Сляпая дзяўчына распавядае, як мы выглядаем, калі нас толькі чуюць і адчуваюць сэрцам
У яе шыкоўнае прозвішча — Кацярына Раскошная. Ёй 30 гадоў. Яна не баіцца ездзіць па Мінску адна... «Што тут дзіўнага?» — спытаеце вы. Тое, што Кацярына нарадзілася сляпой. «Я навучылася не панікаваць у незнаёмым месцы»
Яна сустракае мяне на першым паверсе прадпрыемства, дзе працуе. У яе прамая пастава, прыемны голас, прыязная ўсмешка. Мы ідзём да яе кабінета. Кацярына трымаецца вельмі ўпэўнена, толькі каля самага ліфта сутыкаецца з хлопцам, які выходзіць адтуль. Ну што ж, і са мной такое бывае, калі задумаюся...
Напэўна, у кожнага з нас знойдуцца знаёмыя, якія губляюцца і панікуюць у незнаёмым месцы. Тут жа чалавек, пазбаўлены асноўнага канала ўспрымання — зроку. Як жа яна арыентуецца ў двухмільённым горадзе? Няўжо ёй не страшна?
— Спачатку, калі я толькі пачала ездзіць на далёкія адлегласці адна, былі такія моманты, — успамінае Кацярына. — Напрыклад, я пытаюся, які маршрут, і мне адказваюць: 46-ы. Я саджуся, а ён аказваецца 40-м і вязе мяне кудысьці на вуліцу Розы Люксембург. Я там ніколі не была і не ведаю, як адтуль выбрацца. Памятаю, гэта была субота, сярэдзіна дня. Тралейбус практычна пусты. Калі я звярнулася да людзей па дапамогу, адгукнуўся толькі п'яненькі дзядзечка з задняй пляцоўкі. Выйшла я з ім на прыпынку. Ён кудысьці пайшоў, сказаўшы: «Не хвалюйся, зараз даведаемся». Я стаю і думаю: «Дзе гэта я? І вернецца гэты дзядзечка ці не»? Ён, на шчасце, вярнуўся і перасадзіў мяне на 29-ы тралейбус. Я даехала на ім да знаёмага прыпынку «Раманаўская слабада» і там выйшла...
Але потым я навучылася не панікаваць у такіх сітуацыях. Летась была буйная аварыя, і 9-ы тралейбус паехаў па іншым маршруце, кудысьці ў абход. Людзі вакол пачалі нервавацца, падыходзіць да кіроўцы, пытацца. А я пачала пытацца ў іх, дзе мне выйсці. Выходжу на тым прыпынку, дзе мне параілі, а за мной увязалася відушчая жанчына, якая таксама не ўяўляла сабе, як ёй дабрацца да месца прызначэння. Нам аказалася па дарозе. Я яе давезла да свайго прыпынку і патлумачыла, як ехаць далей... Так, я магу патрапіць у зусім непрадказальную сітуацыю, але калі быць гатовым да гэтага і не баяцца, то ўсё нармальна.
«Не ведаю, можа, яны ўсе былі ў навушніках»...
Часам менавіта дзякуючы такім, як Кацярына, звычайныя «нармальныя» людзі могуць даведацца пра сябе нешта новенькае — і не заўсёды прыемнае...
— Бывае, навакольныя вядуць сябе не зусім адэкватна, хоць усё гэта з добрых памкненняў, — распавядае дзяўчына. — Аднойчы быў выпадак: я выходжу з тралейбуса на Захадзе-4, і мяне тут жа падхоплівае нейкі чалавек: «Я вас перавяду!». І цягне цераз дарогу! Але ж я ведаю, што тут нельга пераходзіць вуліцу падобным чынам, толькі праз падземны пераход! А я нават не магла супраціўляцца, бо зіма, слізка... Ён мяне перавёў, пакінуў на тратуары і пабег далей...
Кацярына кажа, што ў такіх выпадках звычайна ўсміхаецца і стараецца па-добраму растлумачыць чалавеку: «Дзякуй, я спраўлюся. Мне цяпер не патрэбна дапамога». «Часам невідушчыя злуюцца на такіх няпрошаных памочнікаў і адказваюць рэзка, — кажа яна. — Так рабіць, вядома, нельга, таму што такія паводзіны фарміруюць негатыўны вобраз невідушчых людзей. Я прымаю дапамогу, калі нам па дарозе».
Яна кажа, што нярэдка бывае складана даведацца нумар маршрута аўтобуса ці тралейбуса. «Даводзіцца пытацца ў навакольных. Часам здараецца так, асабліва ў цэнтры горада, што людзі спяшаюцца, бягуць і не адказваюць. У мяне нядаўна быў адзін выпадак на прыпынку на Гарадскім вале. Пачула, што падыходзіць тралейбус, і пытаюся ў людзей, прычым з усмешкай, нармальным голасам, не шэптам: «Скажыце, калі ласка, які гэта нумар»? Раз пытаюся, другі, трэці, чацвёрты... Ніхто так і не адказаў. Але такі выпадак быў толькі адзін. Ён мяне надзвычай уразіў, таму што гэта рэдкасць. Я чула: людзі на прыпынку былі, яны выходзілі, заходзілі ў тралейбусы... Я не ведаю, можа, яны ўсе былі ў навушніках...»
«Шкада, што мала літаратуры, надрукаванай шрыфтам Брайля»
Кацярына працуе на ўнітарным прадпрыемстве «Звукотекс» ГА «БелТІЗ», галоўным вытворцы агучанай літаратуры ў Беларусі. Яна гукарэжысёр, запісвае аўдыякнігі для невідушчых. Але ў яе ёсць і яшчэ адна праца: яна выкладае нотную грамату для невідушчых дзяцей у музычнай школе.
— Бацькам сваіх вучняў я тлумачу, што тое, што іх дзеці не бачаць, — гэта не трагедыя, гэта не смяротна, — кажа яна. — Чалавек пры гэтым можа атрымаць адукацыю, навучыцца хадзіць па горадзе, рэалізаваць сябе, калі захоча. Нічога немагчымага няма. Галоўнае — захацець.
Сама Кацярына пасля школы паступіла ў музычны каледж для невідушчых і людзей са слабым зрокам у Курску. Яна «духавік», іграе на кларнеце. «Але я паспрабавала, калі вучылася, хоць бы патрошку, па паўгода, пайграць на самых розных інструментах, — распавядае яна. — Гэта вельмі спатрэбілася цяпер, таму што ў мяне нотнай грамаце вучацца самыя розныя дзеткі: піяністы, акардэаністы, флейтысты, гітарысты...».
Сёння невідушчыя людзі могуць атрымліваць інфармацыю і быць у курсе ўсіх падзей нароўні з усімі астатнімі дзякуючы спецыяльным праграмам галасавога чытання з экрана камп'ютара. Гэта выдатна, лічыць Кацярына, але прызнаецца, што вельмі любіць чытаць.
— Калі чалавек аслеп у дарослым узросце, яму цяжэй навучыцца чытаць з дапамогай шрыфта Брайля. Такія людзі часта ўспрымаюць інфармацыю толькі на слых. Праўда і тое, што цяпер, са з'яўленнем камп'ютараў, многія не хочуць наогул вучыць Брайль. Гэта сумна. Але і на Захадзе, і ў нас з'яўляецца ўсё ж усведамленне таго, што Брайль патрэбны, трэба чытаць...
Праўда, літаратуры, надрукаванай шрыфтам Брайля, сёння ў Беларусі мала. У Расіі друкуюцца некаторыя выданні, і нават нотныя зборнікі. У нас — у асноўным толькі падручнікі. «Але мы таксама хочам чытаць, — усміхаецца Кацярына. — Хоць, калі я вучылася ў школе (гэта было ў 1990-я гады), сучасных падручнікаў, надрукаваных шрыфтам Брайля, у нас наогул не было...
У Мінску не хапае агучаных святлафораў
Перашкод для невідушчага чалавека ў Мінску вельмі шмат. Напрыклад, яму няпроста прыходзіцца ў крамах самаабслугоўвання. Паспрабуй здагадайся, што там ляжыць на паліцы... Таму Кацярына стараецца ў адзіночку туды не хадзіць. «Памятаю, у Гродне ў адной краме была кнопка каля ўвахода, — распавядае яна. — Ты яе націскаеш, і па выкліку прыходзіць чалавек, які дапамагае невідушчаму прайсці па зале і выбраць неабходныя пакупкі. Для гэтага не трэба вылучаць дадатковую штатную адзінку, гэта можа быць нават падсобная рабочая, бо не так часта ў краму заходзяць сляпыя. Мне здаецца, калі б нашы крамы ўвялі такую практыку, ніхто ад гэтага б не пацярпеў, а вось невідушчыя людзі адчулі б сябе нашмат камфортней. Ды і на рэпутацыі крамы гэта б добра адбілася.
— Небяспечныя для нас розныя дарожныя работы, раскопкі, асабліва на тратуары, — кажа дзяўчына. — Але з імі я сутыкаюся не так часта. Самая вялікая праблема, на мой погляд, гэта агучаныя святлафоры. Яны ёсць не ўсюды. Або яны ёсць, але жыхары бліжэйшых дамоў незадаволены, што яны занадта гучныя. Напрыклад, на скрыжаванні вуліц Багдановіча і Камуністычнай, побач з музычнай школай, дзе я працую, святлафор агучаны, але вельмі ціхі. А рух там вельмі сур'ёзны.
— Я не ведаю, дзе гэтая мяжа: каб не пакрыўдзіць жыхароў і каб засцерагчы нашых невідушчых дзяцей, — кажа мая суразмоўца. — Але я нядаўна была ў Курску і звярнула ўвагу на тое, што там практычна кожны святлафор агучаны.
Часам бацькі робяць са свайго дзіцяці інваліда ў квадраце
— Вельмі многае залежыць ад таго, як ты сам сябе паводзіш, — разважае Кацярына. — Часам бывае снег, дождж, слізка. Было б нядрэнна, каб табе хто-небудзь дапамог. Але ты ідзеш з засяроджаным тварам, які здаецца панурым, таму што баішся паваліцца — і ніхто на цябе не зверне ўвагі. А іншы раз надвор'е добрае, ідзеш і ўсміхаешся — на кожным кроку дапамагчы прапаноўваюць! Таму, што б ні здарылася, трэба ўсміхацца. Тады людзі не шкадуюць цябе, а можа, дзесьці і дзівяцца: трэба ж, яна ідзе з белым кіем і яшчэ і ўсміхаецца!
Кацярына настроена аптымістычна. Усяму можна навучыцца, варта толькі захацець, лічыць яна.
— Але часам бывае так, што бацькі з самых лепшых памкненняў робяць са свайго дзіцяці інваліда ў квадраце, бо занадта апякуюць яго. Але так нельга, трэба вучыць дзіця быць самастойным. Я ведаю некалькі выпадкаў, калі такое дзіця едзе вучыцца куды-небудзь, напрыклад, у той жа Курск, — і з ім едзе мама. Жыве з ім, дапамагае яму ва ўсім. І потым атрымліваецца так, што чалавек быццам бы атрымаў адукацыю, але сябе абслужыць ён не можа. Не можа дайсці самастойна да бліжэйшай крамы, пошты... І каму такі чалавек будзе патрэбны? Патрэба ў ім будзе толькі ў тым выпадку, калі ён акажацца вельмі высака-
класным спецыялістам, якіх няма сярод відушчых. Гэтаму вучыў мяне мой бацька, які таксама з'яўляецца невідушчым, і пры гэтым вельмі разумны, эрудзіраваны чалавек. Яшчэ калі я была маленькай, ён мне казаў: «Калі ты хочаш канкурыраваць са звычайнымі людзьмі, ты павінна быць на дзве галавы вышэйшай за іх у прафесійным плане». Гэта так, і гэта трэба ўлічваць. І, у прынцыпе, гэта магчыма.
Нельга патрабаваць ад людзей чагосьці: я інвалід, вы мне павінны. Для таго, каб нам былі нешта абавязаны, мы самі павінны быць цікавымі і карыснымі іншым людзям. Тады нас прымуць як паўнапраўных членаў грамадства і захочуць быць карыснымі нам...
Святлана Бусько.
Як палегчыць жыццё невідушчых людзей
Намеснік старшыні Беларускага таварыства інвалідаў па зроку Міхаіл Антоненка:
Чаму невідушчыя людзі баяцца самастойна ездзіць па горадзе? Таму што гэта вельмі складана. Адна з праблем: як даведацца нумар аўтобуса, які падышоў да прыпынку? Часам падыходзіць некалькі аўтобусаў адначасова, людзі вакол спяшаюцца, могуць не пачуць невідушчага чалавека, а калі пачулі і сказалі нумар аўтобуса, той ужо зачыніў дзверы і ад'язджае...
У свеце, каб палегчыць жыццё невідушчых людзей, выкарыстоўваюцца розныя тэхналогіі. Напрыклад, на транспартным сродку над першымі дзвярыма размяшчаецца дынамік. А ў невідушчага чалавека з сабой пульт дыстанцыйнага кіравання. Калі ён стаіць на прыпынку і чуе, што падышоў аўтобус, ён націскае кнопку на пульце і чуе нумар маршрута. Больш за тое, гук задае яму кірунак руху: ідучы на яго, чалавек беспамылкова патрапіць у першыя дзверы аўтобуса.
Падобныя прылады нядаўна пачалі рэалізоўвацца ў нас, у Брэсцкай вобласці. Іх распрацоўшчыкам выступіла СКБ «Захад». У Мінску гэтая распрацоўка пакуль выкарыстоўваецца толькі на адной станцыі метро — «Кунцаўшчына». Наземныя транспартнікі адмаўляюцца ад выкарыстання падобнага абсталявання. Так, яна мае шэраг недахопаў. Але яе, у прынцыпе, гатовы дапрацаваць і запусціць «Інтэграл». Пытанне ў адным — у фінансаванні гэтай праграмы.
У нас выкарыстоўваецца транспарт беларускіх вытворцаў. Дык няўжо нельга даўкамплектаваць нашы аўтобусы і тралейбусы гэтым прыборам? Сёння кожны транспартны сродак укамплектаваны GРS-навігатарам, бягучым відэарадком. У апошні час з'яўляюцца валідатары. Усё гэта больш дарагія праекты. А кошт нашай прылады раўняецца кошту адной траціны кола! Тым не менш, гэтую праблему мы пакуль вырашыць не можам.
Таксама летась да нас паступілі 34 заяўкі ад невідушчых людзей на набыццё сабакі-павадыра. Але ў Беларусі няма школ сабак-павадыроў. Ёсць адна ў Расіі, але цана на такую сабаку непад'ёмная для нашага інваліда. Мяркуйце самі: аддаць трэба ад 20 тысяч долараў! Мы выступалі з прапановай адправіць за мяжу з мэтай навучання дрэсіроўцы сабак-павадыроў хаця б аднаго беларускага кінолага, але пакуль ніякага адказу не атрымалі.
Сёння мы сумесна са шведамі пачынаем рэалізацыю праекта, які датычыцца электронных павадыроў. Усё, што трэба для гэтага, — распрацаваць пешаходныя карты горада, дапамагчы набыць невідушчаму чалавеку смартфон з галасавымі праграмамі і навучыць яго карыстацца гэтым смартфонам. І сляпы чалавек зможа без асцярогі хадзіць па горадзе. Электронны павадыр нам здаецца больш перспектыўным і танным у параўнанні з выкарыстаннем сабакі-павадыра.
Карэкціроўкі па аплаце жыллёва-камунальных паслуг закрануць чатыры катэгорыі жыхароў.