Жыц­цё ўпе­рад ру­ха­юць да­пыт­лі­выя

ХХV рэс­пуб­лі­кан­скі кон­курс на­ву­ко­вых бі­ё­ла­га-эка­ла­гіч­ных ра­бот ся­род вуч­нёў­скай мо­ла­дзі да­ка­заў іс­на­ван­не ў на­шай кра­і­не са­праўд­най шко­лы пад­рых­тоў­кі бу­ду­чых на­ву­коў­цаў. Да та­го ж бі­ё­ла­га-эка­ла­гіч­ныя ве­ды ста­но­вяц­ца пэў­най част­кай куль­ту­ры гра­мад­ства

Ве­ды су­праць эка­ла­гіч­ных вы­клі­каў

...Дзіў­ны свет пры­ро­ды пры­ваб­лі­вае ча­ла­ве­ка з ма­лен­ства. Кож­на­му хо­чац­ца па­спра­ба­ваць ся­бе ў ро­лі экс­пе­ры­мен­та­та­ра — та­кі спа­кус­лі­вы гэ­ты смак па­знан­ня на­ва­коль­на­га све­ту. Ка­лі атры­ма­ныя ве­ды ўзба­га­ча­юць ад­на­го ча­ла­ве­ка, то на­ву­ко­выя ад­крыц­ці мо­гуць пе­рай­на­чыць жыц­цё ўся­го ча­ла­вец­тва. Ча­му і бе­ла­ру­сам не быць ся­род пра­слаў­ле­ных на­ву­коў­цаў све­ту, да­сяг­нуў­шых за кошт сва­іх ад­крыц­цяў па­ляп­шэн­ня якас­ці жыц­ця на пла­не­це?

Ак­ту­аль­насць пы­тан­ня мае і дру­гі бок. Усе­агуль­ная бія­ла­гіч­ная не­гра­мат­насць знач­най коль­кас­ці на­сель­ніц­тва пла­не­ты, а так­са­ма спе­цы­я­ліс­таў, ад якіх за­ле­жыць пры­няц­це ра­шэн­няў у роз­ных га­лі­нах, вя­дзе да па­гро­зы гла­баль­на­га ант­ра­па­ген­на­га кры­зі­су.

Плён ад на­ма­ган­няў, пры­кла­дзе­ных на рас­паў­сюдж­ван­не іна­ва­цый­най аду­ка­цый­най тэх­на­ло­гіі ў пад­трым­ку юных ама­та­раў пры­ро­ды ў Бе­ла­ру­сі, ака­заў­ся роз­на­ба­ко­вым, і цяж­ка вы­зна­чыць, што з ажыц­цёў­ле­на­га мае най­больш каш­тоў­ныя вы­ні­кі. За апош­нія га­ды вуч­ня­мі пад­рых­та­ва­на і за­слу­ха­на на вы­со­кім уз­роў­ні ву­чо­ных-пра­фе­сі­я­на­лаў больш за 1000 дак­ла­даў і на­ву­ко­ва-да­след­чых пра­ек­таў. 12 пе­да­го­гаў і 506 вуч­няў уз­на­га­ро­джа­ны прэ­мі­яй Фон­ду Прэ­зі­дэн­та па са­цы­яль­най пад­трым­цы адо­ра­ных на­ву­чэн­цаў і сту­дэн­таў.

У скар­бон­цы леп­шых юных бі­ё­ла­гаў-эко­ла­гаў кра­і­ны — 45 ме­да­лёў, пры­ве­зе­ных з між­на­род­ных кон­кур­саў. Сва­ім пос­пе­хам на­ву­коў­цы-па­чат­коў­цы за­яві­лі ў роз­ных кра­і­нах све­ту аб ба­га­тым ін­тэ­ле­кту­аль­ным па­тэн­цы­я­ле Бе­ла­ру­сі. Мно­гія з удзель­ні­каў кон­кур­су звя­за­лі свой да­лей­шы лёс з на­ву­ко­вай, гра­мад­скай эка­ла­гіч­най дзей­нас­цю. На­прык­лад, Алег Да­вы­дзен­ка стаў ад­ным з вя­ду­чых ву­чо­ных на­шай кра­і­ны ў га­лі­не ге­не­ты­кі рас­лін і ча­ла­ве­ка. Пад яго кі­раў­ніц­твам пра­цуе вя­лі­кі ка­лек­тыў ла­ба­ра­то­рыі хра­ма­сом­най спад­чын­нас­ці Ін­сты­ту­та ге­не­ты­кі і цы­та­ло­гіі НАН Бе­ла­ру­сі. Мно­гія з яго вы­ха­ван­цаў атры­ма­лі на­ву­ко­выя сту­пе­ні, ста­лі пры­зна­ны­мі ву­чо­ны­мі, пра­цу­юць по­бач з на­стаў­ні­кам у ство­ра­най ім ла­ба­ра­то­рыі.

Рэс­пуб­лі­кан­скі, а тым больш між­на­род­ны кон­курс, — гэ­та вяр­шы­ня, на якую трап­ля­юць най­больш дас­ціп­ныя і мэ­та­на­кі­ра­ва­ныя ў сва­ім по­шу­ку вы­на­ход­ні­кі. Для та­го, каб узы­сці на яе, трэ­ба прай­сці ра­ён­ны, аб­лас­ны эта­пы кон­кур­су. А пер­шая і, на­пэў­на, най­больш важ­ная пры­ступ­ка да пры­знан­ня бу­ду­чых за­слуг — гэ­та схіль­насць на ўро­ку да бія­ла­гіч­ных ве­даў, жа­дан­не спаз­наць іс­насць за­ко­наў на­ва­коль­на­га све­ту, быць пе­ра­ка­на­ным у тым, што ча­ла­век пры­род­ныя ба­гац­ці мо­жа спа­жы­ваць са­бе на ка­рысць, ад­нак ні ў якім ра­зе не мае пра­ва на­но­сіць пры­ро­дзе шко­ду.

Мож­на з поў­най упэў­не­нас­цю га­ва­рыць, што кон­курс мае над­звы­чай шы­ро­кае ко­ла ўдзель­ні­каў, кож­ны з якіх атрым­лі­вае бяс­спрэч­ную пе­ра­мо­гу — па­паў­няе ра­ды аду­ка­ва­ных лю­дзей.

Пе

­ра­кон­ваць у пе­ра­мо­зе — па-анг­лій­ску

Да ўдзе­лу ў сё­лет­нім рэс­пуб­лі­кан­скім кон­кур­се на­ву­ко­вых бі­ё­ла­га-эка­ла­гіч­ных ра­бот школь­ні­каў бы­ло пры­ня­та 97 пра­ек­таў. Як абе­ра­гаць пры­ро­ду і за­хоў­ваць усё жы­вое на зям­лі, кан­кур­сан­ты ад­люст­роў­ва­лі ў сва­іх дак­ла­дах і да­каз­ва­лі ў шас­ці на­ву­ко­ва-да­след­чых сек­цы­ях.

«Па сут­нас­ці, кож­ная з ра­бот з'яў­ля­ец­ца грун­тоў­ным на­ву­ко­вым да­сле­да­ван­нем. Асоб­ныя ра­бо­ты но­сяць пры­клад­ны ха­рак­тар, і ўжо сён­ня іх мож­на вы­ка­рыс­тоў­ваць на прак­ты­цы», — та­кую ацэн­ку па вы­ні­ках кон­кур­су даў стар­шы­ня жу­ры кан­ды­дат бія­ла­гіч­ных на­вук, да­цэнт Бе­ла­рус­ка­га дзяр­жаў­на­га пе­да­га­гіч­на­га ўні­вер­сі­тэ­та імя М. Тан­ка Аляк­сандр Хан­до­гій. Ся­род най­больш ці­ка­вых ён вы­зна­чыў дак­ла­ды, якія да­ты­чы­лі­ся да­сле­да­ван­няў пту­шак, смаў­жа ві­на­град­на­га, вы­вя­дзен­ня чыс­та­па­род­ных ся­рэд­не­еў­ра­пей­скіх пчол, вы­ка­ры­стан­ня ае­ру ба­лот­на­га ў ля­чэб­ных мэ­тах.

Пе­ра­мож­ца­мі сё­лет­ня­га юбі­лей­на­га кон­кур­су ста­лі Да­р'я Па­шке­віч (Эка­ла­гіч­ны цэнтр г. Бе­ла­азёр­ска, ву­ча­ні­ца гім­на­зіі г. Бе­ла­азёр­ска), Ілья Са­ўчан­ка (Ві­цеб­скі аб­лас­ны па­лац дзя­цей і мо­ла­дзі, ву­чань гім­на­зіі № 1 г. Ві­цеб­ска), Аляк­сей Рад­чан­ка (ву­чань 10 кла­са СШ № 1 г. Кры­ча­ва), Ксе­нія Мас­лак, (Рэс­пуб­лі­кан­скі цэнтр эка­ло­гіі і края­знаў­ства, ву­ча­ні­ца 11 кла­са гім­на­зіі № 56 г. Мін­ска), Ілья На­ва­сель­скі, (Рэс­пуб­лі­кан­скі цэнтр эка­ло­гіі і края­знаў­ства, ву­чань 10 кла­са гім­на­зіі № 6 г. Мін­ска), Па­вел Та­тур (ву­чань 10 кла­са СШ № 3 г. Асі­по­ві­чы).

На дру­гі дзень кон­кур­су аба­ро­на пра­ек­таў вя­ла­ся на анг­лій­скай мо­ве — мо­ве су­свет­най на­ву­кі. Пе­ра­мож­цы кон­кур­су ўвой­дуць у склад ка­ман­ды, якая ў блі­жэй­шы час бу­дзе прад­стаў­ляць Бе­ла­русь на між­на­род­ным уз­роў­ні.

--------

І ўсё ж та­кі, якія пе­ра­ва­гі мо­жа атры­маць ча­ла­вец­тва ў не­да­лё­кай перс­пек­ты­ве ад бія­ла­гіч­най на­ву­кі?

Член-ка­рэс­пан­дэнт НАН Бе­ла­ру­сі, док­тар бія­ла­гіч­ных на­вук Алег Да­вы­дзен­ка вы­зна­чае тры кі­рун­кі, якія зро­бяць іс­тот­ную рэ­ва­лю­цыю ў раз­віц­ці ча­ла­вец­тва:

— Гэ­та ста­не маг­чы­мым дзя­ку­ю­чы бур­на­му раз­віц­цю ма­ле­ку­ляр­най ге­не­ты­кі, ма­ле­ку­ляр­най бія­ло­гіі, бія­хі­міі.

Ёсць маг­чы­масць вы­ву­чаць аса­біс­ты ге­ном кож­на­га ча­ла­ве­ка, што прын­цы­по­ва важ­на для ме­ды­цы­ны, якая ста­не ля­чыць хво­рых не агуль­на, а кож­на­га асоб­на. Да гэ­та­га мы ўжо на­блі­зі­лі­ся. На­ша ла­ба­ра­то­рыя здоль­ная ра­біць ды­яг­нос­ты­ку, ча­му ля­кар­ствы ад­ным па­ды­хо­дзяць, а ін­шым — не. Гэ­та вель­мі важ­на для раз­віц­ця ін­ды­ві­ду­аль­най ме­ды­цы­ны.

Па­куль што не вя­до­ма, як ча­ла­век ду­мае, за­па­мі­нае, за­хоў­вае ін­фар­ма­цыю, як яна пе­рад­аец­ца ад ней­ро­на да ней­ро­на. У цэнт­ры вы­ву­чэн­ня — мозг ча­ла­ве­ка. Мая ла­ба­ра­то­рыя гэ­тым не зай­ма­ец­ца, а ў су­свет­най бія­ло­гіі вя­дуц­ца ак­тыў­ныя да­сле­да­ван­ні. Для гэ­тых мэт асаб­лі­ва мно­га вы­дзя­ля­ец­ца срод­каў у ЗША, ін­шых кра­і­нах За­ха­ду. Ка­лі ўдас­ца да­сле­да­ваць мозг глы­бей, ад­кры­юц­ца но­выя перс­пек­ты­вы ў ля­чэн­ні лю­дзей, да­па­мо­зе ім у ін­шых кі­рун­ках. Пе­ра­но­ся­чы ўсё са­мае леп­шае з бія­ло­гіі ў свет тэх­ні­кі, мож­на бу­дзе ства­раць ра­зум­ныя ма­шы­ны. Для ча­ла­вец­тва гэ­та ста­не ка­ла­саль­ным пра­ры­вам на­пе­рад.

Да­сяг­нен­ні ге­не­ты­кі здоль­ныя па­ско­рыць і се­лек­цый­ны пра­цэс. Дзе­даў­скія ме­та­ды ад­бо­ру, ацэн­кі і г.д. (ха­ця пэў­ным чы­нам не абы­сці­ся і без іх) за­мя­ня­юць но­выя ін­стру­мен­ты, якія да­зва­ля­юць хут­чэй удас­ка­наль­ваць па­ро­ды жы­вё­лы. Ген­ная ін­жы­не­рыя, ма­ле­ку­ляр­ныя мар­ке­ры на­блі­жа­юць да та­го, што мы ба­чыць не мо­жам. Рас­лі­на ві­да­воч­ная знеш­не: яна вы­со­кая або ніз­кая, але не­маг­чы­ма ўба­чыць, ці ёсць там ге­ны фо­та­пе­ры­я­дыз­му, вы­со­ка­га бял­ка. З да­па­мо­гай ге­не­тыч­ных ін­стру­мен­таў па­чы­на­ем гэ­та ба­чыць, з ты­ся­чы фор­маў вы­зна­чаць тое, што важ­на для гіб­ры­да. А з гіб­ры­даў ад­ра­зу вы­бі­раць го­ма­зі­го­ды, якія ма­юць па­трэб­ны на­бор па­трэб­ных ге­наў. Гэ­та не толь­кі іс­тот­на па­ска­рае се­лек­цый­ны пра­цэс, але і ро­біць яго больш эфек­тыў­ным.

Але­на Стэль­мах.