Нестандартна, затое эфектыўна, або Што такое група дзённага знаходжання?

Ху­лі­ган­ствы, кра­дзя­жы, уго­ны транс­парт­ных срод­каў… «Да­рос­лыя» зла­чын­ствы ня­рэд­ка здзяйс­ня­юць пад­лет­кі. Час­та та­кія па­во­дзі­ны з'яў­ля­юц­ца на­ступ­ствам скла­да­ных сі­ту­а­цый у сям'і: па­ста­ян­ных кан­флік­таў, хат­ня­га гвал­ту, нар­ка­тыч­най і ал­ка­голь­най за­леж­нас­ці баць­коў. Жыц­цё ў та­кіх умо­вах мо­жа пры­вес­ці да сур'­ёз­най псі­ха­ла­гіч­най траў­мы дзі­ця­ці, ад­ста­ван­ня ў фі­зіч­ным і ра­зу­мо­вым раз­віц­ці, праб­лем з па­во­дзі­на­мі.

Каб пе­ра­рваць лан­цу­жок «пра­ва­па­ру­шэн­не — ін­спек­цыя па спра­вах не­паў­на­лет­ніх — па­праў­чая ўста­но­ва», пры ра­га­чоў­скай га­рад­ской ся­рэд­няй шко­ле № 4 ужо год пра­цуе гру­па дзён­на­га зна­хо­джан­ня для «праб­лем­ных» дзя­цей.

— На­ша за­яў­ка вый­гра­ла ў кон­кур­се, які аб­вяс­ці­ла прад­стаў­ніц­тва Між­на­род­на­га дзі­ця­ча­га фон­ду ў Рэс­пуб­лі­цы Бе­ла­русь, — га­во­рыць ды­рэк­тар Ра­га­чоў­ска­га са­цы­яль­на-пе­да­га­гіч­на­га цэнт­ра Іры­на Ві­ла­ва. — Пры яго пад­трым­цы і ства­ры­ла­ся гру­па. Шчы­ра ка­жу­чы, у гэ­ты пра­ект мы ўклю­чы­лі­ся з пэў­най до­ляй ры­зы­кі. У кра­і­не да­гэ­туль не іс­на­ва­ла ні­чо­га па­доб­на­га. Та­му да­вя­ло­ся ка­рыс­тац­ца вы­ключ­на за­меж­ны­мі рас­пра­цоў­ка­мі. Ба­ла­зе, ехаць да­лё­ка не прый­шло­ся — раз­на­стай­ныя гру­пы дзён­на­га зна­хо­джан­ня для пад­лет­каў не рэд­касць у су­сед­няй Літ­ве.

Не аб­васт­раць сі­ту­а­цыю

Пер­ша­па­чат­ко­ва мер­ка­ва­ла­ся, што па­доб­ныя гру­пы ў Бе­ла­ру­сі бу­дуць пра­ца­ваць на ба­зе пры­тул­каў пры са­цы­яль­на-пе­да­га­гіч­ных цэнт­рах. Але ў Ра­га­чоў­скім ра­ё­не пры­ту­лак быў рэ­ар­га­ні­за­ва­ны яшчэ ў 2010 го­дзе. Та­му вы­ра­шы­лі ства­рыць гру­пу дзён­на­га зна­хо­джан­ня на ба­зе ад­ной са школ. Най­больш па­ды­хо­дзя­чай для гэ­тай спра­вы ад­ра­зу па не­каль­кіх пры­чы­нах бы­ла пры­зна­на ме­на­ві­та ся­рэд­няя шко­ла № 4. Па-пер­шае, гэ­ты ра­ён зна­хо­дзіц­ца на ўскра­і­не го­ра­да і «ад­рэ­за­ны» ад яго цэнт­раль­най част­кі чы­гун­кай і ра­кой. Па-дру­гое, мяс­цо­вым школь­ні­кам пас­ля за­ня­ткаў, па сут­нас­ці, ня­ма ку­ды пай­сці — на­во­кал толькі жы­лыя да­мы ды кра­мы. У леп­шым вы­пад­ку яны бу­дуць ба­дзяц­ца па ву­лі­цах у доб­рае на­двор'е, у гор­шым — пач­нуць шу­каць са­бе пры­го­ды… Па-трэ­цяе, на­клад­вае свой ад­бі­так і спе­цы­фі­ка ра­бо­ча­га ра­ё­на: амаль чвэрць вуч­няў шко­лы жы­вуць або ў ня­поў­ных, або ў ма­ла­за­бяс­пе­ча­ных сем'­ях. Як вы­нік — 15 дзя­цей ле­тась ста­я­лі на ўнут­ры­школь­ным улі­ку. Пя­цё­ра ўжо тра­пі­лі пад ува­гу ін­спек­цыі па спра­вах ня­поў­на­га­до­вых. А двое школь­ні­каў на­ват па­бы­ва­лі на ла­ве пад­суд­ных.

— У боль­шас­ці сем'­яў, якія ста­я­лі на ўнут­ры­школь­ным улі­ку, бы­лі сур'­ёз­ныя праб­ле­мы, — пра­цяг­вае Іры­на Ві­ла­ва. — До­гляд дзя­цей, іх вы­ха­ван­не ады­хо­дзі­лі на дру­гі план, па­су­ючы пе­рад ця­гай да ал­ка­го­лю. Дзе­ці ж бы­лі пра­да­стаў­ле­ны са­мі са­бе, па­во­дзі­ны іх ста­на­ві­лі­ся бес­кант­роль­ны­мі. У леп­шым вы­пад­ку гэ­та ад­бі­ва­ла­ся на па­спя­хо­вас­ці ў шко­ле… Та­му знач­нае мес­ца ў пра­гра­ме для ра­бо­ты з пад­лет­ка­мі ад­во­дзіц­ца цэ­ла­му комп­лек­су ка­рэк­цый­на-рэ­абі­лі­та­цый­най ра­бо­ты. Дзей­ні­чае спе­цы­яль­ная пра­гра­ма «Ка­лі ма­ці ці баць­ка п'юць», пад­час якой школь­ні­кі атрым­лі­ва­юць псі­ха­ла­гіч­ную пад­трым­ку. Трэ­нін­гі бес­кан­флікт­ных па­во­дзін пры­ву­ча­юць пад­лет­каў са­ма­стой­на пры­маць кам­пра­міс­ныя ра­шэн­ні, не іс­ці на аб­васт­рэн­не сі­ту­а­цыі. У не­ка­то­рых дзя­цей іс­ну­юць праб­ле­мы з са­ма­ацэн­кай, уз­ро­вень якой пры­во­дзіц­ца да нор­мы пад­час ад­мыс­ло­вых трэ­нін­гаў. Ёсць асоб­ны курс за­ня­ткаў па пра­ва­вых ве­дах, трэ­нін­гі па са­цы­яль­най і фі­нан­са­вай гра­мат­нас­ці. Вель­мі піль­на пра­цу­ем з ты­мі дзець­мі, якія пе­ра­жы­лі ра­ней псі­ха­ла­гіч­ныя і эма­цы­я­наль­ныя траў­мы — час­цей за ўсё гэ­та смерць ка­гось­ці з бліз­кіх.

Гру­па дзён­на­га зна­хо­джан­ня дэ­бю­та­ва­ла ле­тась у са­ка­ві­ку. У сва­ім пер­шым скла­дзе яна ад­пра­ца­ва­ла да па­чат­ку бя­гу­ча­га на­ву­чаль­на­га го­да. У ве­рас­ні кан­тын­гент яе на­вед­валь­ні­каў змя­ніў­ся, але не на сто пра­цэн­таў — яшчэ і сён­ня там зай­ма­юц­ца тры вуч­ні з «пер­ша­пра­ход­цаў».

Кож­ны дзень пас­ля ўро­каў

На га­дзін­ні­ку — 14.00. Гу­чыць пра­ніз­лі­вы школь­ны зва­нок, і ў ка­бі­нет аб­слу­го­вай пра­цы па­чы­на­юць па­кры­се пад­цяг­вац­ца вуч­ні. Уся­го іх пят­нац­цаць, з іх толь­кі дзве дзяў­чын­кі.

— Гру­па пра­цуе што­дня да шос­тай га­дзі­ны ве­ча­ра. Дзесь­ці да­во­дзіц­ца іс­ці на ўступ­кі, дзесь­ці па­тра­ба­ваць — ад­ным сло­вам, ужы­ваць ме­тад бі­зу­на і пер­ні­ка, — рас­па­вя­дае вы­ха­валь­нік гру­пы Аляк­сандр Шна­раў. — Ляг­чэй пра­ца­ваць з дзець­мі, якім па 10–11 га­доў. А вось ка­лі ў пад­лет­каў па­чы­на­юць «іг­раць гар­мо­ны», па­са­дзіць іх за школь­ную пар­ту пас­ля за­кан­чэн­ня ўро­каў скла­да­на.

Гру­па мае пе­ра­важ­на спар­тыў­ны ўхіл. Пас­ля та­го, як ва ўсіх хат­ніх за­дан­нях па­стаў­ле­на кроп­ка, дзе­ці ад­праў­ля­юц­ца ў трэ­на­жор­ную за­лу або за тэ­ніс­ны стол. Не за­бы­ва­юц­ца і на спорт ін­тэ­ле­кту­аль­ны — шах­ма­ты. Дзей­ні­чае для вы­ха­ван­цаў так­са­ма ве­ла­сі­пед­ны гур­ток, пры­чым яго рэг­ла­мент не аб­мя­жоў­ва­ец­ца вы­ключ­на тра­ды­цый­ны­мі «па­ка­туш­ка­мі» — дзя­цей ву­чаць, акра­мя ін­ша­га, і ра­ман­та­ваць двух­ко­ла­вых «ко­ней». У вя­лі­кую май­стэр­ню спар­тыў­ная за­ла пе­ра­тва­ра­ец­ца ў дзень, воль­ны ад школь­ных за­ня­ткаў — су­бо­ту.

Удзель­ні­ча­юць дзе­ці і ў гурт­ку юных ін­спек­та­раў ру­ху — ад­ным сло­вам, кож­ны дзень пас­ля ўро­каў зай­ма­юц­ца чымсь­ці ка­рыс­ным. Усё гэ­та не прос­та за­паў­няе іх воль­ны час — школь­ні­кі ву­чац­ца ад­каз­нас­ці, сур'­ёз­на­му стаў­лен­ню да спра­вы, па­важ­лі­вым ад­но­сі­нам адзін да ад­на­го.

— А вось вы­ка­ры­стан­не кам­п'ю­та­раў у нас аб­ме­жа­ва­на, — га­во­рыць ды­рэк­тар шко­лы Аляк­сандр Лей­кін. — Спа­чат­ку мы да­лі дзе­цям воль­ны до­ступ да тэх­ні­кі, каб яны гля­дзе­лі кі­но, але ака­за­ла­ся, што боль­шасць з іх не пры­зна­ва­ла ні­чо­га, акра­мя ба­е­ві­коў. Та­му кам­п'ю­та­ры тут вы­ка­рыс­тоў­ва­юц­ца ў на­ву­чаль­ных мэ­тах.

За­тое вя­лі­кай па­пу­ляр­нас­цю ў школь­ні­каў ка­рыс­та­ец­ца ка­бі­нет аква­ры­у­міс­ты­кі: на­зі­раць за на­сель­ні­ка­мі пад­вод­на­га цар­ства дзе­ці мо­гуць га­дзі­намі…

А што баць­кі?

Гру­па дзён­на­га зна­хо­джан­ня па да­ку­мен­тах лі­чыц­ца звы­чай­най «прад­лён­кай», на­вед­ні­кі якой ра­зам ро­бяць хат­нія за­дан­ні і ба­вяць час у раз­на­стай­ных гурт­ках. Але ёсць і іс­тот­ныя ад­роз­нен­ні — па-пер­шае, за­ліч­ва­юц­ца ў гэ­тую гру­пу толь­кі пэў­ныя ка­тэ­го­рыі дзя­цей, а па-дру­гое, тут вуч­ні і іх баць­кі атрым­лі­ва­юць рэ­абі­лі­та­цый­на-ка­рэк­цый­ную да­па­мо­гу са­цы­яль­ных пе­да­го­гаў і псі­хо­ла­гаў. Га­лоў­ная за­да­ча спе­цы­я­ліс­таў — пра­фі­лак­ты­ка са­цы­яль­на­га сі­роц­тва: свое­ча­со­вая да­па­мо­га да­зва­ляе за­ха­ваць сям'ю, не да­пус­ціць ада­бран­ня дзі­ця­ці.

— За­ўва­жыў, што мно­гія баць­кі сён­ня ўво­гу­ле пе­ра­кла­да­юць ад­каз­насць за вы­ха­ван­не дзя­цей на шко­лу, — пры­гад­вае Аляк­сандр Лей­кін. — А сваю па­зі­цыю або аб­грун­тоў­ва­юць тым, што «за­раб­ля­юць гро­шы», або ўво­гу­ле сы­хо­дзяць у цень з‑за «лю­бо­ві» да спірт­ных на­по­яў. Але шко­ла фі­зіч­на не мо­жа за­мя­ніць ма­лень­ка­му ча­ла­ве­ку паў­на­вар­тас­ныя ся­мей­ныя ад­но­сі­ны. Усе баць­кі хо­чуць змя­ніць дзі­ця, а са­мі жа­да­юць за­стац­ца ўба­ку. А гэ­та не­маг­чы­ма. Ма­лы бу­дзе ка­пі­ра­ваць па­во­дзі­ны ма­мы і та­ты — гэ­та за­кон псі­ха­ло­гіі…

Та­му для да­рос­лых пра­вод­зяц­ца асоб­ныя за­ня­ткі па пра­гра­ме прад­стаў­ніц­тва Між­на­род­на­га дзі­ця­ча­га фон­ду «Па­спя­хо­вае баць­коў­ства». Ча­му іх там ву­чаць? Перш за ўсё — гар­ма­ніч­ным, без ужы­ван­ня фі­зіч­най сі­лы, уза­е­ма­ад­но­сі­нам. Псі­хо­ла­гі рас­кры­ва­юць та­ям­ні­цы кан­струк­тыў­ных зно­сін з дзець­мі. Як вы­нік — не­каль­кі сем'­яў па­зба­ві­лі­ся ста­ту­су «са­цы­яль­на не­бяс­печ­ная».

***

На жаль, у за­ка­на­даў­стве па­куль ня­ма па­няц­ця «гру­па дзён­на­га зна­хо­джан­ня». З‑за гэ­та­га і ўзні­ка­юць пэў­ныя праб­ле­мы. Ад­нак пры жа­дан­ні за­ці­каў­ле­ных струк­тур, у тым лі­ку і на мес­цах, яны мо­гуць быць вы­ра­ша­ны.

— Пра­ект гэ­ты на­са­мрэч — вя­лі­кая спра­ва. Ён цу­доў­ны, і ка­лі раз­ві­ваць яго ў тым кі­рун­ку, у якім гэ­та ад­бы­ва­ец­ца ў Еў­ро­пе, то ўсё атры­ма­ец­ца, — мяр­куе Аляк­сандр Лей­кін.

Да­рэ­чы, за год іс­на­ван­ня гру­пы дзён­на­га зна­хо­джан­ня для дзя­цей з праб­лем­ных сем'­яў у ра­га­чоў­скай ся­рэд­няй шко­ле № 4 ні­вод­ны яе ўдзель­нік не меў праб­лем з пра­ва­ахоў­ны­мі ор­га­на­мі.

Ва­ляр'­ян ШКЛЕН­НІК, фота Надзеі Бужан.

Да ве­да­ма

Пра­ект «Гру­пы дзён­на­га зна­хо­джан­ня: вод­гук мяс­цо­вай су­поль­нас­ці на аба­ро­ну дзі­ця ад жорст­ка­га абы­хо­джан­ня» як аль­тэр­на­ты­ва ад­бі­ран­ня дзя­цей з сем'­яў, што зна­хо­дзяц­ца ў са­цы­яль­на не­бяс­печ­ным ста­но­ві­шчы, рэа­лі­зу­ец­ца Прад­стаў­ніц­твам Між­на­род­на­га дзі­ця­ча­га фон­ду ў РБ з 1 мая 2012 го­да.

Пер­шая, экс­пе­ры­мен­таль­ная гру­па пры пад­трым­цы Мі­ніс­тэр­ства аду­ка­цыі па­ча­ла дзей­ні­чаць у Жо­дзі­не на ба­зе са­цы­яль­на-пе­да­га­гіч­на­га цэнт­ра. Пас­ля та­го як з'я­ві­лі­ся ста­ноў­чыя вы­ні­кі яе пра­цы, гру­пы дзён­на­га зна­хо­джан­ня бы­лі ство­ра­ны ў Ра­га­чо­ве, Смар­го­ні і По­лац­ку.

— Мы пра­ца­ва­лі ад­ра­зу ў двух на­кі­рун­ках, ад­кры­ва­ючы гру­пы дзён­на­га зна­хо­джан­ня або ў шко­лах, або пры мяс­цо­вых са­цы­яль­на-пе­да­га­гіч­ных цэнт­рах, — рас­па­вя­дае спе­цы­я­ліст па пра­гра­мах Прад­стаў­ніц­тва На­тал­ля Ве­ка. — Каб аха­піць як ма­га больш ка­тэ­го­рый сем'­яў, якія ўва­хо­дзяць у гру­пу ры­зы­кі: ня­поў­ныя, шмат­дзет­ныя, ма­ла­за­бяс­пе­ча­ныя, не­ўлад­ка­ва­ныя.

Абедз­ве гэ­тыя ма­дэ­лі ака­за­лі­ся па­спя­хо­вы­мі: за паў­го­да дзе­ян­ня пра­ек­та рэ­абі­лі­та­цыю прай­шлі 35 дзя­цей, і ця­пер гру­пы пра­цяг­ва­юць іс­на­ван­не ўжо пры пад­трым­цы ра­ён­ных ад­дзе­лаў аду­ка­цыі.

Ле­тась Прад­стаў­ніц­тва Між­на­род­на­га дзі­ця­ча­га фон­ду ў РБ пад­вя­ло вы­ні­кі пра­ек­та. Атры­ма­ла­ся, што гэ­ты від па­слуг не толь­кі з'яў­ля­ец­ца эфек­тыў­ным ме­та­дам пра­фі­лак­ты­кі і рэ­абі­лі­та­цыі, — ён больш вы­гад­ны яшчэ і эка­на­міч­на. Зна­хо­джан­не дзі­ця­ці ў та­кой гру­пе ў 5 ра­зоў (!) тан­ней за ўтры­ман­не яго ў круг­ла­су­тач­ным пры­тул­ку. Гэ­та ста­ла пад­ста­вай для зва­ро­ту ў Мі­ніс­тэр­ства аду­ка­цыі з пра­па­но­вай удас­ка­на­ліць нар­ма­тыў­ную ба­зу, якая рэ­гу­ля­ва­ла б дзей­насць груп дзён­на­га зна­хо­джан­ня, і ў бу­ду­чым па­чаць ад­кры­ваць іх у ін­шых рэ­гі­ё­нах кра­і­ны, дзе ёсць та­кая па­трэ­ба.