_______________________________________________________________________________
Нашы літаратары пішуць творы выключна сур’ёзныя. Вось табе суровая праўда вайны, вось табе трагічная любоў, а вось — экзістэнцыя на фоне руін чалавечай душы. Усё, што хочаш, толькі не тая самая кніжыца, тонкая і лёгкая — ува ўсіх сэнсах, якую можна ўзяць з сабой, скажам, у падарожжа з Мінска ў Полацк.
Тым большая бяда, калі твая праца адно з кнігамі і звязаная, так што свет ты бачыш з-за ўсыпаных літарамі старонак. Стамлёны сонцам навукі і высокай літаратуры, ты шукаеш цянёк, лёгкі, прыемны. У выніку высвятляецца, што ехаць “па цянёк” трэба ў Расію, дзе знойдуцца і фэнтэзі, і дэтэктывы, і ўсякія перакладныя цікавосткі. Але ж не хочацца чужога, хочацца свайго.
Натуральна, сур’ёзнасць нашых творцаў можна лёгка патлумачыць: яны працуюць на развіццё літаратуры, якая — кожны школьнік ведае — так доўга была, бедная, занядбана. Яна развівалася паскоранымі тэмпамі, і вось, разагнаная, як той лакаматыў, нясецца ў светлую будучыню, так што пасажыры, у якіх мы бачым чытачоў, не паспяваюць зразумець, а што ж там, за вокнамі, праносіцца. І ім таксама, як і мне, не хапае кніжак, якія можна было б пачытаць у гэтым бясконцым рэйсе.
Цікава, што ў змаганні за развіццё літаратуры забываюцца на ўсебаковасць, пад якой я разумею масавую літаратуру ў тым ліку. Пра неабходнасць яе неаднаразова казаў Уладзімір Караткевіч (праўда, яго талент пастаянна выходзіў з жанравых берагоў масліта), працягвае казаць Сяргей Кавалёў (кніга “Партрэт шкла”), а Людміла Рублеўская актыўна на гэта працуе, хоць у яе выпадку паўтараецца сітуацыя з Караткевічам.
Гэта ўсё да чаго? Да кнігі Алёны Беланожкі “Чамадан з кракадзілавай скуры”.
Аповесць не цэліць, дзякуй богу, у школьную праграму, не прэтэндуе на прэміі і наступнае ўвекавечанне аўтаркі ў стагоддзях. Ды і сама аўтарка занадта разумная і самаіранічная для падобных закідаў. Місія “Чамадана”, калі ў яго ўвогуле можа быць місія, — расслабленне. Чытач звернецца да кнігі, каб адпачыць. Аўтарка пісала яе, здаецца, з той самай мэтай. Сюжэт немудрагелісты: энергічная гераіня, дырэктарка прадзюсарскага цэнтра, робіць хлопцу прапанову, забірае яго ў бацькоў і вяртаецца ў Мінск, аднак па дарозе іх перахопліваюць бандыты: высвятляецца, што спадарыня вінная невядомым людзям вялізную суму — 500 мільёнаў еўра! Далей сюжэт разгортваецца ў цэлым прадказальна, але ў пэўны момант ты разумееш, што менавіта так і павінна быць.
“Чамадан” названы авантурнай аповесцю, і гэта натуральна, але гэта другасна. Першасным азначэннем мусіць стацца фарс, кажучы словамі гераіні, “шапіто”. Уся гісторыя — пачынаючы ад сватання, з кветкамі, песнямі пад вакном і “мужчынскай” размовай на кухні паміж дзяўчынай і будучым свёкрам, і заканчваючы выкрыццём глабальнага плана па кіраванні светам — адзін вялікі, шумны, стракаты фарс. У пэўнай ступені гэта нават не авантура, а пародыя на яе.
Шок выклікае вобраз галоўнай гераіні, які відавочна змаляваны з аўтаркі. Так, кожны твор пісьменніка, сур’ёзны ці жартоўны, — аўтапартрэт у пэўнай ступені, але тут мы маем справу ледзьве не з фатаграфічным падабенствам. Пачнем з імя — Аліна Міхайлаўна (пісьменніцу клічуць Алёна Міхайлаўна). Праца яе — “арганізацыя радасці”, кажучы словамі герояў (спадарыня Алёна яшчэ і рэжысёр). Заўсёдная энергічнасць, часам нават эксцэнтрычнасць, востры язык і нязменная жыццярадаснасць — на людзях. Канечне, ты разумееш, што чалавек не можа быць такім насамрэч і аднойчы чытач убачыць сапраўдную Аліну. Урэшце ствараецца ўражанне, што пісьменніца стамілася ад бясконцай ігры і, каб не звар’яцець, выліла свой боль і тугу, загарнуўшы іх у яркую паперку.
Пры ўсёй авантурнасці аповесць нельга назваць і чыстым экшнам. На сюжэт пастаянна накладваюцца новыя тэмы — роля грошай у жыцці, каханне, адзінота, вялікая моц мары, абсурдны лад свету і пад. — якія заглыбляюць сюжэт з аднаго боку і павышаюць узровень твору з іншага. Часам развагі герояў набываюць філасафічны флёр, але перарасці ў нешта сур’ёзнае ім замінае абраная аўтаркай форма, ды і ў кантэксце татальнага абсурду і фарсу любая глыбокая думка аўтаматычна ператворыцца ў самапародыю. Калі ж паглядзець з іншага боку, г. зн. адштурхоўвацца ад таго, што развагі на сур’ёзныя тэмы маюць і інтанацыю адпаведную, то смех, рассыпаны між слоў, стане горкім і нават няўцешным. Гэткі самотны блазан у кніжным варыянце.
Крок за крокам чытач набліжаецца да таго, што ў народзе завуць “жыццёвымі ісцінамі”: не ў грошах шчасце; жанчына можа быць моцнай, але моц гэтая наўрад ці прынясе ёй шчасце; дзіцячая мара здольная на многае; любоў за грошы не прадаецца і г. д. Пры гэтым перад намі разгортваецца ва ўсёй сваёй непрыгляднасці (а для некага — прывабнасці) жыццё творчых людзей.
Кнігу робіць цікавай, відаць, не столькі сюжэт, але яе мова, дасціпная, вострая, іскрыстая. І галоўнае — насычаная смехам, які мае надзвычай шырокі дыяпазон — ад лёгкага пакеплівання да горычы. Часам ён нагадвае нават “Запіскі Самсона Самасуя” Андрэя Мрыя, але справа не ў мове і не ў інтэртэксце, але ў настраёвасці. Адзіная прэтэнзія да аўтаркі і рэдактара — няправільна ўжытыя прыназоўнікі “з-за” (у сэнсе “па прычыне”) замест “праз”, а таксама дзеяслоў “біць”, які ў загадным ладзе ператварыўся ў “Бей!” замест “Бі!” Гэта можна было б спісаць на непісьменнасць герояў, аднак, калі яны ўжо гавораць на літаратурнай беларускай мове, то мусілі б ведаць такія рэчы. Лёгкае недаўменне выклікае таксама афармленне вокладкі: мілая безаблічная дзяўчына ніяк не падпадае пад вобраз, створаны аўтаркай.
Тое, што кніга выдадзеная ў бібліятэцы часопіса “Маладосць”, указвае на патэнцыяльную чытацкую аўдыторыю. Аднак справа тут хутчэй не ў змесце твора, але ў тым, што “дарослыя” не захочуць “марнаваць” час на “несур’ёзную” літаратуру.
Анастасія ГРЫШЧУК
«Гэта не толькі пра бізнес, але і пра чалавечыя адносіны».
«Нашы работы — жывыя, з энергетыкай любові і дабра».
