­ем маг­чы­мас­ці за­пла­ціць ча­ла­ве­ку хоць і не­вя­лі­кія гро­шы. Зра­зу­ме­ла, ка­мусь­ці, мо­жа, і ха­це­ла­ся б, каб но­выя спек­так­лі ста­ві­лі­ся час­цей. Ха­це­ла­ся б гэ­та­га і нам, але ад­на­го жа­дан­ня не­да­стат­ко­ва. Ёсць фак­та­ры, якія ад нас не за­ле­жаць. Га­лоў­нае, што на­су­пе­рак цяж­кас­цям па­куль тры­ма­ем­ся на плы­ву...

Ёсць мі­ну­лае і су­час­нае. А бу­ду­чыня?

— Ці ёсць бу­ду­чы­ня ў адзі­на­га на Мін­шчы­не сель­ска­га на­род­на­га тэ­ат­ра? — па­ці­ка­ві­ла­ся ў рэ­жы­сё­ра.

— На мой по­гляд, у вёс­цы трэ­ба ў цэ­лым мя­няць кан­цэп­цыю куль­ту­ры з улі­кам су­час­ных тэн­дэн­цый і во­пы­ту еў­ра­пей­скіх кра­ін. Сель­скія клу­бы сён­ня прак­тыч­на пус­ту­юць, а на ўтры­ман­не іх шта­таў дзяр­жа­ва тра­ціць знач­ныя срод­кі. Мяр­кую, што для ра­ё­на да­стат­ко­ва ад­на­го цэнт­ра куль­ту­ры, дзе бу­дуць са­бра­ны раз­на­стай­ныя ка­лек­ты­вы мас­тац­кай са­ма­дзей­нас­ці, ан­самб­лі, гурт­кі. Сён­ня сель­скія ўста­но­вы аду­ка­цыі і дзі­ця­чыя шко­лы мас­тац­тва ў поў­най ме­ры за­бяс­печ­ва­юць дзя­цей за­ня­тка­мі ў гурт­ках. Ня­ма не­аб­ход­нас­ці іх дуб­лі­ра­ваць — гэ­та не­ра­цы­я­наль­на. А бу­дын­кі ўста­ноў куль­ту­ры мож­на ад­даць пры­ват­ні­кам, якія част­ко­ва б пе­ра­пра­фі­лі­ра­ва­лі іх дзей­насць з улі­кам па­трэб усіх ка­тэ­го­рый на­сель­ніц­тва і кан­крэт­най сі­ту­а­цыі.

— А ка­лі б і ваш на­род­ны тэ­атр пры­ту­ліць пад «кры­лом» До­ма куль­ту­ры г. Капыля, за­ха­ваў­шы свой брэнд, наз­ву? Умо­вы і маг­чы­мас­ці ра­ён­на­га цэнт­ра ў па­раў­на­нні з вёс­кай боль­шыя, у тым лі­ку і па пад­бо­ры ак­цё­раў. Не за­дум­ва­лі­ся аб та­кім ва­ры­ян­це?

— За­дум­ваў­ся. І не­ад­ной­чы. Та­кое ра­шэн­не, на маю дум­ку, маг­ло б вы­ра­та­ваць тэ­атр у да­лей­шым. Ра­на ці поз­на, але пы­тан­не яго за­ха­ван­ня ці за­крыц­ця ўсё роў­на ўзнік­не. Для та­го каб тэ­атр іс­на­ваў, у пер­шую чар­гу трэ­ба за­бяс­пе­чыць ма­тэ­ры­яль­на-тэх­ніч­ную ба­зу, а так­са­ма вы­ра­шыць праб­ле­му з кад­ра­мі — з поў­ным улі­кам штат­на­га рас­кла­ду, за­ці­ка­віць пра­фе­сій­на­га рэ­жы­сё­ра год­ным за­роб­кам і жыл­лём, знай­сці кры­ні­цы за­ах­воч­ван­ня ак­цё­раў. На тыя гро­шы, якія пра­па­ноў­ва­юц­ца рэ­жы­сё­ру ў якас­ці за­роб­ку, ні­вод­ны не па­го­дзіц­ца ехаць у глы­бін­ку і зай­мац­ца пра­соў­ван­нем вяс­ко­ва­га тэ­ат­ра... Пы­тан­няў шмат, і яны сур'­ёз­ныя. Але вы­ра­шыць іх, на мой по­гляд, мож­на — уліч­ва­ю­чы во­пыт Ня­свіж­ска­га ра­ё­на, дзе тэ­атр знай­шоў пад­трым­ку ў кі­раў­ніц­тва рай­вы­кан­ка­ма і сён­ня зна­хо­дзіц­ца фак­тыч­на пад яго па­тра­на­жам.Тэ­ат­раль­ны жанр за­па­тра­ба­ва­ны гле­да­ча­мі, і шка­да, ка­лі яны бу­дуць гэ­та­га па­збаў­ле­ны.

Тац­ця­на ЛА­ЗОЎ­СКАЯ.

Кам­пе­тэнт­ны по­гляд

Яў­ген Аста­шоў, на­чаль­нік ад­дзе­ла на­род­най твор­час­ці, куль­тур­на-за­баў­ляль­най дзей­нас­ці і ўста­ноў аду­ка­цыі Га­лоў­на­га ўпраў­лен­ня ідэа­ла­гіч­най ра­бо­ты, куль­ту­ры і па спра­вах мо­ла­дзі Мінск­ага абл­вы­кан­ка­ма:

«Та­кі брэнд страч­ваць не хо­чац­ца»

Сён­ня на Мін­шчы­не дзей­ні­чае 60 тэ­ат­раль­ных ка­лек­ты­ваў з га­на­ро­вым зван­нем, у тым лі­ку два ма­юць зван­не «за­слу­жа­ны ама­тар­скі ка­лек­тыў Рэс­пуб­лі­кі Бе­ла­русь». Гэ­та дра­ма­тыч­ны тэ­атр «Ві­да­рыс» Па­ла­ца куль­ту­ры імя Гор­ка­га Ба­ры­саў­ска­га па­ла­ца куль­ту­ры і тэ­ат­р імя Уршу­лі Ра­дзі­віл Ня­свіж­ска­га ра­ён­на­га цэнт­ра куль­ту­ры і ад­па­чын­ку. У клуб­ных уста­но­вах і шко­лах мас­тац­тваў наз­ву «на­род­ны» і «ўзор­ны» но­сіць 41 ка­лек­тыў. Ас­тат­нія ад­но­сяц­ца да сіс­тэ­мы аду­ка­цыі і ін­шых ве­дам­стваў. У сель­скай мяс­цо­вас­ці пра­цу­юць 13 тэ­ат­раль­ных ка­лек­ты­ваў са зван­нем. Уся­го ж у ста­ліч­ным рэ­гі­ё­не на па­ча­так 2014 го­да на­ліч­ва­ец­ца 488 тэ­ат­раль­ных ка­лек­ты­ваў і гурт­коў.

Ле­тась зван­не «ўзор­ны» атры­ма­ла тэ­ат­раль­ная сту­дыя «Вя­сёл­ка» Людз­ві­ноў­ска­га сель­ска­га до­ма куль­ту­ры Ві­лей­ска­га ра­ё­на, «на­род­ны» — тэ­ат­раль­ная сту­дыя «СА­МІ» Сноў­ска­га сель­ска­га цэнт­ра куль­ту­ры і ад­па­чын­ку і тэ­атр мі­ні­я­цюр «Люс­тэр­ка жыц­ця» Грыц­ке­віц­ка­га сель­ска­га до­ма куль­ту­ры Ня­свіж­ска­га ра­ё­на.

Ад­зна­чу, што сён­ня іс­ну­юць асаб­лі­выя па­тра­ба­ван­ні да пры­сва­ен­ня най­мен­ня, якія ўліч­ва­юць не толь­кі пэў­ны пе­ры­яд у твор­чым жыц­ці ка­лек­ты­ву, але і перс­пек­ты­вы раз­віц­ця. Ча­го, на жаль, не заў­сё­ды ха­пае ў ста­рэй­шых твор­чых ка­лек­ты­вах.

Іс­ну­юць тэ­ат­ры, для якіх пы­тан­не аб па­цвяр­джэн­ні зван­ня за­ста­ец­ца ад­кры­тым. Асаб­лі­ва гэ­та да­ты­чыц­ца Цім­ка­віц­ка­га на­род­на­га тэ­ат­ра. Але мы яго пад­трым­лі­ва­ем — у раз­лі­ку на тое, што ў бу­ду­чы­ні ён на­бя­рэ аба­ро­ты і за­ста­нец­ца як адзін са ста­рэй­шых тэ­ат­раў на вёс­цы. Ка­лек­тыў на пра­ця­гу апош­ніх га­доў зна­хо­дзіц­ца ў за­ня­пад­зе. І пры­чын тут не­каль­кі. Па-пер­шае, вель­мі скла­да­на ўтрым­лі­ваць твор­чую ін­тэ­лі­ген­цыю вёс­кі Цім­ка­ві­чы, якая ка­лісь­ці скла­да­ла яд­ро ка­лек­ты­ву: сён­ня яе хва­лю­юць ін­шыя пы­тан­ні. Па-дру­гое, на сі­ту­а­цыю ўплы­вае ад­сут­насць спе­цы­я­ліс­та з про­філь­най аду­ка­цы­яй. Між ін­шым, праб­ле­ма кад­ра­ва­га за­бес­пя­чэн­ня ў воб­лас­ці ўлас­ці­вая не толь­кі для цім­ка­віц­ка­га тэ­ат­ра. Але гэ­та не азна­чае, што мы не хо­чам ту­ды на­кі­роў­ваць спе­цы­я­ліс­таў. На­ву­чаль­ныя ўста­но­вы вы­пус­ка­юць іх не­да­стат­ко­ва. Ле­тась, на­прык­лад, па­трэ­ба за­да­во­ле­на толь­кі на 67%. Са­мыя за­па­тра­ба­ва­ныя ў нас рэ­жы­сё­ры, ха­рэо­гра­фы, му­зы­кан­ты. На кож­ным раз­мер­ка­ван­ні ў ВНУ пры­сут­ні­ча­юць на­чаль­ні­кі ра­ён­ных ад­дзе­лаў ідэа­ла­гіч­най ра­бо­ты, куль­ту­ры і па спра­вах мо­ла­дзі цэнт­раль­на­га рэ­гі­ё­на. Яны пра­па­ноў­ва­юць ва­ры­ян­ты, па­цвяр­джа­юць па­пя­рэд­нія за­яў­кі. Ад­нак, ка­лі ў вы­пуск­ні­коў ёсць аль­тэр­на­ты­ва, то яны вы­бі­ра­юць ра­ён­ныя ці аб­лас­ныя цэнт­ры, дзе пра­сцей вы­ра­ша­ец­ца пы­тан­не з жыл­лём.

Бяс­спрэч­на, та­кі брэнд, як Цім­ка­віц­кі на­род­ны тэ­атр, страч­ваць не хо­чац­ца. І ў прын­цы­пе, як і лю­бо­му ка­лек­ты­ву, што быў ка­лісь­ці вя­до­мым, яму да­ец­ца ней­кі шанц. Вы­пад­кі, ка­лі па­доб­ныя ка­лек­ты­вы пе­ра­хо­дзі­лі са школ у да­мы куль­ту­ры, на Мін­шчы­не ёсць. Але пы­тан­не, ду­маю, трэ­ба ўваж­лі­ва раз­гле­дзець, вы­ву­чыць су­мес­на кі­раў­ні­кам тэ­ат­ра і ад­дзе­ла ідэа­ла­гіч­най ра­бо­ты, куль­ту­ры і па спра­вах мо­ла­дзі Ка­пыль­ска­га рай­вы­кан­ка­ма. Не вы­клю­ча­на, што з пе­ра­ме­най мес­ца дыс­ла­ка­цыі год-дру­гі да­вя­дзец­ца пра­вес­ці без зван­ня. І за­ва­я­ваць яго за­тым на­но­ва.