На бе­ра­зе Пуль­вы се­ла я і за­пла­ка­ла

Не, гэ­та не шчым­лі­вая гіс­то­рыя ка­хан­ня з запа­зы­ча­ным у куль­та­ва­га пісь­мен­ні­ка Паў­ла Ка­элья за­га­лоў­кам. Прос­та я пра­чы­та­ла, што 22 са­ка­ві­ка ад­зна­ча­ец­ца Су­свет­ны дзень ва­ды, і ўспом­ні­ла пра ма­лень­кую рэч­ку Пуль­ву ў Ка­мя­нец­кім ра­ё­не, ка­ля якой час­та да­вя­ло­ся бы­ваць мі­ну­лым ле­там. На бе­ра­зе Пуль­вы не­ка­лі раз­мя­шча­ла­ся рэ­зі­дэн­цыя баць­коў апош­ня­га ка­ра­ля Рэ­чы Па­спа­лі­тай Ста­ні­сла­ва Аў­гус­та Па­ня­тоў­ска­га. Сён­ня там, у Воў­чы­не, ад­наў­ля­ец­ца пры­го­жы кас­цёл Па­ня­тоў­скіх. Я пі­са­ла пра гэ­ты гіс­та­рыч­ны пом­нік ра­ней.

А вось рэч­ка, не­ка­лі пры­го­жая і чыс­тая, па­дзя­лі­ла лёс мно­гіх на­шых ма­лых рэк. Яна па­сту­по­ва за­рас­тае, мя­лее. Тое ж са­мае ад­бы­ва­ец­ца з ра­чул­кай на ма­ёй ра­дзі­ме, у Ба­ра­на­віц­кім ра­ё­не. На­шы рэ­кі хва­рэ­юць.

Эко­ла­гі ка­жуць, што та­му ёсць не­каль­кі пры­чын. І ад­на з іх — устой­лі­вае раз­віц­цё пра­мыс­ло­вых прад­пры­ем­стваў. Мя­са­пе­ра­пра­цоў­чыя аль­бо ма­лоч­ныя за­во­ды ма­юць ачы­шчаль­ныя збу­да­ван­ні і скід­ва­юць «у пры­ро­ду» ўмоў­на чыс­тую ад­пра­ца­ва­ную ва­ду. Але ў нас не та­кія дас­ка­на­лыя ачы­шчаль­ныя ме­ха­ніз­мы, каб ва­да атрым­лі­ва­ла­ся са­праў­ды чыс­тай. За­ста­нец­ца ў ёй кры­ху, зда­ва­ла­ся б, бяс­крыўд­на­га азо­ту, які по­тым тра­піць у ра­ку. Шмат­лі­кія ўгна­ен­ні, які­мі шчод­ра па­сы­па­юц­ца сель­ска­гас­па­дар­чыя ўгод­дзі, так­са­ма пры­но­сяц­ца даж­джа­вы­мі і ін­шы­мі во­да­мі ў рэ­кі. А для пус­та­зел­ля гэ­та са­праўд­ны баль — яно і бу­яе па бе­ра­гах. Да­лей у шэ­ра­гу пры­чын ідзе та­кая пра­грэ­сіў­ная ў на­шай ба­ло­ціс­тай мяс­цо­вас­ці кам­па­нія, як ме­лі­я­ра­цыя. Хто чы­таў «Лю­дзей на ба­ло­це» Ме­ле­жа, той ве­дае, як цяж­ка да­во­дзі­ла­ся прод­кам жыць. Але прый­шла ме­лі­я­ра­цыя на Па­лес­се, вы­зва­лі­ла шмат зям­лі для па­трэб ча­ла­ве­ка. А рэ­кам асу­шэн­не на­нес­ла пэў­ную траў­му: яны ста­лі мя­лець.

Па­ка­лен­не на­шых баць­коў, не ка­жу­чы пра іх баць­коў, уя­віць са­бе не маг­ло, што лю­дзі мо­гуць столь­кі ча­су пра­во­дзіць на бе­ра­гах рэк і азёр. Паў­ста­год­дзя і больш та­му ча­ла­век на гэ­та не меў ча­су: усе шмат і цяж­ка пра­ца­ва­лі. Та­му на бе­ра­гах не за­ста­ва­лі­ся гур­бы смец­ця, у ва­дзе не пла­ва­лі плас­ты­ка­выя бу­тэль­кі і ін­шыя штуч­ныя вырабы.

Коль­кі га­доў та­му да­вя­ло­ся чы­таць на­тат­кі ад­ной не­абы­яка­вай жур­на­ліст­кі пра бе­ды во­зе­ра Сві­цязь у На­ва­груд­скім ра­ё­не. На пад­ста­ве не­ка­то­рых раз­лі­каў аў­тар сцвяр­джа­ла, што во­зе­ра цер­піць са­праўд­ную эка­ла­гіч­ную ка­та­стро­фу. Па­вод­ле на­ву­ко­вых да­ных, Сві­цязь мо­жа бяз­боль­на вы­тры­маць да пя­ці ты­сяч ад­па­чы­валь­ні­каў у дзень. А там лет­ні­мі дня­мі бы­вае 25—30 ты­сяч ча­ла­век. Во­зе­ра ж, апе­тае Ада­мам Міц­ке­ві­чам, са­праў­ды бы­ло ўні­каль­най жам­чу­жы­най на­ша­га краю. Пра яго чыс­тую і га­ю­чую ва­ду ха­дзі­лі ле­ген­ды. Ста­рыя лю­дзі ўспа­мі­на­лі, што пад­час аку­па­цыі нем­цы скры­ня­мі вы­во­зі­лі ней­кія во­да­рас­ці са Сві­ця­зі, якія іх дак­та­ры пры­зна­лі ле­ка­вы­мі. Яшчэ мая ма­ма рас­каз­ва­ла: пад­час яе ма­ла­до­сці, на якую б глы­бі­ню ні за­плыў у Сві­ця­зі, дно мог уба­чыць. Та­кая чыс­тая ва­да бы­ла. А ця­пер?!

Як ні кру­ці — ча­ла­век асноў­ны во­раг пры­ро­ды. Чым больш раз­ві­ва­ец­ца цы­ві­лі­за­цыя і рас­це даб­ра­быт ча­ла­ве­ка, тым горш ад гэ­та­га пры­ро­дзе — асаб­лі­ва рэ­кам і азё­рам. Бо свя­до­масць, на жаль, не рас­це па­ра­лель­на з даб­ра­бы­там.

А бе­раж­лі­ва ста­віц­ца да рэк і азёр, на­ша­га на­цы­я­наль­на­га ба­гац­ця, мы прос­та аба­вя­за­ны. Па­гля­дзі­це, коль­кі кра­ін на све­це ма­юць праб­ле­мы з прэс­най ва­дой. Ка­лі апош­нім ча­сам усе толь­кі і га­во­раць пра Крым, то амаль заў­сё­ды згад­ва­юць, што паў­вост­раў не мае сва­іх за­па­саў піт­ной ва­ды. Праў­да, мы па­раў­наль­на ня­даў­на пе­ра­ста­лі вы­ка­рыс­тоў­ваць для піц­ця ваду з на­зем­ных крыніц, а пам­пу­ем яе з-пад зям­лі. Але вод­ныя сіс­тэ­мы — на­зем­ная і пад­зем­ная — звя­за­ны. Ды і пе­ра­ста­лі браць ва­ду звер­ху з пры­чы­ны за­брудж­ван­ня. Ча­ла­век сва­ёй дзей­нас­цю на­нёс урон най­вя­лік­ша­му з ба­гац­цяў, якое і зра­бі­ла, і ро­біць маг­чы­мым жыц­цё на Зям­лі.

Але вер­нем­ся да на­шай Пуль­вы, не­вя­лі­кай рэч­кі, якая пра­ця­кае ў Брэсц­кім і Ка­мя­нец­кім ра­ё­нах, за­тым бя­жыць у Поль­шчу. Дык вось, з абод­вух ба­коў ра­кі шмат кры­ніц. Не­ка­то­рыя з іх доб­ра­ўпа­рад­ка­ва­ны, лю­дзі бя­руць там ва­ду, якасць якой не раз за­свед­ча­на ла­ба­ра­то­ры­я­мі. Тое мес­ца, з яко­га б'юць кры­ні­цы, заў­сё­ды ша­на­ва­ла­ся ў на­ро­дзе. Пра не­ка­то­рыя з ту­тэй­шых кры­ніц скла­дзе­ны ле­ген­ды. Ад­на з кры­ні­чак, як лі­чыц­ца, вы­ра­та­ва­ла сал­дат пад­час вай­ны. Чыр­во­на­ар­мей­цы доў­га бы­лі ад­рэ­за­ны во­ра­гам ад сва­іх. Ма­лень­кі, ледзь­ве пры­кмет­ны з зям­лі стру­мень­чык не даў за­гі­нуць ад сма­гі за ней­кі кі­ла­метр ад Пуль­вы, да якой пад су­цэль­ным аб­стрэ­лам да­брац­ца бы­ло не­маг­чы­ма.

Кры­ні­ца тая ёсць і ця­пер. Яна да­гле­джа­на. А вось Пуль­ва ў ра­ё­не лю­бо­га на­се­ле­на­га пунк­та, акра­мя та­го, што за­рас­тае, цер­піць ад су­час­ных ван­да­лаў, якія кі­да­юць у ва­ду роз­нае смец­це. Зда­ва­ла­ся б, коль­кі пра гэ­та га­во­рыц­ца ця­пер, па­чы­на­ю­чы з дзі­ця­ча­га сад­ка, шко­лы, гурт­ка па ін­та­рэ­сах! Воб­раз­на, да­ступ­на і пе­ра­ка­наў­ча тлу­ма­чыц­ца, што ад за­брудж­ван­ня ва­да­ёмаў горш бу­дзе ўсім, а не толь­кі тым, хто гэ­та ра­зу­мее. Ка­лі нель­га пе­рай­на­чыць на­ступ­ствы ін­дуст­ры­я­лі­за­цыі, то не на­но­сіць шко­ду вод­ным аб'­ек­там па сі­лах кож­на­му, хто бы­вае на бе­ра­зе. Ну што ў гэ­тым скла­да­на­га — не вы­кід­ваць смец­це по­бач з ва­дой? Тым больш не па­во­дзіць ся­бе як дзі­кун, не кі­даць яго ў ва­ду? Як гэ­та да­вес­ці су­ай­чын­ні­кам, каб яны зра­зу­ме­лі? Я не ве­даю. Ад­сюль і за­га­ло­вак гэ­тых на­тат­каў.

Свят­ла­на ЯС­КЕ­ВІЧ.