Не люблю, калі ёсць вольны час...

Мі­ка­лай Ка­зе­ка — ге­ні­яль­ны, за­хоп­ле­ны і за­хап­ляль­ны

У 22 га­ды ён быў чэм­пі­ё­нам СССР па скач­ках на ба­ту­це, а праз дзе­сяць га­доў чэм­пі­ё­на­мі ста­лі яго вы­ха­ван­цы. Пас­ля за­кан­чэн­ня кар'­е­ры спарт­сме­на стаў трэ­не­рам па скач­ках у ва­ду. У 1986-м уз­на­ча­ліў збор­ную БССР па фрыс­тай­ле. Сён­ня яго вуч­ні най­мац­ней­шыя ў све­це. Пад яго кі­раў­ніц­твам бе­ла­рус­кія фрыс­тай­ліс­ты на пра­ця­гу пя­ці зі­мо­вых Алім­пі­яд не вяр­та­лі­ся да­до­му без ме­да­лёў. Пас­ля тры­ум­фу бе­ла­ру­саў у Со­чы прай­шоў прак­тыч­на ме­сяц. Пра тое, «што да­лей», Мі­ка­лай Ка­зе­ка рас­па­вя­дае ў ін­тэр­в'ю «Звяз­дзе»:

— Алім­пі­я­да — гэ­та не­ве­ра­год­нае эма­цы­я­наль­нае на­пру­жан­не. Усё яшчэ вель­мі све­жае ў па­мя­ці — і ча­кан­не вы­ступ­лен­няў, і мо­ман­ты пе­ра­мо­гі. Па­куль нер­во­вая сіс­тэ­ма яшчэ не ад­на­ві­ла­ся, я да гэ­та­га ча­су зна­хо­джу­ся ў эй­фа­рыі!

На­шы алім­пій­скія чэм­пі­ё­ны ця­пер у Мін­ску. Гра­фік роз­ных ме­ра­пры­ем­стваў, су­стрэч пас­ля тры­ум­фу ў Со­чы ў іх ця­пер вель­мі шчыль­ны: ку­па­юц­ца ў пром­нях сла­вы! Ан­тон Куш­нір рых­ту­ец­ца ехаць на апе­ра­цыю ў Бар­се­ло­ну. Ала Цу­пер — тут, з сям'­ёй.

— Мі­ка­лай Іва­на­віч, гэ­та та­кі дар — ба­чыць у спарт­сме­не бу­ду­ча­га чэм­пі­ё­на? Ва­ша пер­шая ву­ча­ні­ца Свят­ла­на Бан­дар­чук ста­ла чэм­пі­ён­кай СССР пас­ля трох га­доў трэ­ні­ро­вак з ва­мі. Алу Цу­пер і Ан­то­на Куш­ні­ра вы ўво­гу­ле пры­вез­лі з Укра­і­ны.

— Так, бе­ла­рус­кі фрыс­тайл па­чы­наў­ся са Свят­ла­ны Бан­дар­чук і Ула­дзі­мі­ра Алей­ні­ка. Іх мы на­бра­лі ў пер­шы экс­пе­ры­мен­таль­ны са­стаў і ста­ран­на з імі пра­ца­ва­лі. Пос­пех са­праў­ды прый­шоў да­во­лі хут­ка, та­му што гэ­ты від спор­ту быў та­ды вель­мі ма­ла­ды, ён па­тра­ба­ваў сме­лас­ці, якая ў нас, ві­даць, бы­ла ў не­аб­ме­жа­ва­най коль­кас­ці, бо мы так­са­ма бы­лі вель­мі ма­ла­дыя!

Ала Цу­пер пры­еха­ла да нас, ка­лі ўжо бы­ла паў­на­вар­тас­най спарт­смен­кай. Яна та­ды за­ня­ла пя­тае мес­ца на Алім­пі­я­дзе ў На­га­на. Ска­жу шчы­ра, я ба­чыў у ёй не па­тэн­цы­яль­ную алім­пій­скую чэм­пі­ён­ку, ды яшчэ і «за­ла­тую», не. Я цвя­ро­за раз­ліч­ваў на тое, што Ала мо­жа ўдас­ка­наль­ваць сваё май­стэр­ства, што яна здоль­ная доб­ра вы­сту­паць — гэ­та так. І са­праў­ды, у Бе­ла­ру­сі яна цал­кам аб­на­ві­ла сваю пра­гра­му, вый­шла на но­вы ўзро­вень. Ала — са­праўд­ны ба­ец і вель­мі цярп­лі­вы ча­ла­век, ча­го толь­кі вар­та яе вы­ступ­лен­не са зла­ма­най ла­пат­кай.

Ан­тон Куш­нір не прос­та здоль­ны спарт­смен, ён заў­сё­ды быў хлоп­цам, які за­хап­ля­ец­ца. Ка­лі яго неш­та за­хап­ля­ла, ён мог цэ­лы дзень пра­ца­ваць над тэх­ні­кай скач­коў і, што ха­рак­тэр­на, не асты­ваў.

— Кож­ны з ва­шых вуч­няў — не­ар­ды­нар­ная асо­ба. Як уда­ец­ца знай­сці ін­ды­ві­ду­аль­ны па­ды­ход?

— Вя­до­ма, толь­кі моц­ныя і яр­кія асо­бы мо­гуць пра­явіць ся­бе ў спор­це. Я так і стаў­лю­ся да іх — з па­ва­гай. Я вы­ву­чаю іх, раз­маў­ляю, на­зі­раю. У гэ­тым і па­він­ны вы­яў­ляц­ца здоль­нас­ці трэ­не­ра — ба­чыць у вы­ха­ван­цы і асо­бу, і ха­рак­тар, і яго ўнут­ра­нае «дзі­ця». На­пэў­на, я ім ці­ка­вы, у пер­шую чар­гу, як ча­ла­век, які мо­жа вы­слу­хаць, па­ра­іць. У мя­не ня­ма ні­я­кіх сі­ла­вых ме­та­даў. Я не ба­чу маг­чы­мас­ці іх «ла­маць».

Пра­ца спарт­сме­на — тэх­ніч­на пра­віль­на вы­ка­на­ны ска­чок. Я па­ві­нен да­па­маг­чы яму ў гэ­тым. Але, ве­да­е­це, мае здоль­нас­ці псі­хо­ла­га не транс­фар­ма­ва­лі­ся на жыц­цё­выя сі­ту­а­цыі па-за спор­там.

— Зда­ец­ца, вы да­бі­лі­ся ўжо ўся­го, аб чым толь­кі мо­жа ма­рыць трэ­нер. Якія мэ­ты за­раз ста­ві­це пе­рад са­бой?

— Ана­ла­гіч­нае пы­тан­не мне за­да­ва­лі пас­ля Ван­ку­ве­ра, ча­ты­ры га­ды та­му. А вось ба­чы­це, мы пай­шлі да­лей, змаг­лі яшчэ вы­шэй «скок­нуць»! За­раз у Мінск вер­нуц­ца на­шы вы­ха­ван­цы з дру­го­га скла­ду — тыя, хто не па­тра­пі­лі на Алім­пі­я­ду. Яны спа­бор­ні­ча­юць на еў­ра­пей­скіх куб­ках. Скон­чыц­ца юні­ёр­скі чэм­пі­я­нат све­ту, пач­нём пад­во­дзіць вы­ні­кі. Кры­ху ад­пач­нём, а пас­ля ўжо бу­дзем ду­маць, што ра­біць да­лей.

Ве­даю гэ­та па мі­ну­лым во­пы­це: не­маг­чы­ма жыць тым, што ўжо за­ста­ло­ся ва ўча­раш­нім дні. Я ўжо па­чы­наю ма­рыць, аб­дум­ваць но­выя пра­гра­мы сва­іх вуч­няў. Ужо ёсць не­ка­то­рыя на­мёт­кі, але па­куль, ду­маю, рас­каз­ваць пра гэ­та яшчэ ра­на­ва­та.

— Фрыс­тайл вель­мі не­бяс­печ­ны від спор­ту, спарт­сме­ны атрым­лі­ва­юць траў­мы, якія мо­гуць паў­плы­ваць не толь­кі на вы­нік, але і на іх да­лей­шае жыц­цё. Вам, як трэ­не­ру, якім чынам удаецца гэ­та пе­ра­но­сіць?

— Су­час­ны спорт вы­шэй­шых да­сяг­нен­няў спа­лу­ча­ны з ры­зы­кай, та­му што ўсё на мя­жы фі­зіч­ных маг­чы­мас­цяў, і гэ­та не толь­кі ў фрыс­тай­ле. Але гэ­та жыц­цё спарт­сме­наў, іх ад­рэ­на­лін. Ні­хто ж ад­ра­зу не за­скок­вае на трамп­лін і не ро­біць га­ла­ва­круж­ныя эле­мен­ты. Яны па­чы­на­юць з ма­лень­кіх скач­коў. Іх ву­чаць з ма­лых га­доў ас­но­вам акра­ба­ты­кі, за­тым ка­тац­ца на лы­жах.

На жаль, бы­ва­юць асеч­кі і траў­мы, цяж­кія траў­мы. Ка­лі мы ра­зам па паў­го­да на тур­ні­рах, мы ўжо сям'я, і вя­до­ма, пе­ра­жы­ва­ем ад­но за ад­на­го.

Маё шчас­це — гэ­та пер­шыя алім­пій­скія ме­да­лі Дзі­мы Да­шчын­ска­га і Аляк­сея Гры­шы­на. Усе пе­ра­мо­гі на чэм­пі­я­на­тах све­ту, эта­пах Куб­ка све­ту, Алім­пій­скіх гуль­нях — гэ­та пры­ліў энер­гіі, ве­лі­зар­нае за­да­валь­нен­не, плён тва­ёй пра­цы. Вель­мі ба­лю­ча бы­ло на Алім­пі­я­дзе ў Ту­ры­не, ка­лі Дзі­му Да­шчын­ска­га «за­рэ­за­лі» суд­дзі. Не­зра­зу­ме­лая траў­ма Дзі­мы Ра­ка так­са­ма вель­мі гор­кая. Па­ды­шоў ча­ла­век, па­пра­сіў зняць яго са спа­бор­ніц­тваў та­му, што дрэн­на ся­бе ад­чу­вае... (Пад­час трэ­ні­роў­кі на эта­пе Куб­ка све­ту ў кі­тай­скім го­ра­дзе Цзі­лінь бе­ла­рус­кі фрыс­тай­ліст атры­маў цяж­кую траў­му га­ла­вы і шыі — Аўт.) Бы­лі, вя­до­ма, цяж­кія ча­сы.

За­раз Дзі­ма пры­хо­дзіць да нас на трэ­ні­роў­кі, ка­лі мы ў Мін­ску, зай­ма­ец­ца ха­рэа­гра­фі­яй, ска­ча на ба­ту­це. Але ў яго праб­ле­мы з ка­рот­кай па­мяц­цю — гэ­та зна­чыць, ён мо­жа не ўспом­ніць, што бы­ло 10 хві­лін та­му. Але тое, што бы­ло да траў­мы, ён па­мя­тае доб­ра.

— Пра чэм­пі­ё­наў ве­да­юць усе. А што ска­жа­це пра пос­пе­хі мо­ла­дзі? Хто мо­жа па­ка­заць вы­со­кі вы­нік у блі­жэй­шы час?

— Я не схіль­ны ра­біць ней­кія пра­гно­зы, бо ў гэ­тых спарт­сме­наў яшчэ доў­гі шлях, на якім мо­гуць быць і пос­пе­хі, і рас­ча­ра­ван­ні, траў­мы. Але перш за ўсё — пра­ца, ад­да­насць, на­стой­лі­васць, бяс­кон­цыя іс­пы­ты свай­го ха­рак­та­ру і маг­чы­мас­цяў.

Са­праў­ды, у нас ёсць доб­рая, перс­пек­тыў­ная мо­ладзь, на якую я ўскла­даю свае трэ­нер­скія над­зеі. Гэ­та Ган­на Гусь­ко­ва, Са­ша Ра­ма­ноў­ская, Оля Ка­пус­ці­на. Ган­на, да­рэ­чы, вы­сту­па­ла на Алім­пі­я­дзе. Яна бы­ла не ў леп­шай сва­ёй фор­ме, ад­бі­ла­ся хва­ля­ван­не. Але атры­ма­ла доб­ры во­пыт та­кіх вы­со­кіх спа­бор­ніц­тваў — усё ў яе яшчэ на­пе­ра­дзе.

У хлоп­цаў гэ­та Ста­ні­слаў Глад­чан­ка, Ві­таль Мар­цін­ке­віч. Я сён­ня ба­чу, што кож­ны з іх мо­жа стаць доб­рым фрыс­тай­ліс­там вы­со­ка­га ўзроў­ню.

— Вы спры­я­е­це пад­рых­тоў­цы ма­ла­дых трэ­не­раў?

— Вя­до­ма, ка­лі звяр­та­юц­ца па па­ра­ды, заў­сё­ды імк­ну­ся пад­ка­заць. Ця­пер у нас ёсць ма­ла­ды трэ­нер, які быў у ка­ман­дзе на Алім­пі­я­дзе. Так скла­лі­ся аб­ста­ві­ны, што нам тэр­мі­но­ва трэ­ба бы­ло шу­каць трэ­не­ра. Мы ры­зык­ну­лі і ўзя­лі ма­ла­до­га Мі­шу Кур­ло­ві­ча. Яшчэ ўчо­ра ён ска­каў, па­куль яшчэ за­кан­чвае ўні­вер­сі­тэт, а ўжо мае во­пыт Алім­пій­скіх гуль­няў!

— Вы пра­цу­е­це трэ­не­рам ужо больш за 25 га­доў. Ні­ко­лі не ўзні­ка­ла жа­дан­ня па­кі­нуць спорт?

— На­ват цяж­ка пад­лі­чыць, коль­кі ра­зоў уз­ні­ка­ла та­кое жа­дан­не. Звы­чай­на та­кі на­строй уз­ні­кае, ка­лі стам­ля­еш­ся, неш­та ідзе не так хут­ка і якас­на, як ба­чыц­ца ў ма­рах. Бы­вае, зда­ец­ца: усё... Па­чы­на­еш ду­маць, што на­ды­шоў час сы­хо­дзіць... Але зна­хо­дзіш неш­та но­вае, ці­ка­вае — і за­ста­еш­ся. А та­кія хва­лю­ю­чыя хві­лі­ны, як у Со­чы, пе­ра­крэс­лі­ва­юць усе дум­кі аб тым, што трэ­ба спы­ніц­ца ці сыс­ці.

Спорт — гэ­та са­праў­ды цэ­лае жыц­цё, цэ­лы свет! Я вель­мі лю­біў свай­го трэ­не­ра, Ле­а­ні­да Іо­сі­фа­ві­ча Ліў­шы­ца. Ён мне вель­мі па­да­баў­ся і як на­стаў­нік, і як асо­ба, ча­ла­век. Ця­пер я ра­зу­мею, што ме­на­ві­та ён шмат у чым паў­плы­ваў на мя­не не толь­кі як на спарт­сме­на, але і на бу­ду­ча­га трэ­не­ра.

Так атры­ма­ла­ся, што шмат ча­го я ства­раў з ну­ля. Гэ­та ты­чыц­ца і бе­ла­рус­ка­га фрыс­тай­ла. Я не ўлас­нік, але боль­шая част­ка на­ша­га фрыс­тай­ла — гэ­та част­ка мя­не, гэ­та маё жыц­цё, я пры­клаў да ўся­го гэ­та­га сваю ру­ку. Та­му, ка­лі ў мя­не пы­та­юц­ца, ча­му я не з'яз­джаю за мя­жу, не імк­ну­ся да гэ­та­га, мне ад­каз­ваць прос­та: мне тут цал­кам кам­форт­на.

— Вы до­сыць эма­цый­ны на схі­ле. У жыц­ці вы та­кі ж?

— У жыц­ці ў мя­не та­кіх вост­рых эма­цый­ных сі­ту­а­цый не бы­ло. Імк­ну­ся стрым­лі­вац­ца, але не заў­сё­ды ма­гу. Я вель­мі на­стыр­ны, на­пра­лом іду да мэ­ты. Я — ча­ла­век, які за­хап­ля­ец­ца. Мне ці­ка­ва ўсё но­вае.

— Як ста­віц­ца сям'я да ва­шай пра­цы?

— Яны заў­сё­ды вель­мі «хва­рэ­юць» за мя­не — і жон­ка, і сын, і ня­вест­ка. Пас­ля Со­чы ў аэ­ра­пор­це су­стрэ­лі мя­не з вя­ліз­ным тор­там, сты­лі­за­ва­ным пад фрыс­тайл. Сын, ка­лі ву­чыў­ся і пра­ца­ваў у Аме­ры­цы, час­та пры­яз­джаў на на­шы вы­яз­ныя спа­бор­ніц­твы.

— Ці ёсць у вас за­хап­лен­ні па-за ме­жа­мі спор­ту?

— Я на­огул не люб­лю, ка­лі ёсць воль­ны час. Едзем на ад­наў­лен­чы збор, і я не ве­даю, чым за­няц­ца, што ра­біць: на пля­жы не люб­лю ва­ляц­ца, па­пла­ваў — і ўсё. Хут­ка ад­па­чы­нак. Ха­чу з'ез­дзіць ку­ды-не­будзь у вёс­ку, на­ве­даць сва­я­коў. Маё — гэ­та трэ­ні­роў­кі.

Ка­лі чы­таю, дык, у асноў­ным, дэ­тэк­ты­вы — на­прык­лад, Чэй­за. Але люб­лю і кла­сі­ку. Ня­даў­на пра­чы­таў «Гам­ле­та» на бе­ла­рус­кай мо­ве. Ка­лі рых­та­ваў­ся да Алім­пі­я­ды, пра­чы­таў «Ча­па­еў і пус­тэ­ча» Вік­та­ра Пя­ле­ві­на і кні­гу М. Про­ха­ра­ва пра асаб­лі­вас­ці мар­ке­тын­гу — вель­мі ці­ка­ва!

У мя­не поў­ная ка­лек­цыя еў­ра­пей­скіх і спар­тыў­ных алім­пій­скіх ма­рак, за вы­клю­чэн­нем пер­шых дзвюх Алім­пі­яд у Грэ­цыі. Ка­лі за­ня­ўся фрыс­тай­лам, мар­кі ады­шлі на дру­гі план. Але ка­лі ба­чу неш­та ці­ка­вае — куп­ляю. Ёсць поў­ная ка­лек­цыя ма­рак, пры­све­ча­ных мас­коў­скай Алім­пі­я­дзе, ха­чу са­браць со­чын­скую се­рыю. Са­мыя каш­тоў­ныя ў ма­ёй ка­лек­цыі — са­вец­кія мар­кі да­ва­ен­на­га ча­су.

Вель­мі люб­лю ба­лет. Час­та на­вед­ваю наш Вя­лі­кі тэ­атр. Але леп­шую па­ста­ноў­ку ча­каю не там: ха­рэо­граф ка­ман­ды, Ра­і­са Сот­нік, па­абя­ца­ла нам па­ста­віць з фрыс­тай­ліс­та­мі «Кар­мэн». Ка­жа, што яны ў нас здоль­ныя! Вось, ча­ка­ем.

Да­р'я Ла­ба­жэ­віч.