Па­эт з «гняз­доў­яў на­шых пе­сень»

Паэ­ту-пе­сен­ні­ку, пра­за­іку, пе­ра­клад­чы­ку, фальк­ла­рыс­ту, эт­ног­ра­фу, края­знаў­цу, да­след­чы­ку, на­ву­коў­цу, сцэ­на­рыс­ту і рэ­жы­сё­ру, на­ша­му сла­ву­та­му зем­ля­ку Кас­ту­сю Цвір­ку 28 са­ка­ві­ка 2014 го­да споў­ніц­ца 80 га­доў. З гэ­тай на­го­ды мы вы­ра­шы­лі рас­ка­заць пра та­ле­на­ві­та­га ча­ла­ве­ка, ура­джэн­ца вёс­кі Зя­лё­ная Дуб­ро­ва Ста­ра­да­рож­ска­га ра­ё­на Мін­скай воб­лас­ці.

«...Зя­лё­ная Дуб­ро­ва — вёс­ка не­вя­лі­кая. Скла­да­ец­ца яна з ад­ной ву­лі­цы. У ча­сы яе са­ма­га роск­ві­ту ў ёй бы­ло кры­ху больш за 70 два­роў. Сён­ня за­ста­лі­ся толь­кі лі­ча­ныя ха­ты. Як «не­перс­пек­тыў­ная», яна асу­джа­на на ад­мі­ра­нне. Ня­ўжо зноў тут ста­не пуст­ка? Як з гэ­тым мі­рыц­ца?» — гу­чыць ры­та­рыч­нае пы­тан­не ў кні­зе Кас­ту­ся Цвір­кі «Бу­дзі­ла вёс­ку бе­рас­цян­ка». Кні­га вы­да­дзе­на ў 2007 го­дзе. Дзя­ку­ю­чы ёй уве­ка­ве­ча­на па­мяць аб не­вя­лі­кай вё­сач­цы Зя­лё­ная Дуб­ро­ва, за­сна­ва­най у 1904 го­дзе (да­рэ­чы, сё­ле­та вёс­цы спаў­ня­ец­ца 110 га­доў) бра­та­мі Цвір­ка­мі-Га­дыц­кі­мі.

Кні­га «Бу­дзі­ла вёс­ку бе­рас­цян­ка» чы­та­ец­ца на ад­ным ды­хан­ні. Упэў­не­ны, што ду­хоў­на па­ба­га­цее той, хто пра­чы­тае яе і зра­зу­мее, што «ча­ла­век, які пом­ніць і ша­нуе сва­іх прод­каў, сам ро­біц­ца даб­рэй­шым і муд­рэй­шым, чым глы­бей ве­да­ем мы свой род, тым ба­га­цей­шыя ду­хоў­на, тым ляг­чэй і ці­ка­вей жы­вец­ца на све­це».

Мяс­цо­выя края­ві­ды за­ча­роў­ва­юць сва­ёй пры­га­жос­цю і не­паў­тор­нас­цю. Клі­чуць да ся­бе ў гос­ці во­зе­ра Ска­чаль­скае, ля­сы, ба­га­тыя на гры­бы і яга­ды. А мы на­ве­да­лі вёс­ку Зя­лё­ная Дуб­ро­ва і па­гу­та­ры­лі з Кас­ту­сём Цвір­кам. І трэ­ба ад­зна­чыць, што па­эт ні­ко­лі не за­бы­ваў сва­іх зя­лё­на­дуб­роў­цаў, ён на­ват не прос­та па­мя­тае, а жы­ве ся­род зем­ля­коў, быц­цам і не з'яз­джаў ад­сюль ні­ко­лі. Тэ­ма ма­лой ра­дзі­мы жы­віць твор­часць на­ша­га паэ­та-зем­ля­ка. Ён пі­ша:

Я не госць тут, тут — мая зям­ля.

...Я тут — я.

Тут мае і ка­ра­ні, і кро­на...

Ка­жуць, без ма­лен­ства ня­ма паэ­та. Усе паэ­ты ро­дам з ма­лен­ства.

— Што вы мо­жа­це рас­ка­заць пра сваё дзя­цін­ства? — ці­ка­вім­ся ў паэ­та.

— Мая ба­бу­ля па ма­ту­лі­най лі­ніі зва­ла­ся Гэ­ля, а проз­ві­шча ў яе бы­ло Ры­ма­шэў­ская. Па­хо­дзі­ла з ро­ду Ду­бо­ві­каў. Я вель­мі лю­біў слу­хаць каз­кі, якія ба­я­ла ба­бу­ля Гэ­ля. Яна ве­да­ла іх столь­кі, што мая дзі­ця­чая па­мяць не дае за­быц­ца іх і ця­пер. А ма­ту­ля мая за­кон­чы­ла на­ват па­чат­ко­вую шко­лу, што ў той час для дзяў­ча­так бы­ло рэд­кас­цю. Яна доб­ра спя­ва­ла. Коль­кі па­мя­таю ма­му, яна заў­сё­ды спя­ва­ла, на­ват ка­лі цяж­ка бы­ло. А яна ж у 29 га­доў за­ста­ла­ся ўда­вою з пяц­цю дзець­мі на ру­ках. Па­ся­род вай­ны. За­гі­нуць нам не да­ла рад­ня — з ма­це­ры­на­га і баць­ка­ва­га бо­ку. А яшчэ пес­ні, якія так лю­бі­ла спя­ваць ма­ту­ля. Маг­чы­ма, і мне ад ба­бу­лі Гэ­лі і ма­ці пе­ра­даў­ся ў спад­чы­ну та­лент твор­чай асо­бы...

— У коль­кі га­доў вы пай­шлі ў шко­лу?

— Як ха­це­ла­ся хут­чэй сес­ці за пар­ту, узяць бук­вар у ру­кі! Але ўсе ма­ры аба­рва­ла вай­на. У шко­лу, у пер­шы клас, пай­шоў я толь­кі па вы­гнан­ні нем­цаў, у 1944 го­дзе, ка­лі мне бы­ло ўжо 10 га­доў. Мне па­шан­ца­ва­ла, што ў Зя­лё­на­дуб­роў­скай па­чат­ко­вай шко­ле пра­ца­ваў та­кі тал­ко­вы на­стаў­нік, як Ула­дзі­мір Ан­то­на­віч Пят­роў­скі. Ён доб­ра рых­та­ваў усіх вы­пуск­ні­коў за курс па­чат­ко­вай шко­лы да да­лей­шай ву­чо­бы. А яшчэ на­стаў­нік Пят­роў­скі за­ах­воч­ваў уся­ляк тых вуч­няў, якія спра­ба­ва­лі пі­саць вер­шы ў школь­ную на­сцен­га­зе­ту. Ад­нак вер­шы на­стаў­ні­ку пры­но­сі­лі толь­кі двое — мой аднакласнік Зэ­на і я. Ні рад­ка не пом­ню я са свай­го пер­ша­га вер­шы­ка, але Ула­дзі­мір Ан­то­на­віч змяс­ціў яго ў на­шай га­зе­це. Змяс­ціў і Зэ­наў. Я па­чы­таў яго і здзі­віў­ся, як склад­на Зэ­на яго на­пі­саў. Ка­лі ж пас­ля ўро­каў я зай­шоў да Зэ­ны ў ха­ту, ён раз­гар­нуў пе­ра­да мной ней­кую ста­рую чы­тан­ку, па­ка­заў паль­цам верш, які ад­туль пе­ра­пі­саў і, па­ста­віў­шы пад ім сваё проз­ві­шча і імя, пе­ра­даў на­стаў­ні­ку.

А з 1947 го­да па 1950 год я ву­чыў­ся ў За­луж­скай ся­мі­год­цы. Га­ды ву­чо­бы за­пом­ні­лі­ся да­ро­гай у 10 кі­ла­мет­раў, якую дуб­роў­скія дзе­ці асіль­ва­лі пеш­шу ту­ды і на­зад. Доб­рая бы­ла фіз­куль­тур­ная за­гар­тоў­ка. Асаб­лі­ва цяж­ка бы­ло да­бі­рац­ца глы­бо­кай во­сен­ню і ўзім­ку, ка­лі да­ро­гу за­мя­та­ла і ра­на цям­не­ла. Але жа­дан­не ву­чыц­ца бы­ло агром­ніс­тае. За­пом­ніў­ся на­стаў­нік ма­тэ­ма­ты­кі. Проз­ві­шча дак­лад­на не па­мя­таю. Ін­тэ­лі­гент­ны ча­ла­век быў, заў­сё­ды свае ўро­кі па­чы­наў з вер­шаў. Вось рад­кі, якія за­раз на­бя­га­юць у па­мяць:

Нік­ла жыц­це ў сум­ным ле­се...

І ля­це­лі ў пад­ня­бес­сі

З сум­ным кры­кам жу­ра­вы...

Трэ­ба пе­ра­чы­таць Ко­ла­са і знай­сці аба­вяз­ко­ва гэ­ты ду­шэў­ны верш пра во­сень.

— Як склаў­ся ваш да­лей­шы лёс?

— У 1953 го­дзе скон­чыў ся­рэд­нюю шко­лу ў Ста­рых Да­ро­гах. Пра мой да­лей­шы лёс апа­вя­да­юць на­ступ­ныя рад­кі:

Усіх нас, пас­ля­ва­ен­ны вы­рай,

Дзя­цей па­лёў з ду­шою шчы­рай,

Што ў Мінск, бы птуш­кі ад шпа­коў­няў,

Зля­це­лі­ся ад хат, ад ёў­няў,

Якісь­ці кры­тык не­зна­рок —

Хоць, мо­жа, ён быў і з сум­лен­нем —

Фі­ла­ла­гіч­ным па­ка­лен­нем

Па блі­за­ру­кас­ці на­рок.

Пас­ля за­кан­чэн­ня Ста­ра­да­рож­скай ся­рэд­няй шко­лы №1 па­сту­піў на філ­фак БДУ. У 1951 го­дзе з'я­віў­ся ў дру­ку пер­шы ар­ты­кул, а ў 1953 го­дзе — пер­шы верш. Яго на­дру­ка­ва­лі ў ча­со­пі­се «По­лы­мя». Як за­раз па­мя­таю, быў я та­ды дзе­ся­ці­клас­ні­кам. Пер­шы раз у го­рад ехаў і, вя­до­ма, хва­ля­ваў­ся. Знай­шоў рэ­дак­цыю «По­лы­мя», яна та­ды змя­шча­ла­ся ў двух не­вя­лі­кіх па­кой­чы­ках. За­зір­нуў у ад­ны дзве­ры, у дру­гія — і пра­цяг­нуў свой за­па­вет­ны сшы­так пер­ша­му, хто тра­піў­ся. Ён, са­ма­ві­ты та­кі муж­чы­на, па­гар­таў, уваж­лі­ва па­чы­таў.

— Ну вось, — ка­жа, — гэ­ты і гэ­ты верш я пад­праў­лю і на­дру­ку­ем. Та­ды я асме­ліў­ся:

— А з кім я га­ва­ру?

— Мак­сім Танк.

Вось дзі­ва дык дзі­ва. Я ж яго вер­шы па школь­най пра­гра­ме вы­ву­чаў, а тут су­стрэ­ча з жы­вым кла­сі­кам! Мак­сім Танк та­ды быў рэ­дак­та­рам ча­со­пі­са. Мы доў­гі час сяб­ра­ва­лі з ім.

Дру­ка­вац­ца ста­ла я стаў у час ву­чо­бы ва ўні­вер­сі­тэ­це...

Па­эт не­ад­ной­чы на­вед­ваў За­луж­скую ся­рэд­нюю шко­лу Ста­ра­да­рож­ска­га ра­ё­на, вы­сту­паў пе­рад на­стаў­ні­ка­мі і вуч­ня­мі. У Кан­стан­ці­на Аляк­се­е­ві­ча ха­пае ча­су на тое, каб глы­бо­ка і пра­чу­ла рас­ка­заць пра тых лю­дзей, што сён­ня бе­ра­гуць у сва­ёй па­мя­ці «вя­чыс­ты дар прод­каў». Ка­лі слу­ха­еш паэ­та, то ра­зу­ме­еш, што ма­еш спра­ву з дас­ціп­ным і ці­ка­вым, муд­рым і на­зі­раль­ным апа­вя­даль­ні­кам. Для та­ко­га ня­ма дро­бя­зяў у жыц­ці, бо ве­дае, што ў гэ­тым све­це трэ­ба не толь­кі ча­каць леп­ша­га, а і ўлас­ны­мі вы­сіл­ка­мі што­дня ства­раць яго са­мо­му...

Ва­лян­ці­на ЗА­ЯЦ,
Ва­лян­ці­на ЧА­ЛЕЙ.