Пяць пры­чын чы­таць паэ­зію

Са­нет

За­мёрз­ла ноч­чу

шпар­кая кры­ні­ца;

Твая па­ра, зі­мо­вая ну­да!

Ця­пер ня­ма ўжо ру­ху ні сля­да,

І на­ват звер­ху сло­ем

снег ла­жыц­ца.

Ды ўсё дар­мо, бо там,

пад ім, стру­іц­ца

Ма­гут­ная, жы­ву­чая ва­да.

Ча­кай! Яе йшчэ пры­дзе ча­ра­да!

Зда­лее хва­ляў хор

на воль­ны свет пра­біц­ца.

Пры­клаў я гэ­ты сім­вал да ся­бе,

Схі­ліў­шы­ся ў над­сіль­най

ба­раць­бе,

І раз­га­даў пры­ро­ды род­най

сло­вы.

Як — пра­маў­чу,

бо кож­ны з вас — па­эт.

Рас­сей­це ж са­мі лёг­кі

змрок пра­мо­вы,

Сва­ей ду­шы ту­ды

пра­ллі­це свет!

М. Баг­да­но­віч.

Ён ве­даў, што ка­заў. «Кож­ны з вас — па­эт» — гэ­та пра яго кра­і­ну. Дзе лю­дзі з пя­шчот­ны­мі, тра­пят­кі­мі ду­ша­мі, але ча­сам вы­му­ша­ны іх глы­бо­ка ха­ваць. Дзе сло­вы са­мі, бы­вае, гу­чаць у пэў­ным рыт­ме і скла­да­юц­ца ў рыф­мы — вар­та толь­кі ад­чуць! Дзе воб­ра­зы на­во­кал — толь­кі ўха­пі... І шмат тых, хто гэ­та ро­біць. А яшчэ коль­кі тых, хто ро­біць для ся­бе. А коль­кі не пры­зна­юц­ца са­бе ў тым, што маг­лі б. Не­здар­ма Бе­ла­русь на­зы­ва­юць кра­і­най паэ­таў.

Та­му дзень 21 са­ка­ві­ка, па сут­нас­ці, наш: Су­свет­ны дзень паэ­зіі, па­вод­ле пра­па­но­вы ЮНЕС­КА, стаў ад­зна­чац­ца з 1999 го­да. І ад­зна­ча­ец­ца ў Бе­ла­ру­сі. На­прык­лад, Дзяр­жаў­ны лі­та­ра­тур­ны му­зей імя Яку­ба Ко­ла­са на­ла­дзіў ве­ча­ры­ну «Паэ­зія як прад­чу­ван­не...» Па­коль­кі свя­та між­на­род­нае, то гу­ча­лі вер­шы, на­пі­са­ныя паэ­та­мі роз­ных кра­ін. Бе­ла­рус­кіх твор­цаў прад­стаў­ляў га­лоў­ны ды­рэк­тар за­меж­на­га вя­шчан­ня Бе­ла­рус­ка­га ра­дыё На­вум Галь­пя­ро­віч. Праў­да, не толь­кі. У До­ме Ко­ла­са ра­зу­ме­еш, на­коль­кі жы­вая твор­часць кла­сі­ка. Яна жы­вая не толь­кі для Бе­ла­ру­сі: чы­та­лі Ко­ла­са ў ін­шых кра­і­нах дзя­ку­ю­чы пе­ра­кла­дам. На­па­мі­нам аб пе­ра­клад­чы­ку тво­раў Яку­ба Ко­ла­са Сяр­гею Га­ра­дзец­кім ста­ла вы­ста­ва, што раз­мяс­ці­ла­ся ў му­зеі. Яна на­зы­ва­ец­ца «Май да­ра­гі сяб­ра, мой леп­шы пе­ра­клад­чык» і змя­шчае ма­тэ­ры­я­лы з фон­даў му­зея. Ра­сій­скі і бе­ла­рус­кі паэ­ты сяб­ра­ва­лі, ліс­та­ва­лі­ся, аб­мень­ва­лі­ся па­да­рун­ка­мі. Не­звы­чай­ны па­да­ру­нак ад Га­ра­дзец­ка­га ў вы­гля­дзе ру­ка­піс­на­га аль­бо­ма з вер­ша­мі-пры­свя­чэн­ня­мі атры­маў Ко­лас на 65-год­дзе. Ра­сій­скія чы­та­чы ад­чу­ва­лі тво­ры Ко­ла­са дзя­ку­ю­чы пе­ра­кла­дам Га­ра­дзец­ка­га. Але ёсць Ко­лас, які заў­сё­ды ак­ту­аль­ны для нас. І лепш яго чы­таць на мо­ве ары­гі­на­ла, ка­лі на­пі­са­на так, як за­ду­ма­на. Сло­вы ня­суць сэнс, на­ра­джа­юць дум­ку і на­тхня­юць на доб­рыя спра­вы. Так і сло­вы ін­шых бе­ла­рус­кіх паэ­таў: у іх ёсць на­ша сут­насць, на­ша ад­чу­ван­не і ра­зу­мен­не жыц­ця.

І гэ­та пер­шая пры­чы­на, каб чы­таць бе­ла­рус­кую паэ­зію. Тут і ЮНЕС­КА пра­цы­та­ваць да­рэ­чы: «Паэ­зія мо­жа стаць ад­ка­зам на са­мыя вост­рыя і глы­бо­кія ду­хоў­ныя пы­тан­ні су­час­на­га ча­ла­ве­ка, але для гэ­та­га не­аб­ход­на пры­цяг­нуць да яе як ма­га шы­рэй­шую гра­мад­скую ўва­гу». Уз­га­даць кла­сі­каў ад Ку­па­лы, Ко­ла­са і Баг­да­но­ві­ча, у паэ­тыч­най твор­час­ці якіх, як у люс­тэр­ку, ад­бі­лі­ся ідэі і ма­ры цэ­ла­га на­ро­да. І гэ­тыя ідэі і ма­ры зра­зу­ме­лыя на­ват не на ад­но ста­год­дзе.

Дру­гая: сло­вы ма­юць вя­лі­кую сі­лу, пры­ро­ду якой цяж­ка бы­вае па­тлу­ма­чыць вы­ключ­на ма­тэ­ры­яль­ным па­ды­хо­дам да жыц­ця. І та­му зда­ец­ца, што са­ма з'я­ва паэ­зіі — гэ­та ўва­саб­лен­не пе­ра­мо­гі ду­хоў­на­га па­чат­ку ў све­це. Са­праўд­ная паэ­зія — жы­вая з'я­ва, і яна жы­віць, па­трэб­нае сло­ва ў пэў­ны мо­мант мо­жа стаць і ад­ка­зам на твае пы­тан­ні, і леп­шым ан­ты­дэ­прэ­сан­там. Доб­рая паэ­зія — як да­ра­гі су­раз­моў­ца: усё ад­чу­вае ці пра ўсё зда­гад­ва­ец­ца.

Трэ­цяя: мо­жа, та­му, што лю­дзям да­дзе­ны сло­вы ад Бо­га — і кож­на­му на­ро­ду ў тым ва­ры­ян­це, які най­больш яму па­ды­хо­дзіць. Мы, жы­ву­чы ў Бе­ла­ру­сі, мо­жам чы­таць і ра­зу­мець тво­ры, якія на­пі­са­ныя па-рус­ку. Бліз­кія і зра­зу­ме­лыя нам бу­дуць вер­шы на ўкра­ін­скай ці поль­скай і ін­шых сла­вян­скіх мо­вах. Але ж не­здар­ма ў на­шай кра­і­не сён­ня шмат паэ­таў, якія пі­шуць па-бе­ла­рус­ку. Ні­бы­та ёсць ад­каз: на­ша мо­ва вель­мі пя­ву­чая, мае шмат га­лос­ных, яна ж са­ма про­сіц­ца ў вер­ша­ва­ныя рад­кі. Як жа гэ­та не за­ўва­жыць? А ка­лі ад­чуў, то як жа на ёй не пі­саць?

З гэ­та­га вы­ні­кае чац­вёр­тая пры­чы­на: у нас ёсць ка­го чы­таць. Спра­ва не толь­кі ў вя­лі­кай коль­кас­ці ці­ка­вых паэ­таў. Спра­ва яшчэ ў раз­на­стай­нас­ці паэ­тыч­най твор­час­ці ай­чын­ных аў­та­раў. Хо­ча­це неш­та сур'­ёз­нае, з гра­ма­дзян­скім на­стро­ем — ёсць. Па­трэб­ны ад­ка­зы на фі­ла­соф­скія пы­тан­ні — шу­каць іх да­лё­ка не трэ­ба, усё ёсць тут, у сва­ёй куль­ту­ры. Ка­хан­не рвец­ца вон­кі праз сло­вы і воб­ра­зы — і пра яго цу­доў­на га­во­раць па-бе­ла­рус­ку ад імя і жан­чын, і муж­чын. Та­му што ў нас ба­га­та паэ­таў муж­чын. Але ў нас цу­доў­ныя жан­чы­ны-паэ­ткі. Чы­таць іх — ай­чын­ных твор­цаў, дзя­куй Бо­гу, мож­на не толь­кі ў вы­да­дзе­ных па­пя­ро­вых збор­ні­ках вер­шаў, але і ў ін­тэр­нэт-вы­дан­нях ці пар­та­лах, у ча­со­пі­сах і іх аса­біс­тых ста­рон­ках у се­ці­ве.

Пя­тая: гэ­та пры­ем­на. Як заў­сё­ды пры­ем­на да­кра­нац­ца да мас­тац­тва і за­хап­ляц­ца тым: як жа пры­го­жа, цу­доў­на ска­за­на. І гэ­та ж амаль што тыя сло­вы, якія жы­лі ў тва­ім сэр­цы. І гэ­та вер­шы ад жыц­ця і зям­лі. І гэ­та паэ­зія, якая ад ня­бё­саў. Яна іс­нуе ся­род нас, ад­кры­ва­ец­ца най­больш чу­лым іс­то­там, якія, як ра­да­ры, вы­хоп­лі­ва­юць дум­кі з пра­сто­ры (ці ад вы­шэй­ша­га ро­зу­му?), акрэс­лі­ва­юць іх у сло­вах. І ні­ко­лі са­мі не мо­гуць па­тлу­ма­чыць, як жа гэ­та ў іх атрым­лі­ва­ец­ца... Са­праўд­ныя паэ­ты. На­ша ба­гац­це. Але ж зда­ец­ца, што вер­шы пі­саць у нас спра­ба­ваў ці не кож­ны. Зна­чыць, кож­ны — ці то па­тэн­цы­яль­ны па­эт, ці як мі­ні­мум чы­тач. І не толь­кі ў Дзень паэ­зіі. Вось у чым свя­та!..

Ла­ры­са ЦІ­МО­ШЫК