Гро­шы на ба­ло­це

Бе­ла­рус­кі грунт ка­рыс­та­ец­ца по­пы­там на­ват у Ні­дэр­лан­дах

На­ву­коў­ца­мі пад­лі­ча­на, што на тэ­ры­то­рыі на­шай кра­і­ны іс­нуе ка­ля 9 ты­сяч тар­фя­ных ра­до­ві­шчаў з агуль­най пло­шчай 2,4 млн гек­та­раў. Геа­ла­гіч­ныя за­па­сы гэ­тых вы­кап­няў ацэнь­ва­юц­ца ў 4 млрд тон тор­фу. Сён­ня торф — гэ­та не толь­кі мяс­цо­вы від па­лі­ва, але і вы­са­ка­я­кас­ны па­жыў­ны грунт, по­пыт на які ў све­це толь­кі па­вя­ліч­ва­ец­ца. Аб эфек­тыў­ным вы­ка­ры­стан­ні на­ша­га тар­фя­но­га «зо­ла­та» на пры­кла­дзе двух прад­пры­ем­стваў га­лі­ны ўдзель­ні­каў прэс-ту­ра зна­ё­міў на­мес­нік ге­не­раль­на­га ды­рэк­та­ра аб'­яд­нан­ня «Бел­па­лі­ва­газ» Ва­ле­рый Ка­ва­лёў.

Ім­парт­аза­мя­шчэн­не — на 100 млн до­ла­раў што­год

У апош­нія га­ды аб'­ём зда­бы­чы тор­фу ў на­шай кра­і­не скла­дае ка­ля 3 млн тон што­год. Ад­ра­зу зда­ец­ца, што до­ля яго ў энер­ге­тыч­ным ба­лан­се дзяр­жа­вы ня­знач­ная (2-3%), ад­нак вы­ка­ры­стан­не тор­фу да­зва­ляе за­мя­шчаць у эка­но­мі­цы да 590 млн «ку­боў» пры­род­на­га га­зу кош­там 107,7 млн до­ла­раў. Знач­на боль­шую ва­гу торф зай­мае ў «сель­скай» эка­но­мі­цы, бо бры­ке­ты з яго з'яў­ля­юц­ца са­цы­яль­на знач­ным пра­дук­там, які грэе больш за 200 ты­сяч да­моў у не­вя­лі­кіх га­ра­дах і вёс­ках.

Сён­ня аб'­яд­нан­не «Бел­па­лі­ва­газ» мае ў сва­ім ак­ты­ве 26 тор­фа­зда­бы­ва­ю­чых прад­пры­ем­стваў, у склад якіх ува­хо­дзяць 19 тор­фа­бры­кет­ных за­во­даў. Усе яны эфек­тыў­на дзей­ні­ча­юць. Ад­нак ёсць ся­род іх са­праўд­ныя ве­тэ­ра­ны не толь­кі з ба­га­жом бы­лых пе­ра­мог, але і з цу­доў­най перс­пек­ты­вай. Нам па­шчас­ці­ла на­ве­даць пер­шы бе­ла­рус­кі тор­фа­бры­кет­ны за­вод «Усяж» у Сма­ля­віц­кім ра­ё­не, дзе сё­ле­та ад­быў­ся вы­пуск шас­ці­міль­ён­най то­ны тор­фа­бры­ке­таў.

Ды­рэк­тар за­во­да Пётр Сля­сар­чык ад­зна­чае, што за 62 га­ды прад­пры­ем­ства зда­бы­ло ка­ля 13,3 млн тон тор­фу, з яко­га бы­ло вы­раб­ле­на ўжо 6 млн тон па­ліў­на­га бры­ке­ту.

Вы­ка­ры­стан­не та­ко­га аб'­ёму мяс­цо­ва­га па­лі­ва да­зво­лі­ла за­мяс­ціць больш за 2,8 млрд ку­біч­ных мет­раў пры­род­на­га га­зу, што па сён­няш­ніх цэ­нах — амаль 1 млрд до­ла­раў.

Ле­ген­дар­нае прад­пры­ем­ства і ця­пер дзей­ні­чае ў тры зме­ны на пра­ця­гу ўся­го го­да, за вы­клю­чэн­нем ад­на­го ме­ся­ца, ка­лі ажыц­цяў­ля­ец­ца ка­пі­таль­ны ра­монт і ма­дэр­ні­за­цыя аб­ста­ля­ван­ня. Пры­мя­нен­не са­мых су­час­ных тэх­на­ло­гій і па­ды­хо­даў у ар­га­ні­за­цыі вы­твор­час­ці, ука­ра­нен­не больш энер­га­эфек­тыў­ных лі­ній да­зва­ляе зні­жаць вы­дат­кі і да­ся­гаць кан­ку­рэнт­най ца­ны пра­дук­цыі за­во­да на­ват пры па­стаў­ках на экс­парт, упэў­не­ны Пётр Сля­сар­чык. А вось сы­ра­він­най ба­зы мяс­цо­ва­му за­во­ду хо­піць на мно­гія дзе­ся­ці­год­дзі. Пад­лі­ча­на, што за 62 га­ды з 30 млн тон за­па­саў тор­фу на ра­до­ві­шчах, якія ад­ве­дзе­ны для тор­фа­зда­бы­чы гэ­та­му прад­пры­ем­ству, зда­бы­та і пе­ра­пра­ца­ва­на менш чым па­ло­ва іс­ну­ю­чых аб'­ёмаў.

Да

эка­ло­гіі — дру­жа­люб­на

Ва­ле­рый Ка­ва­лёў так­са­ма пад­крэс­ліў, што зда­бы­ча тор­фу, вы­твор­часць тор­фа­бры­ке­таў і ін­шай пра­дук­цыі з тар­фя­ной сы­ра­ві­ны, а так­са­ма рэ­куль­ты­ва­цыя вы­пра­ца­ва­ных участ­каў та­кіх ра­до­ві­шчаў у Бе­ла­ру­сі ажыц­цяў­ля­ец­ца па эка­ла­гіч­на дру­жа­люб­ных тэх­на­ло­гі­ях. Па­вод­ле ін­фар­ма­цыі ды­рэк­та­ра за­во­да, «ТБЗ Усяж» за больш чым 60 га­доў сва­ёй дзей­нас­ці вы­пра­ца­ваў 3 тыс. га з ад­ве­дзе­ных яму 7,5 тыс. га. З іх 700 га пе­ра­да­дзе­на пад сель­гас­вы­твор­часць, 2,3 тыс. га — ляс­га­сам. А на тэ­ры­то­рыі пло­шчай больш за 200 га быў ство­ра­ны гід­ра­ла­гіч­ны за­каз­нік мяс­цо­ва­га зна­чэн­ня. «Сён­ня мно­гія ама­та­ры рыб­най лоў­лі, і не толь­кі з Бе­ла­ру­сі, ве­да­юць Усяж­скія раз­лі­вы як цу­доў­нае мес­ца ры­бал­кі», — з гор­дас­цю га­во­рыць Пётр Сля­сар­чык.

На гэ­ты конт сваё важ­кае сло­ва ска­за­ла і на­ву­ка. Га­лоў­ны на­ву­ко­вы су­пра­цоў­нік Ін­сты­ту­та пры­ро­да­ка­ры­стан­ня НАН Бе­ла­ру­сі ака­дэ­мік Іван Лішт­ван лі­чыць, што паў­тор­нае за­вад­нен­не та­кіх тэ­ры­то­рый з'яў­ля­ец­ца ад­ным з са­мых эфек­тыў­ных і эка­ла­гіч­ных су­час­ных спо­са­баў рэ­куль­ты­ва­цыі бы­лых ра­до­ві­шчаў тор­фу. Але на­ват ка­лі б прос­та па­кі­ну­лі вы­пра­ца­ва­ныя тар­фя­ні­кі ў тым вы­гля­дзе, як яны ёсць, то да­сле­да­ван­ні па­каз­ва­юць, што праз 7-10 га­доў яны са­ма­стой­на вяр­та­юц­ца ў свой пер­ша­па­чат­ко­вы стан, ро­бяц­ца азё­ра­мі і ба­ло­та­мі, ад­наў­ля­ец­ца пры­род­на-бія­ла­гіч­ная раз­на­стай­насць, бо пры­ро­да бя­рэ сваё, а тор­фа­зда­бы­ча не на­но­сіць ёй не­за­гой­ных ран.

Зда­бы­ча тор­фу з ба­лот­ных ма­сі­ваў ажыц­цяў­ля­ец­ца ў цёп­лы се­зон — звы­чай­на з мая па ве­ра­сень. Пра­ца тар­фя­ні­каў доў­жыц­ца ад пер­шых пром­няў сон­ца да но­чы. Зда­бы­ва­ец­ца торф ай­чын­най тэх­ні­кай і вы­во­зіц­ца з ба­лот чы­гу­нач­ным транс­пар­там ма­гіст­раль­най вуз­ка­ка­лей­кі, пра­цяг­ласць якой скла­дае ка­ля 30 кі­ла­мет­раў. Спа­чат­ку торф збі­ра­ец­ца ў ве­лі­зар­ныя бур­ты ва­гой да 3 ты­сяч тон у кож­ным. Уся­го за се­зон на па­лях спе­цы­я­ліс­ты фар­мі­ру­юць ка­ля 200 ты­сяч тон та­ко­га паў­фаб­ры­ка­ту.

Ця­пер на тор­фа­бры­кет­ным за­вод­зе пра­цу­юць 300 ча­ла­век, ад­нак ён з'яў­ля­ец­ца го­ра­даў­тва­раль­ным прад­пры­ем­ствам і кры­ні­цай цеп­ла­вой энер­гіі для па­сёл­ка Усяж, дзе жы­ве 1,6 ты­ся­чы жы­ха­роў у кам­форт­ных умо­вах з раз­ві­той ганд­лё­вай і са­цы­яль­най інф­ра­струк­ту­рай.

Па­ліў­ная перс­пек­ты­ва

Па зда­бы­чы тор­фа­бры­ке­таў (ка­ля 1,3 млн млн т.) Беларусь займае першае месца. На­сель­ніц­тва мае тан­нае пяч­ное па­лі­ва, якое на­па­ло­ву да­ту­ец­ца дзяр­жа­вай. Пэў­ная част­ка тор­фу пра­па­ну­ец­ца энер­ге­тыч­на­му сек­та­ру і на экс­парт. А вось з апош­нім іс­ну­юць пы­тан­ні. Ка­лі ў 2012 го­дзе бы­ло пра­да­дзе­на па­ліў­на­га бры­ке­ту на 26 млн до­ла­раў, то ле­тась мы за­ра­бі­лі на та­кім экс­пар­це толь­кі 11 млн «зя­лё­ных». Да і кошт тор­фу за мі­ну­лы год зні­зіў­ся з 50-54 еў­ра за то­ну да 45-48 еў­ра. І гэ­та су­свет­ныя тэн­дэн­цыі, бо ле­тась вель­мі па­тан­неў ву­галь, по­пыт на які быў мі­ні­маль­ны. А тлу­ма­чыц­ца гэ­та ана­маль­на цёп­лай зі­мой у Еў­ро­пе. Сён­ня на­шы бры­ке­ты пра­да­юц­ца ў Шве­цыю, Літ­ву, Лат­вію, Эс­то­нію, Поль­шчу і Фін­лян­дыю. У ха­лод­ныя зі­мы паў­ноч­ныя скан­ды­наў­скія кра­і­ны куп­ля­юць на­шы бры­ке­ты ў знач­на боль­шых аб'­ёмах. Дру­гім кі­рун­кам рэа­лі­за­цыі зда­бы­та­га тор­фу па­він­ны стаць цэ­мент­ныя за­во­ды і элект­ра­стан­цыі з вы­со­кай эфек­тыў­нас­цю вы­ка­ры­стан­ня та­ко­га па­лі­ва.

Па­ліў­ная перс­пек­ты­ва

Тор­фу ў нас і са­праў­ды да­во­лі шмат, ад­нак... Га­вор­ка сён­ня ідзе аб ра­цы­я­наль­ным вы­ка­ры­стан­ні фі­нан­са­вых рэ­сур­саў, якія не­аб­ход­ныя для рас­пра­цоў­кі но­вых ра­до­ві­шчаў. Ма­юц­ца на ўва­зе не­вя­лі­кія пло­шчы тар­фя­ных па­лёў, якія ра­ней на­ват не раз­гля­да­лі­ся для пра­мыс­ло­вай зда­бы­чы. Ця­пер су­час­ныя збор­на-раз­бор­ныя аў­та­ма­ты­за­ва­ныя комп­лек­сы маг­чы­ма ста­віць не­па­срэд­на ка­ля ра­до­ві­шчаў без пра­клад­кі ма­гіст­раль­най чы­гу­нач­най вуз­ка­ка­лей­кі. Па­доб­ныя комп­лек­сы да­зва­ля­юць зда­бы­ваць больш за 20 ты­сяч тон бры­ке­таў у год. Са­бе­кошт па­доб­най вы­твор­час­ці скла­дае ка­ля 2 млн до­ла­раў, што ў 50 ра­зоў тан­ней, чым ца­на буй­на­га за­во­да з ма­гут­нас­цю да 100 ты­сяч тон бры­ке­ту ў год. Акра­мя та­го, аб­слу­гоў­ва­ец­ца та­кі мі­ні-за­вод не­вя­лі­кай коль­кас­цю спе­цы­я­ліс­таў вах­та­вым спо­са­бам, што не пра­ду­гледж­вае бу­даў­ніц­тва жыл­ля і ад­па­вед­най інф­ра­струк­ту­ры. Поў­ная акуп­ляль­насць па­доб­ных комп­лек­саў скла­дае ка­ля 4 га­доў. Па­вод­ле ін­фар­ма­цыі Ва­ле­рыя Ка­ва­лё­ва, на мі­ну­лым тыд­ні пер­шы та­кі комп­лекс па­чаў вы­раб­ляць бры­ке­ты на ра­до­ві­шчы пад Лі­дай.

На ва­гу зо­ла­та

Ка­лі з ні­зін­на­га тор­фу пра­па­ну­ец­ца «штам­па­ваць» па­ліў­ныя бры­ке­ты, то з тор­фу вер­ха­во­га лепш ра­біць са­праў­ды іна­ва­цый­ны пра­дукт — вы­са­ка­я­кас­ныя грун­ты. Яшчэ не­каль­кі га­доў та­му тар­фя­ная га­лі­на ў Ві­цеб­скай воб­лас­ці пе­ра­жы­ва­ла не са­мыя леп­шыя ча­сы. Пра­ца­ва­лі па-ста­ро­му, вы­во­зі­лі з па­лёў торф і пра­да­ва­лі шмат, вы­пус­ка­лі ніз­ка­якас­ныя па­ліў­ныя бры­ке­ты, ні­хто не зай­маў­ся рас­пра­цоў­кай но­вых ра­до­ві­шчаў.

Пас­ля зме­ны гас­па­да­ра тар­фя­ных прад­пры­ем­стваў сі­ту­а­цыя тут па­ча­ла вы­праў­ляц­ца, рас­каз­вае на­мес­нік ге­не­раль­на­га ды­рэк­та­ра прад­пры­ем­ства «Ві­цеб­скабл­газ» па пра­мыс­ло­вай і сель­ска­гас­па­дар­чай вы­твор­час­ці Кан­стан­цін Па­чэп­ка. «Свет­лыя га­ло­вы» рэ­гі­я­наль­най па­ліў­най струк­ту­ры пра­па­на­ва­лі не­каль­кі слуш­ных ідэй, і спра­ва пай­шла. Та­му ў Док­шыц­кім ра­ё­не ў ка­рот­кія тэр­мі­ны быў уз­ве­дзе­ны ўні­каль­ны для Бе­ла­ру­сі экс­пар­та­а­ры­ен­та­ва­ны цэх па вы­твор­час­ці па­жыў­ных грун­тоў і кі­па­ван­ня тор­фу. А ле­тась па­жыў­ныя грун­ты пад мар­кай «Дзві­на» ста­лі лаў­рэ­а­там кон­кур­су «Леп­шыя та­ва­ры Рэс­пуб­лі­кі Бе­ла­русь». Гэ­та пра­мы до­каз та­го, што гро­шы ў ма­дэр­ні­за­цыю бы­лі ўкла­дзе­ны не­здар­ма.

Грунт тар­фя­ны па­жыў­ны вы­раб­ля­ец­ца з вы­ка­ры­стан­нем га­ланд­скіх скла­да­ных угна­ен­няў і ўжы­ва­ец­ца для вы­рошч­ван­ня ра­са­ды ага­род­нін­ных куль­тур, квет­ка­вых рас­лін, са­джан­цаў дрэў і кус­тоў, га­зо­наў і для па­ляп­шэн­ня струк­ту­ры гле­бы.

Су­час­нае аб­ста­ля­ван­не цэ­ха да­зва­ляе вы­раб­ляць пра­дук­цыю, якая ад­па­вя­дае па­тра­ба­ван­ням са­мых па­тра­ба­валь­ных за­каз­чы­каў, а рэ­цэп­ту­ры грун­тоў рас­пра­ца­ва­ны спе­цы­я­ліс­та­мі пра­ект­на-по­шу­ка­ва­га ін­сты­ту­та «Бел­НДІ­па­лі­вап­ра­ект» у ад­па­вед­нас­ці з рэ­ка­мен­да­цы­я­мі НАН Бе­ла­ру­сі.

Ма­гут­насць но­ва­га за­во­да ў па­сёл­ку Кру­ляў­шчыз­на скла­дае 38 ты­сяч тон пра­дук­цыі з мяс­цо­ва­га вер­ха­во­га тор­фу. Сён­ня прад­пры­ем­ства вы­раб­ляе 29 ты­сяч тон вер­ха­во­га тор­фу ў вя­лі­кіх кі­пах, так зва­ных біг-бо­лях — аб'­ёмам да 6 ку­ба­мет­раў, а так­са­ма 7 ты­сяч тон па­жыў­ных грун­тоў. За­вод мае маг­чы­масць па­мен­шыць аб'­ёмы вы­пус­ку прос­та вер­ха­во­га тор­фу ў кі­пах і ад­на­ча­со­ва па­вя­лі­чыць вы­раб скла­да­ных па­жыў­ных грун­тоў. Вя­до­ма, што па­жыў­ныя грун­ты каш­ту­юць знач­на больш, чым паў­фаб­ры­кат тор­фу. Пра­дук­цыя пад мар­кай «Дзві­на» ця­пер зай­мае па­ло­ву ўнут­ра­на­га рын­ку (5 ты­сяч тон), а 2 ты­ся­чы тон пра­да­ец­ца за мя­жу.

Сё­ле­та асар­ты­мент па­жыў­ных грун­тоў іс­тот­на па­шы­ра­ец­ца. З'я­ві­ла­ся се­рыя пад хвой­ныя дрэ­вы, спе­цы­яль­ныя — для кі­па­ры­саў, кед­раў і ўво­гу­ле ўні­вер­саль­ныя — для дэнд­ра­пар­каў. Ле­тась па­жыў­ныя грун­ты і вер­ха­вы торф з ві­цеб­скай «пра­піс­кай» ак­тыў­на на­бы­ва­лі­ся ар­га­ні­за­цы­я­мі Тур­цыі, Гер­ма­ніі, Іта­ліі, Ра­сіі, Чэ­хіі, Ні­дэр­лан­даў і Ка­зах­ста­на. Сё­ле­та на­ша пра­дук­цыя за­ці­ка­ві­ла спа­жыў­цоў Азер­бай­джа­на, Укра­і­ны і Бал­га­рыі. Ле­тась за мя­жу за­вод пра­даў сва­ёй пра­дук­цыі на су­му 3,16 млн до­ла­раў, а сё­ле­та пла­нуе па­вя­лі­чыць гэ­ты аб'­ём яшчэ на 200 ты­сяч до­ла­раў. А мы з ва­мі, у сваю чар­гу, па­він­ны так­са­ма пад­тры­маць ай­чын­на­га вы­твор­цу. За якасць мяс­цо­вых па­жыў­ных грун­тоў тут ад­каз­ва­юць.

Сяр­гей КУР­КАЧ. Фота аўтара.

Мінск — Усяж — Кру­ляў­шчыз­на — Мінск.