...У гусака ёсць жонка, дзеці, кот — спрадвеку халасцяк

«Ся­мё­ра ад­на­го не ча­ка­юць», — ска­за­лі мед­сёст­ры і па­ча­лі апе­ра­цыю без хі­рур­га.

Вось і мы пач­нём — чар­го­вы агляд кон­курс­най пош­ты. З ча­го? Ды, як заўж­ды, ві­даць, — з анек­до­таў: пра ка­та (і га­лоў­на­га ге­роя на­ша­га здым­ка) іх вя­лі­кае мност­ва. «Ба­бу­леч­ка, — про­сіць унук, — дай мне шваб­ру. — А на­вош­та яна, дзі­цят­ка? — Ды ха­чу ко­ці­ка з-пад ка­на­пы па­клі­каць»...

Маг­чы­ма, ён як­раз, той «па­клі­ка­ны», по­тым вы­пад­ко­ва аб­ню­хаў сэн­сар­ны тэ­ле­фон і тым са­мым, па­вод­ле анек­до­та, зра­біў 3 здым­кі, ад­пра­віў 5 эсэ­мэ­сак і вы­клі­каў на­рад мі­лі­цыі... Бо яно ж і са­праў­ды: нюх у ка­та — яшчэ той! А ўжо язык... Ён — не толь­кі язык, але і (лі­чы­це) лыж­ка, ку­бак, зуб­ная шчот­ка, шчот­ка для фут­ра, мы­ла, вя­хот­ка і ту­а­лет­ная па­пе­ра.

Хо­піць? Ці яшчэ адзін? Та­ды апош­ні: кот, па­чуў­шы, што ў гос­ці да гас­па­ды­ні прый­шла сяб­роў­ка з дзець­мі трох і ся­мі га­доў, тут жа пры­кі­нуў­ся мёрт­вым.

Зрэш­ты, вось гэ­та — мо­жа, не анек­дот ужо? Мо­жа, га­то­вы под­піс да здым­ка (кі­ну­лі во­кам?)? Зга­дзі­це­ся, доб­ры ва­ры­янт! Са­мы час та­ды па­зна­ё­міц­ца з ін­шы­мі. Вось што пі­ша, пры­нам­сі, спа­дар Ана­толь Га­ра­чоў з вёс­кі Даў­на­ры Іў­еў­ска­га ра­ё­на:

Бі­тон на лаў­цы гэ­тай ба­чым

І трох­літ­ро­вік з пер­ша­ком,

Та­му ёсць дум­ка,

            што няй­на­чай

Гу­ля­лі кот тут з гу­са­ком.

І хоць та­го мы не пры­кме­цім,

Хто ў ка­го быў у гас­цях,

Ды ў гу­са­ка ёсць жон­ка, дзе­ці,

А кот — спрад­ве­ку ха­лас­цяк.

Мае ра­цыю спа­дар Ана­толь — праў­ду пі­ша, але, як пры­зна­юць су­жэн­цы Аст­роў­скія з Мін­ска, не ўсю:

Спіць на сон­цы кот-лай­дак,

Бо… на­краў са­бе кат­ле­так.

А гу­сак — жы­ве не так,

Не та­му ён ву­чыць дзе­так!

Ён, баць­ка, на дум­ку спа­да­ра Ва­сі­ля Пя­шэ­ві­ча з вёс­кі Юр­ке­ві­чы Жыт­ка­віц­ка­га ра­ё­на, пад­час «фо­та­се­сіі» як­раз пра­маў­ляў (каб ма­лыя па­чу­лі):

— Гэ­та ж гань­ба —

            так на­брац­ца!..

З п'я­ным — ле­пей нам

            не знац­ца.

Кру­гам дзет­кі, за вярс­ту,

Каб не тра­піц­ца ка­ту!

Гу­сі, зна­чыць, птуш­кі ра­зум­ныя, яны не ры­зы­ку­юць. А вось кот — яшчэ і як: і тым, што вы­пі­вае, і тым, што по­тым ва­ля­ец­ца абы-дзе… Да­бром та­кое на­ўрад ці скон­чыц­ца. Што не мо­жа не хва­ля­ваць — пры­нам­сі, спа­да­ра Мі­ко­лу Кі­ся­ля з Мін­ска.

І та­му ён ка­жа «ге­рою»:

До ва­ляц­ца на да­ро­зе —

Пад­вяр­гаць жыц­цё па­гро­зе,

Ды гу­сей чу­жых смя­шыць…

Трэ­ба, брат, за ро­зум брац­ца,

Мо­жа, ў ву­зел за­вя­зац­ца,

Але ж не­як кі­нуць піць!

Кі­нуць — па­куль не поз­на!

Тры­во­гай за жыц­цё хат­ніх га­да­ван­цаў пра­сяк­ну­ты і рад­кі спа­да­ры­ні Ва­лян­ці­ны Гу­дач­ко­вай з Жыт­ка­ві­чаў:

Сло­ік з не­чым… І бік­ла­га…

У ёй ва­да бы­ла ці бра­га?

Што ка­ток па­каш­та­ваў?

Ці не ду­ба, бед­ны, даў?

Гас­па­дар дзе?

Спіць на­ча­мі?

Тое ж бу­дзе і з гу­ся­мі.

Цьфу-цьфу-цьфу: па­сту­ка­ем па лбе (най­блі­жэй­шае «дрэ­ва»)… Але ж гас­па­дар­ка і са­праў­ды вы­ма­гае кло­па­ту (пад­час — без пе­ра­пын­каў на сон ды на абед), вы­ма­гае ня­лёг­кай пра­цы:

Як у на­шае Ма­ру­сі

У хля­ве ка­роў­ка, гу­сі,

У су­се­дач­кі — Аў­гін­ні —

Ко­нік ёсць, ка­ток і свін­ні…

А бя­да у іх ад­на —

Муж не ро­біць ні…

Па-бе­ла­рус­ку і мяк­ка ска­жам: ані­чо­га, — вось што крыўд­на спа­да­ры­ні Лю­бо­ві Чыг­ры­на­вай з вёс­кі За­ба­лац­це Ві­лей­ска­га ра­ё­на! І каб толь­кі ёй, а то… Па­вод­ле анек­до­та, муж ска­заў, што па­пра­віць за­га­рад­ку, зна­чыц­ца, па­пра­віць! І не трэ­ба яму на­па­мі­наць пра гэ­та кож­ныя паў­го­да!

Зрэш­ты, мы ж не пра муж­чын як быц­цам га­мон­ку вя­дзём, мы (вус­на­мі спа­да­ра Кі­ся­ля) — пра ка­тоў:

У гу­сей не шлун­кі — прор­ва!

Хто пад­ка­жа, чым кар­міць?

Паў­бі­то­на бы­ло кор­му —

Мы­шы з'е­лі…

            Вась­ка — спіць…

А ўсё ча­му? І хто ві­на­ва­ты? Ад­каз на гэ­тыя пы­тан­ні ў… бай­цы — ад спа­да­ра Сця­па­на Не­фі­до­ві­ча з вёс­кі Лю­бань Лу­ні­нец­ка­га ра­ё­на:

Ды­рэк­та­рам ка­та

            аб­ра­лі гу­сі —

Ён тут жа пе­ра­стаў

            ла­віць мы­шэй…

Ха­це­лі

    кі­ра­ваць яго пры­му­сіць,

Ды вый­шла,

што са­бе ж і да­ра­жэй…

Спу­жа­лі­ся:

ця­пер, як Ва­ся, спаць,

Не мо­гуць

на­ват го­ла­су па­даць…

І ўжо змі­ры­лі­ся —

пры­вык­лі гэ­так жыць,

А кот са­бе на­п'ец­ца

ды ля­жыць.

Бо — гас­па­дар (па­вод­ле спа­да­ра Пя­шэ­ві­ча):

Вы­хва­ляў­ся кот па пра­ву,

Што ства­рыў са­бе дзяр­жа­ву:

Ма­ла­ком ад­ліў мя­жу —

Дзе ха­чу, там і ля­жу…

Шчас­лі­вы, трэ­ба ра­зу­мець — яшчэ і на­ступ­ства­мі:

Вась­ка ў до­ме — гас­па­дар,

Над усі­мі ўла­дар!

Трэ­ба, зна­чыць, да­га­джаць

Трэ­ба ўва­гай акру­жаць:

…Ка­ра­го­дам хо­дзяць гу­сі —

Спі, па­но­ве, му­сі-пу­сі…

Гэ­ту «як быц­цам» ка­лы­хан­ку ка­ту са здым­ка пры­ду­ма­ла спа­да­ры­ня Соф'я Ку­сян­ко­ва з вёс­кі Лу­чын Ра­га­чоў­ска­га ра­ё­на. Яна — не вам ка­заць — мо­жа. Спа­дар Яў­ген Ва­сі­леў­скі з Го­ме­ля, як сам пры­зна­ец­ца, — не, бо:

Сам я клё­ку не пры­дбаў, —

Ды ска­за­лі гу­сі ўсе:

Гнаў га­рэл­ку гас­па­дар,

А ка­ток — на­ню­хаў­ся.

Што і ка­заць, «пра­дукт» гэ­ты — вель­мі не­бяс­печ­ны. Бы­лі вы­пад­кі, што гу­сі каш­та­ва­лі яго ці бра­гу і па­да­лі мёрт­вы­мі. Гас­па­ды­ні та­ды хоць пер'е ўра­та­ваць ста­ра­лі­ся — аб­ску­ба­лі іх, а гу­сі не­ўза­ба­ве ад­жы­ва­лі, го­лыя. Во дзе стра­ху бы­ло!

А маг­ло б быць і жа­ху, ка­лі б, крый Бо­жа, і з п'я­ны­мі люд­ца­мі так.

Ме­на­ві­та яго, жах (хоць і не та­кі), уба­чы­лі на здым­ку спа­да­ры­ня Ва­лян­ці­на Гу­дач­ко­ва і спа­да­рыч­на (ся­мі­клас­ні­ца СШ № 3 г. Ві­лей­кі) Ка­ця­ры­на Яку­то­віч. Хто яго пе­ра­жыў? Ды вя­до­ма ж:

У ба­бу­сі жы­лі гу­сі,

І ка­ток быў у ба­бу­сі.

У два­ры нейк раз гу­ляў —

Гус­ку з «дзець­мі» на­пат­каў…

Не да­ла ма­ту­ля ма­ху —

Аж са­млеў бя­дак ад стра­ху, —

пі­ша спа­да­ры­ня Ва­лян­ці­на.

Жы­лі ў ба­бу­сі

            дроб­нень­кія гу­сі.

Аж сям­нац­цаць не­маў­лят…

Кот Мі­рон іх з'ес­ці рад:

Бач, пры­кі­нуў­ся, што спіць…

Гу­са­ка — не аб­ду­рыць.

Ка­жа, ўзняў­шы га­ла­ву:

«Псік, бо ву­шы ада­рву!»

І гэ­та — яшчэ кве­тач­кі, бо гу­сак і не тое мо­жа зра­біць,

На дум­ку су­жэн­цаў Аст­роў­скіх:

Спрыт­на пту­шак ло­віць кот,

Ды звя­заў­ся ён не з ты­мі…

Мі­гам свой ад­кі­нуў хвост,

Як гу­сак «на­мы­ліў» шыю.

Трэ­ба, ра­зу­мець, на­мы­ліў доб­ра­нька? А ўжо як ад­кі­нуў… Вы па­гля­дзе­лі — яшчэ раз? Та­ды — кар­ці­на (ад спа­да­ры­ні Ма­рыі Гры­шчан­кі з Дзяр­жын­ска):

Кот з ха­ці­ны вый­сці рад —

Пра­гу­ляў­ся ўран­ні.

Тут жа згле­дзеў гу­ся­нят:

«Бу­дзе мне сня­дан­не».

Ды гу­сак як за­шы­піць,

Га­ла­ву за­драў­шы…

Ко­цік — брык,

            як труп ля­жыць,

Сон­цу хвост ад­даў­шы!

За­звы­чай ад­да­юць не сон­цу… І ду­шу… Ці га­ла­ву… Ка­лі ма­юць. А ка­лі не, як лі­чыць спа­да­ры­ня Ку­сян­ко­ва?

Ра­зум­ны кот абы­дзе ку­ра­нят.

Дур­ны ж —

гай­да вай­ной на… гу­ся­нят.

А там — гу­сак…

Кат­ку у «ку­пал» дзю­бай.

Той — зад­ні ход.

А мог жа даць і ду­ба!

Што важ­на — не толь­кі ад траў­мы «ку­па­ла»:

Хтось бік­ла­гу асу­шыў,

А на ко­ці­ка — зва­ліў…

Той ад крыў­ды за­ня­мог

І ля­жыць без зад­ніх «ног».

…Так бы­вае —

            хтось на­шко­дзіць,

А ві­ну на ін­шых зво­дзіць, —

пі­ша спа­дар Не­фі­до­віч пра ка­ці­ную крыў­ду. Спа­да­ры­ня ж Та­ма­ра Мар­ку­шэў­ская з вёс­кі Пет­ка­ві­чы Ба­ра­на­віц­ка­га ра­ё­на, трэ­ба ра­зу­мець, пра яго аб­жор­ства?

Пас­ля доў­гае зі­мы

Да­ча­каў­ся кот вяс­ны.

Вы­піў бут­лю ма­ла­ка —

Аж раз­даў­ся ў ба­ках…

Та­му гу­сі з не­да­ве­рам

Абы­хо­дзяць та­го зве­ра.

Ча­му? Ча­го яны ба­яц­ца? Аў­та­рка не тлу­ма­чыць. Зна­чыць, пры жа­дан­ні, мож­на да­ду­маць са­мім, хоць спра­ва гэ­та і ня­лёг­кая:

Пра ней­ро­ны — не бя­ру­ся,

Пра ка­та ж пра­моў­лю сло­ва.

Жыў ра­ней ён у на­пру­зе,

Ла­віў мы­шак ад­мыс­ло­ва.

А ця­пер во — мыш'­я­ком

Атру­ці­лі склеп і дом:

Так бры­до­тай там

            смяр­дзіць —

Вась­ка прос­та не ўля­жыць.

А та­му, па­вод­ле спа­да­ра Не­фі­до­ві­ча, на ву­лі­цы па­ра­тун­ку шу­кае. І ча­кае… Ча­го? Вя­до­ма спа­да­ру Ва­ле­рыю Гаў­ры­шу з Ча­ву­саў:

Кот ля­жыць,

па­мыў­шы пыс­ку?

Зна­чыць, гос­ці

не­дзе бліз­ка…

Па два­ры­шчы

хо­дзіць гус­ка?

Бу­дзе фай­ная за­кус­ка.

А на­огул, пе­ра­фра­зу­ю­чы кла­сі­ка:

Бач, што ро­біц­ца на све­це,

Як не роў­на дзе­ліць Бог:

Кот — на коў­дры,

            пры кат­ле­це,

Гусь — то ў печ, то ў пі­рог.

Ды каб толь­кі, як спра­вяд­лі­ва за­зна­чае Ва­ле­рый Мі­ка­ла­е­віч, а то ж:

Доб­ра гусь у суп які…

Смач­на — сма­жыць гуз­кі…

Там, дзе гу­сі, му­жы­кі,

Фай­ныя па­душ­кі!

І са­праў­ды, бо ад іх, ад хат­ніх пту­шак, пер'е, ад іх жа — пух. А доб­рая коў­дра і па­душ­ка — яны та­кія: ім ча­ла­ве­ка за­ва­ліць — што раз плю­нуць, асаб­лі­ва ўзім­ку.

Та­му і шчы­ру­юць гас­па­ды­ні…

Ад­на з іх, як рас­па­вя­дае спа­дар Га­ра­чоў, па­са­дзі­ла квак­ту­ху. Тая ўзя­ла ды збег­ла. І ін­шай ня­ма… А яй­кі сты­нуць. Вось і ўспом­ні­ла ка­бе­та пра свай­го ка­та, які толь­кі тое і ра­біў, што дня­мі і на­ча­мі ля­жаў — то на пе­чы, то на со­ней­ку. Жан­чы­на за яго ды на тую круш­ню: го­рай, маў­ляў, не бу­дзе. А вось ле­пей…

Ле­пей, ка­жуць, бы­ло! Бо гу­ся­нят­кі з‑пад та­го ка­ці­на­га «кры­ла» вый­шлі не толь­кі зда­ро­выя, але і… бліс­ку­чыя! Та­му што кож­нае з іх (уз­га­дай­ма анек­дот пра язык у ка­та?..) ён ста­ран­на, па-баць­коў­ску (ці ўсё ж па-ма­ця­рын­ску?) вы­лі­заў. Што рыф­ма­ва­ным рад­ком апі­са­на так:

Ну, маг­чы­ма, гэ­та дзі­ва,

А маг­чы­ма — бай­кі,

Ды, сцвяр­джа­юць, што са­дзі­лі

І ка­та на яй­кі —

Каб гуль­тай­ства за­мя­ніць

Гас­па­дар­скай хват­кай…

А пас­ля і па­лі­чыць —

Су­ра­гат­най мат­кай.

З та­го ж кан­вер­та і так, да сло­ва:

Ад па­клё­паў гу­са­ка

Гус­ка час­та пла­ка­ла:

На ха­ля­ву ДНК

Толь­кі ў Ма­ла­ха­ва.

Во аж ку­ды за­нес­ла ўдзель­ні­каў кон­кур­су! Та­му са­мы час за­круг­ляц­ца, і рад­кі для гэ­та­га ёсць:

Усё ня­кеп­ска ў нас, па­но­ве,

Ка­лі ў дом прый­шла

                        «Звяз­да»,

А што кот мы­шэй не ло­віць,

Не­вя­лі­кая бя­да!

І са­праў­ды: грэх не па­га­дзіц­ца са спа­да­ром Га­ра­чо­вым, грэх не да­ра­ваць ка­ту, гэ­та­му мі­ла­му бос­ка­му ства­рэн­ню… І грэх не па­дзя­ка­ваць усім, хто да­слаў свае под­пі­сы да чар­го­ва­га здым­ка.

Што да па­пя­рэд­ня­га (на ім, на­га­да­ем, гру­па та­ва­ры­шаў на ча­ле з мі­лі­цы­я­не­рам пі­ха­ла лег­ка­вік), то леп­шыя рад­кі пра ка­ман­ду ду­жых (па мер­ка­ван­ні вя­лі­ка­га чы­тац­ка­га жу­ры) на­пі­са­лі спа­да­ры Ана­толь Га­ра­чоў з Іў­еў­шчы­ны, Мі­ка­лай Ста­рых з Го­ме­ля, Ула­дзі­мір Бу­рак з Ка­пы­ля, Ва­ле­рый Гаў­рыш з Ча­ву­саў, спа­да­ры­ні Ва­лян­ці­на Гу­дач­ко­ва з Жыт­ка­ві­чаў, Лю­боў Чыг­ры­на­ва з Ві­лей­шчы­ны, Ма­рыя Гры­шчан­ка з Дзяр­жын­ска, Ра­і­са Ва­сіль­е­ва з Го­ме­ля… Яе рад­кі (да­слоў­на):

Бач, пры­ду­маў што ва­дзі­ла,

(Не, экс­плу­а­та­тар!):

Хо­ча, каб яго ка­ці­лі

Аж да са­май ха­ты.

Ру­ха­вік, бач, не за­во­дзіць…

Не дур­ны — пры­кі­не,

Коль­кі мож­на эка­но­міць

На ад­ным бен­зі­не…

пры­зна­ла леп­шы­мі і жу­ры ма­лень­кае — рэ­дак­цый­нае. Та­му прыз у вы­гля­дзе квар­таль­най пад­піс­кі на да­ра­гую (сэр­цам) «Звяз­ду» на­кі­роў­ва­ец­ца ў Го­мель. Вы ха­це­лі б, каб да вас — у на­ступ­ны раз? Та­ды — пі­шы­це. Зды­мак, як заўж­ды, да­да­ец­ца. Умо­вы — не мя­ня­юц­ца: ко­рат­ка (не больш за 8 рад­коў), дас­ціп­на, па-бе­ла­рус­ку!

Ва­лян­ці­на Доў­нар.

Фо­та Ана­то­ля Кле­шчу­ка