Наз­вы і таб­ліч­кі па-бе­ла­рус­ку. Адзі­на­га­лос­на

Спрэч­кі ва­кол уня­сен­ня змен у За­кон Рэс­пуб­лі­кі Бе­ла­русь «Аб най­мен­нях геа­гра­фіч­ных аб'­ек­таў» да­гэ­туль не сці­ха­юць. Трэ­ба ад­зна­чыць, што ў ад­каз­ныя за гэ­та ін­стан­цыі прый­шло мност­ва зва­ро­таў гра­ма­дзян з тым, каб ні­я­кіх змен у гэ­ты за­кон не ўно­сіць, бо ён і так дас­ка­на­лы, пры­ня­ты зу­сім ня­даў­на, у 2010 го­дзе. Ад­нак з-за скар­гаў не­ка­то­рых мяс­цо­вых ор­га­наў ула­ды, якія прый­шлі ў вы­шэй­шыя служ­бо­выя ін­стан­цыі, пры­ня­та ра­шэн­не ўсё ж унес­ці зме­ны. За­ста­ло­ся толь­кі вы­ра­шыць, якія кан­крэт­на.

Кан­суль­тант упраў­лен­ня па геа­дэз­іі і кар­та­гра­фіі Дзяр­жаў­на­га ка­мі­тэ­та па ма­ё­мас­ці Іры­на БА­РО­ДЗІЧ рас­ка­за­ла, чым аб­умоў­ле­на не­аб­ход­насць та­кіх пе­ра­мен:

— За­кон дзей­ні­чае з 2011 го­да і ўяў­ляе са­бой но­вую эпо­ху ў раз­віц­ці на­шай кра­і­ны. Бе­ла­рус­кая мо­ва пе­рай­шла на ін­шы ўзро­вень, яе мож­на ба­чыць на па­ка­заль­ні­ках з наз­ва­мі га­ра­доў і мяс­тэ­чак, у афі­цый­ных ліс­тах. Ад­нак з та­го ча­су, як па­чаў дзей­ні­чаць за­кон, мяс­цо­выя ор­га­ны кі­ра­ван­ня не да кан­ца яго ўспры­ма­лі, а ча­сам на­ват не ве­да­лі, што та­кі пры­ня­ты, — і пра­цяг­ва­лі да­ваць наз­вы па-рус­ку. Дзярж­ка­мі­тэт пра­во­дзіў на­ву­чан­не, ла­дзіў вы­яз­ныя се­мі­на­ры, каб пры­звы­ча­іць прад­стаў­ні­коў ра­ён­най і аб­лас­ной ула­ды пра­віль­на да­ваць наз­вы на род­най мо­ве. Ад­нак там не заў­сё­ды ўспры­ма­лі ін­фар­ма­цыю. Ад­сут­насць дыя­ло­гу пры­вя­ла да та­го, што мяс­цо­выя ўла­ды ўво­гу­ле не ха­це­лі ўспры­маць транс­лі­та­ра­цыю і ра­зу­мець яе прын­цы­пы. Вы­каз­ва­лі дум­ку, што яна псуе рус­кую мо­ву. Са сва­і­мі скар­га­мі яны звяр­ну­лі­ся ў вы­шэй­шыя ін­стан­цыі. Та­му бы­ло да­дзе­на да­ру­чэн­не ўнес­ці зме­ны, у пры­ват­нас­ці, у 17 ар­ты­кул, якія б да­пус­ка­лі пра­мы пе­ра­клад з бе­ла­рус­кай мо­вы на рус­кую. Гэ­та фак­тыч­на пе­ра­крэс­лі­ла б усю на­шу пра­цу, зроб­ле­ную за час дзей­нас­ці за­ко­на, а так­са­ма шмат­га­до­выя ста­ран­ні тых, хто ства­рыў 6-том­ны да­вед­нік з бе­ла­рус­кі­мі наз­ва­мі, транс­лі­та­ра­ва­ны­мі на рус­кую, а так­са­ма на­пі­са­ны­мі ла­цін­кай. Гэ­та да­ру­чэн­не, мы аба­вя­за­ны яго вы­ка­наць, ад­нак якія кан­крэт­на но­ва­ўвя­дзен­ні бу­дуць пры­ня­ты, яшчэ вы­ра­ша­ец­ца.

«Звяз­да» ўжо пі­са­ла аб пра­ек­це змя­нен­няў і да­паў­нен­няў у дзей­ны за­кон, які рас­пра­ца­ваў дзяр­жаў­ны ка­мі­тэт па ма­ё­мас­ці. Рэс­пуб­лі­кан­ская та­па­ні­міч­ная ка­мі­сія пры Ака­дэ­міі на­вук Бе­ла­ру­сі, якая мі­ну­лы пра­ект за­ко­на не ўхва­лі­ла, з гэ­тым па боль­шас­ці па­ла­жэн­няў згод­ная. Ад­нак чле­ны ка­мі­сіі яшчэ раз са­бра­лі­ся на гра­мад­скае аб­мер­ка­ван­не, каб вы­ка­заць сваю кан­чат­ко­вую па­зі­цыю ад­нос­на та­го, што хут­ка бу­дзе пры­ня­та на за­ка­на­даў­чым уз­роў­ні, і па­ста­рац­ца яшчэ не­як паў­плы­ваць на гэ­ты пра­цэс. Стар­шы­ня ка­мі­сіі Ігар КА­ПЫ­ЛОЎ на­пры­кан­цы па­ся­джэн­ня, па­чуў­шы і ад­зна­чыў­шы ўсе мер­ка­ван­ні, агу­чыў рэ­за­лю­цыю з шас­ці пунк­таў. Яна пры­сут­ны­мі бы­ла пад­тры­ма­на адзі­на­га­лос­на:

1. Най­мен­ні геа­гра­фіч­ным аб'­ек­там да­юц­ца на бе­ла­рус­кай мо­ве.

З бе­ла­рус­кай мо­вы пе­ра­да­юц­ца на рус­кую, а так­са­ма на ін­шыя мо­вы. Ня­зго­ду пры­сут­ных вы­клі­каў пункт у пра­ек­це, дзе га­ва­ры­ла­ся, што на ін­шыя мо­вы наз­вы мо­гуць пе­ра­да­вац­ца як з бе­ла­рус­кай, так і з рус­кай мо­ваў. Усе вы­ка­за­лі­ся, што та­кі па­ды­ход не­пры­маль­ны: трэ­ба, каб за­меж­ныя ад­па­вед­ні­кі ра­бі­лі­ся з род­най мо­вы.

2. Пры рас­пра­цоў­цы пра­віл спо­са­баў пе­ра­да­чы най­мен­няў з бе­ла­рус­кай мо­вы на рус­кую рэ­ка­мен­да­ваць Дзярж­ка­мі­тэ­ту па ма­ё­мас­ці вы­ка­рыс­тоў­ваць у якас­ці асноў­ных спо­са­бы транс­лі­та­ра­цыі і прак­тыч­най транс­крып­цыі. Па гэ­тым пы­тан­ні дум­кі спе­цы­я­ліс­таў ра­зы­шлі­ся. Хтось­ці ад­зна­чаў, што трэ­ба пра­пі­саць так­са­ма, што ў вы­ключ­ных вы­пад­ках мо­жа ўжы­ва­цца спо­саб пра­мо­га пе­ра­кла­ду з бе­ла­рус­кай мо­вы. Ад­нак ін­шыя ўпэў­не­на сцвяр­джа­лі, што, ка­лі за­ка­на­даў­ча пра­пі­саць та­кую маг­чы­масць, мно­гія за­хо­чуць ска­рыс­тац­ца ёй і бу­дуць сцвяр­джаць, што іх вы­па­дак — вы­ключ­ны. Та­му бы­ла вы­ка­за­на пра­па­но­ва, каб у скла­да­ных вы­пад­ках спе­цы­я­ліс­ты на мес­цах звяр­та­лі­ся да пра­фе­сі­я­на­лаў, збі­ра­лі па­ся­джэн­не, дзе ім пад­каз­ва­лі б пра­віль­нае ра­шэн­не.

3. Най­мен­ні геа­гра­фіч­ным аб'­ек­там на таб­ліч­ках, да­рож­ных і ін­шых па­ка­заль­ні­ках на тэ­ры­то­рыі Бе­ла­ру­сі да­юц­ца на бе­ла­рус­кай мо­ве, а так­са­ма, пры не­аб­ход­нас­ці, лі­та­ра­мі ла­цін­ска­га ал­фа­ві­ту. Та­кую фар­му­лёў­ку вы­ве­лі на па­ся­джэн­ні та­па­ні­міч­най ка­мі­сіі. Ад­нак у но­вым за­ко­на­пра­ек­це ця­пер пра­пі­са­на іна­чай: наз­вы на па­ка­заль­ні­ках да­юц­ца на бе­ла­рус­кай і рус­кай мо­вах, пры не­аб­ход­нас­ці, яшчэ і ла­цін­кай. Ві­да­воч­на, што пра­па­но­ва ра­біць трох­моў­ныя таб­ліч­кі — не са­мая ўда­лая. Уя­віў­шы зро­ка­ва та­кую кар­ці­ну, ба­чац­ца вя­ліз­ныя, ня­зграб­ныя па­ка­заль­ні­кі, на якіх бу­дзе за­над­та шмат ін­фар­ма­цыі. На вя­лі­кіх ма­гіст­ра­лях гэ­та мо­жа быць на­ват не­бяс­печ­ным, там і без та­го пі­шуц­ца наз­вы не­каль­кіх на­се­ле­ных пунк­таў. Па­ве­лі­чэн­не ін­фар­ма­цыі ўтрая бу­дзе ад­цяг­ваць ува­гу кі­роў­цы на аб­дум­ван­не шмат­слоў­ных таб­лі­чак. Мож­на ўзга­даць і пра ін­шы праб­лем­ны бок гэ­та­га пы­тан­ня. На­ват сён­ня, ка­лі наз­вы пі­шуц­ца на ад­ной мо­ве, прад­стаў­ні­кам мяс­цо­вай ула­ды гэ­та не заў­сё­ды да­ец­ца прос­та, бо тут па­трэб­ны фі­ла­ла­гіч­ныя на­вы­кі. Не­ка­то­рыя ня­пра­віль­на на­пі­са­ныя таб­ліч­кі вы­клі­ка­юць ча­сам усмеш­ку, а ча­сам абу­рэн­не. Дык ці вар­та па­тра­ба­ваць, каб у та­кой сі­ту­а­цыі (ка­лі на­ват спе­цы­я­ліс­ты спра­ча­юц­ца, якім спо­са­бам пе­ра­да­ваць най­мен­ні з бе­ла­рус­кай мо­вы на рус­кую) усе па­ка­заль­ні­кі бы­лі на­пі­са­ны гра­мат­на не тое што на ад­ной мо­ве, але і дас­ка­на­ла пе­ра­да­дзе­ны на ін­шую? Ві­да­воч­на, што па­ве­лі­чэн­не коль­кас­ці слоў на ін­фар­ма­цый­ных па­ка­заль­ні­ках па­вя­лі­чыць і коль­касць па­мы­лак у іх.

Спе­цы­я­ліс­ты Дзярж­ка­мі­тэ­та па ма­ё­мас­ці ад­зна­чы­лі, што яны так­са­ма вы­сту­па­юць за тое, каб таб­ліч­кі пі­са­лі­ся толь­кі па-бе­ла­рус­ку, пры не­аб­ход­нас­ці, яшчэ і ла­цін­кай. Так бы­ло б і пра­віль­на, і ра­цы­я­наль­на. Ад­нак да іх звяр­ну­лі­ся з Мі­набл­вы­кан­ка­ма з па­тра­ба­ван­нем да­зво­ліць ра­біць таб­ліч­кі яшчэ і на рус­кай мо­ве. Гэ­та здзіў­ляе, асаб­лі­ва ўліч­ва­ю­чы тое, што як­раз у бе­ла­рус­кай ста­лі­цы сён­ня шмат па­ка­заль­ні­каў на род­най мо­ве. А на тое, што ро­біц­ца ў ста­лі­цы, як вя­до­ма, час­та ары­ен­ту­юц­ца і ін­шыя рэ­гі­ё­ны.

4. Увес­ці ў прак­ты­ку су­мес­най ра­бо­ты Дзяр­жаў­на­га ка­мі­тэ­та па ма­ё­мас­ці і Рэс­пуб­лі­кан­скай та­па­ні­міч­най ка­мі­сіі пра­вя­дзен­не па­ста­ян­ных се­мі­на­раў з ад­каз­ны­мі служ­ба­мі мяс­цо­вых ор­га­наў кі­ра­ван­ня, на якіх бу­дзе пра­во­дзіц­ца на­ву­ко­ва-кан­суль­та­цый­ная ра­бо­та па ўка­ра­нен­ні па­ла­жэн­няў за­ко­на ў прак­ты­ку. Гэ­та для та­го, каб па­тлу­ма­чыць, што та­кое транс­лі­та­ра­цыя і прак­тыч­ная транс­крып­цыя. На­са­мрэч ні­чо­га не­зра­зу­ме­ла­га і скла­да­на­га за гэ­ты­мі сло­ва­мі не ха­ва­ец­ца. Яны азна­ча­юць па­літ­ар­ную пе­ра­да­чу наз­вы, уліч­ва­ю­чы спе­цы­фі­ку ін­шай мо­вы.

5. Рас­пра­ца­ваць комп­лекс ме­ра­пры­ем­стваў па па­пу­ля­ры­за­цыі ўне­се­ных змен у дзей­нае за­ка­на­даў­ства ў срод­ках ма­са­вай ін­фар­ма­цыі і сіс­тэ­ме аду­ка­цыі. За­кон, пры­ня­ты ў 2010 го­дзе, на­ват без да­паў­нен­няў да­во­лі дас­ка­на­лы. Ка­лі не­ка­то­рыя ас­пек­ты і зме­няц­ца, ён вар­ты та­го, каб яго ве­да­лі і ім ка­рыс­та­лі­ся на прак­ты­цы.

6. За­пра­сіць на па­ся­джэн­не дзяр­жаў­ных ор­га­наў ула­ды, якія бу­дуць раз­гля­даць пра­па­на­ва­ны пра­ект змен і да­паў­нен­няў, стар­шы­ню Рэс­пуб­лі­кан­скай та­па­ні­міч­най ка­мі­сіі. Прак­ты­ка па­каз­вае, што ча­сам пра­па­но­вы, якія гра­мад­скас­цю пры­ма­юц­ца адзі­на­га­лос­на, у вы­шэй­шых ор­га­нах ула­ды да ўва­гі не пры­ма­юц­ца. Та­му па­трэ­бен той, хто да­ня­се важ­ную і аб­грун­та­ва­ную дум­ку.

Пра­ект зме­наў у за­кон «Аб геа­гра­фіч­ных най­мен­нях», якія рас­пра­ца­ва­лі спе­цы­я­ліс­ты Дзяр­жаў­на­га ка­мі­тэ­та па ма­ё­мас­ці, ужо ўхва­ле­ны боль­шас­цю ін­стан­цый. Та­му па­ся­джэн­не Рэс­пуб­лі­кан­скай та­па­ні­міч­най ка­мі­сіі кры­ху спаз­ні­ла­ся, яно ме­ла б на­шмат боль­шую ка­рысць не­каль­кі ме­ся­цаў та­му. Рэ­за­лю­цыя бу­дзе на­кі­ра­ва­на ў ад­каз­ныя за пры­няц­це за­ко­на ўста­но­вы, але хут­чэй за ўсё як ін­фар­ма­цый­ны ліст: «Ад­бы­ло­ся та­кое-та па­ся­джэн­не, дзе вы­ра­ша­на...» Ад­нак па­куль зме­ны ў за­кон яшчэ не пры­ня­ты, спра­ву нель­га лі­чыць за­вер­ша­най.

Ні­на ШЧАР­БА­ЧЭ­ВІЧ.