Ка­лі вы не вы­ра­шы­це на­шы пы­тан­ні — мы на вы­ба­ры не пой­дзем

Ужо праз 11 дзён, 23 са­ка­ві­ка, ад­бу­дуц­ца вы­ба­ры ў мяс­цо­выя Са­ве­ты дэ­пу­та­таў. Ад­нак бе­ла­ру­сы на пер­шым эта­пе вы­бар­чай кам­па­ніі до­сыць па­сіў­ныя. Боль­шая част­ка тых, хто звяр­та­ец­ца ў Цэнт­раль­ную вы­бар­чую ка­мі­сію, спра­буе вы­ра­шыць свае аса­біс­тыя пы­тан­ні. Пра гэ­та ка­за­ла ўчо­ра пад­час ан­лайн-кан­фе­рэн­цыі на сай­це Бе­ла­рус­ка­га тэ­ле­граф­на­га агенц­тва стар­шы­ня Цэнт­раль­най ка­мі­сіі Бе­ла­ру­сі па вы­ба­рах і пра­вя­дзен­ні рэс­пуб­лі­кан­скіх рэ­фе­рэн­ду­маў Лі­дзія Яр­мо­шы­на.

Вы­бар­чая ка­мі­сія не ўмеш­ва­ец­ца ў ра­бо­ту дзярж­ор­га­наў

— У нас та­кое са­ста­рэ­лае стаў­лен­не: ка­лі вы не вы­ра­шы­це на­шы пы­тан­ні — мы на вы­ба­ры не пой­дзем, — за­ўва­жы­ла кі­раў­нік ЦВК. — Тут я ад­ра­зу ма­гу ска­заць: ча­сы, ка­лі ка­гось­ці ўга­вор­ва­лі ха­дзіць на вы­ба­ры, даў­но ў мі­ну­лым. Удзел у вы­ба­рах з'яў­ля­ец­ца аса­біс­тым, ня­змен­ным пра­вам кож­на­га гра­ма­дзя­ні­на, і пра­вам, якое не пе­рад­аец­ца. Ён мо­жа ім ска­рыс­тац­ца або не ска­рыс­тац­ца, не­за­леж­на ад вы­ра­шэн­ня пы­тан­няў.

Лі­дзія Яр­мо­шы­на кан­ста­та­ва­ла, што вы­бар­чыя ка­мі­сіі не ма­юць пра­ва ўмеш­вац­ца ў пра­цу ін­шых дзяр­жаў­ных ор­га­наў, тым больш су­доў. «Час­та нам да­сы­ла­юць ма­тэ­ры­я­лы якой-не­будзь гра­ма­дзян­скай су­до­вай спра­вы. На гэ­та ёсць спе­цы­яль­ны па­ра­дак і за­ка­на­даў­ства, не злу­ча­нае з вы­бар­чым. Та­му мы і да­па­маг­чы гра­ма­дзя­ні­ну зу­сім не мо­жам», — за­ўва­жы­ла стар­шы­ня Цэнт­р-
вы­бар­ка­ма.

На

сель­скім уз­роў­ні — адзі­ны вы­бар­чы фонд

Стар­шы­ня Цэнт­рвы­бар­ка­ма па­ве­да­мі­ла, што на ўзроў­ні боль­шас­ці Са­ве­таў не бы­ло на­ват спроб сфар­мі­ра­ваць вы­бар­чыя фон­ды кан­ды­да­таў.

— На сель­скім уз­роў­ні толь­кі адзін кан­ды­дат у дэ­пу­та­ты ад­крыў ра­ху­нак. На па­сял­ко­вым — ні­вод­ны. На ра­ён­ным уз­роў­ні мож­на ка­заць пры­клад­на аб 2% кан­ды­да­таў, якія па­жа­да­лі ад­крыць вы­бар­чыя фон­ды, але ўжо на ўзроў­ні аб­лас­цей — гэ­та ка­ля 25%. У Мін­ску дзесь­ці 50% за­рэ­гіст­ра­ва­ных кан­ды­да­таў ад­кры­лі свае вы­бар­чыя фон­ды, — ска­за­ла стар­шы­ня ЦВК.

Яна ад­зна­чы­ла, што зме­ны ў за­ка­на­даў­стве, якія ты­чац­ца фон­даў, да­юць пэў­ныя вы­ні­кі. «На­ват я як вы­бар­шчык ужо атры­ма­ла ліс­тоў­ку ад кан­ды­да­та ў дэ­пу­та­ты па ма­ёй акру­зе, вы­раб­ле­ную за срод­кі яго вы­бар­ча­га фон­ду. Ду­маю, што з ця­гам ча­су мы прый­дзем да ней­кіх агуль­на­пры­ня­тых су­свет­ных стан­дар­таў, ка­лі кан­ды­да­ты са­праў­ды ўдзель­ні­ча­юць у пе­рад­вы­бар­най ба­раць­бе», — да­да­ла Лі­ді­зя Яр­мо­шы­на.

Удзел пар­тый

Лі­дзія Яр­мо­шы­на лі­чыць, што на гэ­тым эта­пе вы­бар­чай кам­па­ніі пар­тыі па­вод­зяць ся­бе до­сыць ак­тыў­на. Пры­клад­на 10 з 15 за­рэ­гіст­ра­ва­ных пар­тый ма­юць кан­ды­да­таў у дэ­пу­та­ты. «Праў­да, га­лоў­ным чы­нам, гэ­та не­пар­тый­ныя ру­хі, — за­ўва­жы­ла кі­раў­нік ЦВК. — З пар­тый­ных у нас вы­лу­ча­лі­ся, па-мой­му, Ка­му­ніс­тыч­ная і Лі­бе­раль­на-дэ­ма­кра­тыч­ная пар­тыі».

Яна ўдак­лад­ні­ла, што вя­лі­кая част­ка тых, хто ўдзель­ні­чае і за­яў­ляе пра ся­бе як пра пар­тый­ных кан­ды­да­таў, — гэ­та асо­бы, якія вы­лу­чы­лі­ся шля­хам збо­ру под­пі­саў. Ся­род агуль­най коль­кас­ці кан­ды­да­таў гэ­та ня­знач­ныя ліч­бы — ка­ля 5%.

Лі­дзія Яр­мо­шы­на лі­чыць, што пы­тан­не пе­ра­хо­ду ад ма­жа­ры­тар­най да пра­пар­цый­най вы­бар­чай сіс­тэ­мы для Бе­ла­ру­сі не ак­ту­аль­нае. «На­шы вы­бар­шчы­кі ці­ка­вяц­ца пер­са­на­лі­яй, а не па­лі­тыч­най плат­фор­май. Усе жа­да­юць ба­чыць пэў­ны ча­ла­ве­чы твар з яго пос­пе­ха­мі або ня­ўда­ча­мі», — рас­тлу­ма­чы­ла яна.

Боль­шая част­ка вы­дат­каў — на за­роб­кі

75% вы­дат­каў на пра­вя­дзен­не вы­ба­раў, ка­лі не больш, скла­дае за­ра­бот­ная пла­та чле­наў участ­ко­вых вы­бар­чых ка­мі­сій, пры­чым яна вель­мі ма­лень­кая, па­ве­да­мі­ла кі­раў­нік ЦВК. «Я ма­гу ска­заць, што без па­дат­каў гэ­тая су­ма бу­дзе скла­даць ка­ля Br200 тыс. Гэ­та вель­мі не­вя­лі­кія гро­шы за 14 га­дзін пра­цы, та­му што 12 га­дзін пра­цуе вы­бар­чы ўчас­так і яшчэ дзве-тры га­дзі­ны доў­жыц­ца пад­лік га­ла­соў», — ска­за­ла Лі­дзія Яр­мо­шы­на.

Яна рас­тлу­ма­чы­ла, што гэ­тыя вы­пла­ты не з'яў­ля­юц­ца за­ра­бот­най пла­тай, та­му што вы­бар­чыя ор­га­ны — гэ­та ча­со­выя гра­мад­скія фар­мі­ра­ван­ні, якія не ва­ло­да­юць пра­ва­мі юры­дыч­най асо­бы і не пры­ма­юць ні­ко­га на пра­цу, за вы­клю­чэн­нем асоб­ных гра­ма­дзян­ска-пра­ва­вых да­га­во­раў, якія скла­да­юць ка­мі­сіі, на­прык­лад, па на­пі­сан­ні шыль­ды, афарм­лен­ні вы­бар­ча­га ўчаст­ку або на транс­парт­ныя па­слу­гі. «Гэ­та не­вя­лі­кая ўзна­га­ро­да, якую атры­ма­юць чле­ны вы­бар­чых ка­мі­сій, га­лоў­ным чы­нам, за дзень вы­ба­раў», — пад­крэс­лі­ла стар­шы­ня Цэнт­раль­най вы­бар­чай ка­мі­сіі.

Га­ла­са­ван­не па по­шце — заў­час­нае

«Маг­чы­масць га­ла­са­ван­ня па по­шце мы не раз­гля­да­ем, хоць, маг­чы­ма, для пра­вя­дзен­ня га­ла­са­ван­ня за мя­жой гэ­та трэ­ба ўвес­ці, як у Аме­ры­цы. Бо ў ЗША не ства­ра­юць участ­каў для га­ла­са­ван­ня за мя­жой. Гра­ма­дзя­не, якія пра­жы­ва­юць за мя­жой (а іх міль­ё­ны), га­ла­су­юць па по­шце. Маг­чы­ма, у бу­ду­чы­ні і нам трэ­ба пе­ра­хо­дзіць на па­доб­нае. Але па­коль­кі ў нас га­ла­са­ван­не на­ват на ўчаст­ках заў­сё­ды вы­клі­кае вель­мі шмат па­про­каў і аб­ві­на­вач­ван­няў, уво­дзіць у та­кія тон­кія па­лі­тыч­ныя пра­цэ­сы пош­ту, я ду­маю, заў­час­на», — лі­чыць Лі­дзія Яр­мо­шы­на. Яна мяр­куе, што прад­стаў­ні­кі апа­зі­цый­най па­лі­тыч­най су­поль­нас­ці, апа­не­нты ўла­ды, жур­на­ліс­ты пад­верг­нуць та­кое ра­шэн­не рэз­кай кры­ты­цы.

Да та­го ж за­меж­ныя псі­хо­ла­гі сцвяр­джа­юць, што та­кі тып га­ла­са­ван­ня не па­вя­ліч­вае ак­тыў­насць вы­бар­шчы­каў, а, на­ад­ва­рот, па­мян­шае, за­ўва­жы­ла стар­шы­ня ка­мі­сіі.

Скеп­тыч­на ад­не­сла­ся Лі­дзія Яр­мо­шы­на і да пра­па­но­вы раз­мяс­ціць вы­бар­чыя ўчаст­кі ў гі­пер­мар­ке­тах. «Та­ды нам трэ­ба зы­хо­дзіць ад спі­саў вы­бар­шчы­каў, якія скла­да­юц­ца па мес­цы жы­хар­ства, і, як у Лат­віі, да­ваць вы­бар­шчы­ку маг­чы­масць га­ла­са­ваць дзе за­ў-
год­на. Але та­ды трэ­ба ста­віць ад­па­вед­ны штамп у паш­пар­це, каб вы­бар­шчык не пра­га­ла­са­ваў паў­тор­на ў ін­шым мес­цы», — ад­зна­чы­ла стар­шы­ня ЦВК.

Да та­го ж, ка­лі ад­мо­віц­ца ад спі­саў вы­бар­шчы­каў, га­ла­са­ваць мож­на бу­дзе толь­кі з паш­пар­там, пад­крэс­лі­ла яна. Ця­пер у Бе­ла­ру­сі мож­на пра­га­ла­са­ваць, прад­ста­віў­шы ін­шы да­ку­мент, ка­лі ён вы­да­дзе­ны ў дзяр­жаў­ным ве­дам­стве і мае фо­та ўла­даль­ні­ка. Ся­род та­кіх да­ку­мен­таў — пен­сій­нае па­свед­чан­не, сту­дэнц­кі бі­лет, па­свед­чан­не дзярж­слу­жа­ча­га. «Але гэ­та маг­чы­ма пры ад­ной умо­ве: проз­ві­шча па­він­на быць за­не­се­на ў спіс вы­бар­шчы­каў; ка­лі яго ў гэ­тым спі­се ня­ма, то па ін­шым да­ку­мен­це пра­га­ла­са­ваць нель­га, та­му што ня­ма до­ка­заў та­го, што вы­бар­шчык пра­жы­вае на гэ­тым вы­бар­чым участ­ку; гэ­та да­каз­вае толь­кі паш­парт», — рас­тлу­ма­чы­ла Лі­дзія Яр­мо­шы­на.

Укра­і­на па­куль не за­пра­сі­ла бе­ла­рус­кіх на­зі­раль­ні­каў

Прад­стаў­ні­кі ЦВК Бе­ла­ру­сі не пла­ну­юць удзель­ні­чаць у на­зі­ран­ні за да­тэр­мі­но­вы­мі прэ­зі­дэнц­кі­мі вы­ба­ра­мі ва Укра­і­не, якія пры­зна­ча­ны на 25 мая, бо не атрым­лі­ва­лі ад­па­вед­на­га за­пра­шэн­ня ўкра­ін­ска­га бо­ку. Стар­шы­ня Цэнт­раль­най вы­бар­чай ка­мі­сіі Бе­ла­ру­сі пад­крэс­лі­ла, што з ча­соў аран­жа­ва­га Май­да­на ў Кі­е­ве ўкра­ін­скія ўла­ды і ар­га­ні­за­та­ры вы­ба­раў не вель­мі ах­вот­на за­пра­ша­юць на па­доб­ныя вы­бар­чыя кам­па­ніі на­зі­раль­ні­каў ад СНД.

«Больш за тое, ней­кі час на­ват не за­пра­ша­лі­ся ні мы, ні дэ­пу­та­ты пар­ла­мен­та. Та­му я не вы­клю­чаю та­го, што гэ­тае за­пра­шэн­не не бу­дзе на­кі­роў­вац­ца ў кра­і­ны СНД», — ска­за­ла Лі­дзія Яр­мо­шы­на.

Бе­ла­рус­кая ЦВК не атрым­лі­ва­ла за­пра­шэн­не пры­няць удзел у на­зі­ран­ні і за пра­вя­дзен­нем крым­ска­га рэ­фе­рэн­ду­му, які за­пла­на­ва­ны на 16 са­ка­ві­ка.

Воль­га МЯДЗ­ВЕ­ДЗЕ­ВА.