На­пі­шы гіс­то­рыю. Сям'і ці кра­і­ны

Ар­хіў­ныя да­ку­мен­ты Брэсц­кай і Гро­дзен­скай абласцей ця­пер ста­лі больш да­ступ­ны­мі. Іх ма­тэ­ры­я­лы ўвай­шлі ў да­вед­нік «Поль­шча—Бе­ла­русь. Су­поль­ная гіс­та­рыч­ная спад­чы­на. Кі­раў­ніц­тва па ар­хіў­ных ма­тэ­ры­я­лах 1918—1939 га­доў».

Кні­га вый­шла ў мі­ну­лым го­дзе і бы­ла прэ­зен­та­ва­на ў Вар­ша­ве. Ад­нак ака­за­ла­ся, што яна ці­ка­вая і бе­ла­рус­ка­му чы­та­чу. Та­му яе ства­раль­ні­кі ад­ра­зу пры­зна­лі сваю па­мыл­ку: яна вы­пу­шча­на толь­кі на поль­скай мо­ве, а вар­та бы­ло б яшчэ і на бе­ла­рус­кай. Над вы­дан­нем пра­ца­ва­лі поль­скія і бе­ла­рус­кія гіс­то­ры­кі і ар­хі­віс­ты Эва Ра­соў­ская, Аляк­сандр Ва­бі­шчэ­віч, Аляк­сандр Сма­лян­чук і Ана­толь Вя­лі­кі. Гэ­тыя ж лю­дзі бы­лі на прэ­зен­та­цыі кні­гі, што зу­сім ня­даў­на ад­бы­ла­ся і ў Бе­ла­ру­сі — у Цэнт­раль­най на­ву­ко­вай біб­лі­я­тэ­цы імя Яку­ба Ко­ла­са На­цы­я­наль­най ака­дэ­міі на­вук.

Док­тар гіс­та­рыч­ных на­вук, пра­фе­сар, за­гад­чык ка­фед­ры гіс­то­рыі, куль­ту­ры і рэ­лі­гіі Брэсц­ка­га дзяр­жаў­на­га ўні­вер­сі­тэ­та Алесь ВА­БІ­ШЧЭ­ВІЧ ад­зна­чыў, што ства­рэн­не та­ко­га да­вед­ні­ка — уні­каль­ная пра­ца, ана­ла­гаў якой ра­ней не бы­ло. Уся­го апра­ца­ва­лі 336 фон­даў — а гэ­та 402 000 адзі­нак да­ку­мен­таў. Яны прад­стаў­ля­юць Па­лес­кае ва­я­вод­ства, Ба­ра­на­віц­кі па­вет На­ва­груд­ска­га ва­я­вод­ства і ін­шыя тэ­ры­то­рыі, ця­пер су­меж­ныя з на­шы­мі за­ход­ні­мі аб­лас­ця­мі.

Тэ­ма­ты­ка пра­гле­джа­ных і сіс­тэ­ма­ты­за­ва­ных да­ку­мен­таў, па сло­вах Ва­бі­шчэ­ві­ча, над­звы­чай раз­на­стай­ная. Ёсць шмат та­кіх, якія звя­за­ны з дзей­нас­цю ор­га­наў па­лі­цыі, вой­ска. Ёсць да­ку­мен­ты пра міг­ра­цыю мяс­цо­вых жы­ха­роў па ўсім све­це. Ма­юц­ца звест­кі пра рэ­па­тры­я­цыю і вяр­тан­не пас­ля вай­ны, па­пе­ры з су­доў і пра­ку­ра­ту­ры. Пры­чым мно­гія з гэ­тых звес­так бы­лі рас­сак­рэ­ча­ны. Фі­нан­са­выя, пад­атко­выя ор­га­ны, са­цы­яль­нае за­бес­пя­чэн­не, сель­ская, ляс­ная гас­па­дар­ка — пры жа­дан­ні, пад­стаў для да­сле­да­ван­няў над­звы­чай мно­га. За­хоў­ва­юц­ца да­ку­мен­ты гра­мад­скіх ар­га­ні­за­цый, уста­ноў аду­ка­цыі, ахо­вы зда­роўя, тыя, што пры­све­ча­ны струк­ту­рам кан­фе­сій і мно­гія ін­шыя. У гэ­тых ар­хі­вах мож­на ўба­чыць паш­парт Ка­ра­ля Ра­дзі­ві­ла, пра­шэн­не на раз­мя­шчэн­не звя­рын­ца «Ка­ро­на» і цыр­ка-ша­пі­то «Арэ­на» і на­ват бан­каў­скія даў­гі.

Ві­да­воч­на, што ўсе гэ­тыя да­ку­мен­ты з тых ча­соў, ка­лі част­ка на­шай кра­і­ны ўва­хо­дзі­ла ў склад Поль­шчы. На­шы гіс­то­рыі на пра­ця­гу ста­год­дзяў бы­лі цес­на зні­та­ва­ныя, за­ўва­жыў Над­звы­чай­ны і Паў­на­моц­ны Па­сол Поль­шчы ў Бе­ла­ру­сі Ле­шэк ША­РЭП­КА,

які пры­сут­ні­чаў на прэ­зен­та­цыі да­вед­ні­ка ў Мін­ску. Ад­нак ён ад­зна­чыў, што бе­ла­ру­сы не так шмат ува­гі звяр­та­юць на гіс­то­рыю кра­і­ны-су­сед­кі:

— Для мя­не дзіў­на, што я да­гэ­туль не ба­чыў ні­вод­най гіс­то­рыі Поль­шчы, на­пі­са­най бе­ла­ру­сам, — яе ня­ма. Вель­мі важ­на, каб вы гля­дзе­лі на гіс­то­рыю су­сед­няй кра­і­ны сва­і­мі ва­чы­ма. Бо гэ­та па­він­на быць ва­ша гіс­то­рыя, вам трэ­ба яе пе­ра­жыць і зра­зу­мець знут­ры. Вар­та прос­та зра­біць сва­бод­ную рэ­флек­сію — я раю гэ­та вам, бо сам па аду­ка­цыі гіс­то­рык, і мне ці­ка­выя та­кія рэ­чы. Я ма­гу ска­заць, што мы і да­лей бу­дзем спры­яць су­пра­цоў­ніц­тву па­між поль­скі­мі і бе­ла­рус­кі­мі гіс­то­ры­ка­мі.

Ад­нак гіс­то­рыя кра­і­ны, як вя­до­ма, па­чы­на­ец­ца не з та­го, што ад­бы­ва­ец­ца на па­лі­тыч­най арэ­не, але з гіс­то­рыі кан­крэт­най сям'і. Эва РА­СОЎ­СКАЯ рас­ка­за­ла пра ад­мет­ную іні­цы­я­ты­ву «Стань ся­мей­ным ар­хі­віс­там», якая сё­ле­та ла­дзіц­ца ў Поль­шчы:

— Гэ­ты год пра­хо­дзіць пад зна­кам ся­мей­ных ар­хі­ваў. Усё час­цей і час­цей у гіс­та­рыч­ныя ар­хі­вы пры­хо­дзяць лю­дзі, якія пры­но­сяць свае ся­мей­ныя да­ку­мен­ты. Мы хо­чам за­ах­во­ціць усіх, у ка­го ёсць до­ма якія-не­будзь каш­тоў­ныя свед­чан­ні, пры­но­сіць іх. Бо фон­дам поль­скіх ар­хі­ваў быў на­не­се­ны моц­ны ўрон пад­час Вя­лі­кай Ай­чын­най вай­ны, і мно­гія фак­ты з гіс­то­рыі на­шай кра­і­ны, най­перш XX ста­год­дзя, у іх не ад­люст­ра­ва­ны. Та­му ця­пер, каб атры­маць больш поў­ную ба­зу кры­ніц для да­сле­да­ван­ня гэ­тай гіс­то­рыі, нам трэ­ба за­ці­ка­віць звы­чай­ных лю­дзей, у якіх до­ма зна­хо­дзяц­ца якія-не­будзь ся­мей­ныя фо­та­здым­кі, ак­ты гра­ма­дзян­ска­га ста­ну, па­пе­ры па ма­ё­мас­ці і ін­шае. Ка­лі яны не за­хо­чуць гэ­та здаць у ар­хі­вы, бо для іх яно да­ра­гое як па­мяць і ся­мей­ная рэ­лік­вія, мы мо­жам прос­та ад­ска­на­ваць усё, а ары­гі­на­лы вяр­нуць ула­даль­ні­кам. Мы раз­ліч­ва­ем, што пас­ля гэ­тай ак­цыі дзяр­жаў­ныя ар­хі­вы па­поў­няц­ца вель­мі каш­тоў­ны­мі ма­тэ­ры­я­ла­мі.

Поль­скія гос­ці ўжо на­ват па­спе­лі вы­даць ад­па­вед­ную кні­гу пад наз­вай «Ся­мей­ныя ар­хі­вы. Стань сва­ім ся­мей­ным ар­хі­віс­там», якую прэ­зен­та­ва­лі Цэнт­раль­най на­ву­ко­вай біб­лі­я­тэ­цы.

Вяр­та­ю­чы­ся да ар­хіў­на­га да­вед­ні­ка, вар­та ад­зна­чыць, што ён не для шы­ро­ка­га ко­ла чы­та­чоў. Ад­нак тым ама­та­рам ці на­ву­коў­цам, якія жа­да­юць зра­біць грун­тоў­нае да­сле­да­ван­не па пэў­най тэ­ме, ён ста­не вель­мі доб­рым па­моч­ні­кам, да­па­мо­жа за­ры­ен­та­вац­ца ў вя­лі­кай коль­кас­ці ар­хіў­ных звес­так.

Ні­на ШЧАР­БА­ЧЭ­ВІЧ,

фо­та аў­та­ра