«Смеш­ныя» санк­цыі

Як вя­до­ма, пас­ля рэ­фе­рэн­ду­му ў Кры­ме і ўклю­чэн­ня яго як но­ва­га рэ­гі­ё­на ў склад Ра­сіі ЗША, ЕС і не­ка­то­рыя іх са­юз­ні­кі ўвя­лі санк­цыі су­праць Ра­сій­скай Фе­дэ­ра­цыі. Сэнс санк­цый за­клю­чаў­ся ў за­ба­ро­не ўез­ду на тэ­ры­то­рыю за­ход­ніх кра­ін двух дзя­сят­каў па­лі­ты­каў з Ра­сіі і па­гро­зе арыш­та­ваць іх ак­ты­вы, ка­лі та­кія бу­дуць вы­яў­ле­ны. Аме­ры­кан­скія санк­цыі ака­за­лі­ся кры­ху больш стро­гі­мі, чым санк­цыі ЕС. Яны аха­пі­лі больш вы­со­ка­па­стаў­ле­ных па­лі­ты­каў, чым еў­ра­пей­скія, і да та­го ж аме­ры­кан­цы ад­ва­жы­лі­ся ўвес­ці санк­цыі су­праць пят­нац­ца­та­га па па­ме­ры ў кра­і­не бан­ка «Ра­сія», у су­вя­зі з чым ня­знач­на па­цяр­пеў ён сам і не­каль­кі звя­за­ных з ім дроб­ных бан­каў. Пры гэ­тым ра­сій­ская дзяр­жа­ва абя­ца­ла да­па­ма­гаць гра­ма­дзя­нам Ра­сіі і ка­мер­цый­ным суб'­ек­там, якія апы­ну­лі­ся пад санк­цы­я­мі. Ці­ка­ва, што санк­цыі су­праць прэ­зі­дэн­та Ра­сіі за­ход­нія кра­і­ны ўвес­ці не асме­лі­лі­ся. У вы­ні­ку ўвесь мі­ну­лы ты­дзень як ра­сій­ская, так і за­ход­няя прэ­са кпі­ла са сме­ха­твор­нас­ці санк­цый, а ра­сій­ская бір­жа ў асноў­ным «рас­ла».

Да та­го ж пы­тан­не аб санк­цы­ях спе­цы­фіч­нае. Што атры­ма­ла Ра­сія за два дзе­ся­ці­год­дзі пад­па­рад­ка­ван­ня аме­ры­кан­цам у ад­на­па­ляр­ным све­це, ча­го за­раз мо­жа па­зба­віц­ца? Су­час­ныя тэх­на­ло­гіі з за­ход­ніх кра­ін Ра­сіі зда­быць не ляг­чэй, чым Кі­таю або Ін­дыі, а пе­ра­да­выя са­вец­кія тэх­на­ло­гіі бы­лі скуп­ле­ны За­ха­дам за бяс­цэ­нак яшчэ ў 1990-я. Мно­гія вя­ду­чыя ра­сій­скія на­ву­коў­цы пе­ра­куп­ле­ны і «пад­ні­ма­юць» на­ву­ку ў за­ход­ніх ла­ба­ра­то­ры­ях. У ра­сій­скія ж ла­ба­ра­то­рыі па­то­ку за­ход­ніх на­ву­коў­цаў не на­зі­ра­ец­ца.

Бы­лыя са­юз­ні­кі Ра­сіі па Ар­га­ні­за­цыі Вар­шаў­ска­га да­га­во­ра амаль па­га­лоў­на ста­лі чле­на­мі НА­ТА, ня­гле­дзя­чы на абя­цан­не Бі­ла Клін­та­на не ра­біць гэ­та­га. У НА­ТА спра­бу­юць уклю­чыць Укра­і­ну і Гру­зію, што не­ве­ра­год­на ўсклад­ніць геа­па­лі­тыч­ныя па­зі­цыі Ра­сіі.

Аме­ры­кан­скія і еў­ра­пей­скія кам­па­ніі па­спя­хо­ва ажыц­цяў­ля­юць экс­пан­сію на ра­сій­скім рын­ку, вы­цяс­ня­ю­чы ра­сій­скіх вы­твор­цаў. Вы­ні­кам член­ства Ра­сіі ў Су­свет­най ганд­лё­вай ар­га­ні­за­цыі ста­лі леп­шыя маг­чы­мас­ці пра­нік­нен­ня на ра­сій­скі ры­нак за­ход­ніх кам­па­ній, та­му вы­клю­чэн­не яе ад­туль уда­рыць перш за ўсё па За­ха­дзе.

Адзі­нае «да­сяг­нен­не» пас­ля кра­ху СССР — утва­рэн­не так зва­най «вась­мёр­кі» (G-8) з ра­ней­шай «ся­мёр­кі» (G-7). Але «вась­мёр­ка» ства­ра­ла­ся не з мэ­тай па­ве­лі­чэн­ня геа­па­лі­тыч­най ма­гут­нас­ці Ра­сіі, а з мэ­тай уз­мац­нен­ня за­ход­ні­мі кра­і­на­мі кант­ро­лю за яе знеш­няй па­лі­ты­кай і ад­ся­чэн­ня ад па­тэн­цы­яль­ных ан­ты­за­ход­ніх са­юз­ні­каў. Вы­хад з «вась­мёр­кі» знач­на па­леп­шыць ад­но­сі­ны Ра­сіі з Кі­та­ем і Ін­ды­яй, якія за­ход­ні­мі кра­і­на­мі ў гэ­тую ар­га­ні­за­цыю на­ўмыс­на ўклю­ча­ны не бы­лі, ня­гле­дзя­чы на іх ве­лі­зар­ны па­тэн­цы­ял, з мэ­тай рэа­лі­за­цыі ста­ра­жыт­най так­ты­кі «па­дзя­ляй і па­нуй». Та­му вы­клю­чэн­не Ра­сіі з «вась­мёр­кі» зноў жа б'е па кра­і­нах За­ха­ду, па­ляп­ша­ю­чы ра­сій­скія ад­но­сі­ны з Ін­ды­яй і Кі­та­ем.

Не­маг­чы­ма так­са­ма пе­ра­ка­наць еў­ра­пей­скія кра­і­ны не куп­ляць у Ра­сіі газ і наф­ту, каб па­ка­раць яе эка­на­міч­на. Ва ўмо­вах кры­зі­су та­кія па­во­дзі­ны бы­лі б для кра­ін ЕС са­ма­губ­ны­мі. Усе энер­га­рэ­сур­сы, якія за­ход­нія кра­і­ны ад­мо­вяц­ца куп­ляць у Ра­сіі, бу­дуць з удзяч­нас­цю на­бы­ты не­за­ход­ні­мі кра­і­на­мі, якія ма­юць па­трэ­бу ў іх, а эка­но­мі­кі мно­гіх з іх раз­ві­ва­юц­ца хут­чэй за за­ход­нія. Не­су­мнен­на, за мен­шую ца­ну. Але гэ­та па­цяг­не рост ра­сій­ска­га ўплы­ву ў гэ­тых кра­і­нах, што для За­ха­ду, зноў жа, не­мэ­та­згод­на.

На спра­ве Ра­сіі на­ват бы­ло б вы­гад­на ска­ра­чэн­не да­хо­даў ад экс­пар­ту энер­га­рэ­сур­саў, па­коль­кі гэ­та пры­му­сі­ла б яе кі­раў­ніц­тва за­ду­мац­ца аб рэ­ані­ма­цыі «ўсох­ла­га» за га­ды сяб­роў­ства з За­ха­дам пра­мыс­ло­ва­га па­тэн­цы­я­лу. Пра­па­но­вы, якія гу­чаць з вус­наў шэ­ра­гу па­лі­ты­каў За­ха­ду, зра­біць больш жорст­кім ві­за­вы рэ­жым, эфек­тыў­ны­мі ні­як не на­за­веш. За­хад — толь­кі не­вя­лі­кая част­ка све­ту, які імк­лі­ва гла­ба­лі­зу­ец­ца, а ві­за­выя санк­цыі су­праць Бе­ла­ру­сі ўжо да­ка­за­лі ад­сут­насць уся­кай эфек­тыў­нас­ці пры пры­мя­нен­ні іх су­праць на­цы­я­наль­ных дзяр­жаў. Уз­мац­нен­не жорст­кас­ці ві­за­ва­га рэ­жы­му ў ад­каз Ра­сі­яй уда­рыць больш ба­лю­ча па за­ход­нім біз­не­се, які ба­чыць у Ра­сіі не­злі­чо­ныя маг­чы­мас­ці эфек­тыў­ных ка­пі­та­лаў­кла­дан­няў.

Што мож­на ча­каць у бу­ду­чыні, ка­лі сі­ту­а­цыя ва Укра­і­не ўсё ж ста­бі­лі­зу­ец­ца і да­лей­ша­га аб­васт­рэн­ня ад­но­сін у Ра­сіі з За­ха­дам не ад­бу­дзец­ца? Іс­тэ­ры­ка з на­го­ды лё­су Кры­ма ў гэ­тым вы­пад­ку за­ціх­не на пра­ця­гу не­каль­кіх ме­ся­цаў, і за­ход­нім кра­і­нам прый­дзец­ца асця­рож­на ад­наў­ляць па­стаў­ле­ныя пад па­гро­зу ад­но­сі­ны з Ра­сі­яй. Та­му што яны вы­гад­ныя перш за ўсё ім, а не ёй. Дзе­ся­ці­год­дзя­мі за­хоп­лі­ва­ю­чы ра­сій­скі ры­нак, за­ход­нія кам­па­ніі атры­ма­лі і раз­ліч­ва­юць атрым­лі­ваць ка­ла­саль­ныя вы­га­ды і да­лей.

Ка­лі ж сі­ту­а­цыя з Укра­і­най бу­дзе аб­васт­рац­ца і Ра­сія вы­ка­рыс­тае да­лей­шыя фор­мы кан­фран­та­цыі з За­ха­дам у су­вя­зі з лё­сам Укра­і­ны, маг­чы­мае ўзмац­нен­не эка­на­міч­ных санк­цый За­ха­ду су­праць Ра­сій­скай Фе­дэ­ра­цыі з-за не­аб­ход­нас­ці за­ха­ван­ня тва­ру за­ход­нім све­там. У гэ­тым вы­пад­ку, усё, што трэ­ба зра­біць Ра­сіі, — гэ­та пус­ціць па­стаў­шчы­коў з Кі­тая на мес­ца за­ход­ніх вы­твор­цаў. Кі­тай ужо вя­до­мы як най­буй­ней­шы пра­мыс­ло­вы цэнтр су­час­на­га све­ту, і ў ім вы­раб­ля­юць прак­тыч­на ўсё, што мо­жа Ра­сіі спат­рэ­біц­ца. А газ і наф­та, якія ад­мо­віц­ца з ча­сам ку­піць ЕС (пры­чым на сур'­ёз­нае ска­ра­чэн­не па­ста­вак спат­рэ­біц­ца не­каль­кі га­доў), мо­гуць быць кі­тай­цам жа і па­стаў­ле­ны. Але, каб зноў не па­тра­піць у па­доб­ную сі­ту­а­цыю, Ра­сіі трэ­ба як след па­ду­маць і пра ад­ра­джэн­не пра­мыс­ло­ва­га па­тэн­цы­я­лу ў рам­ках еў­ра­зій­скіх ін­тэ­гра­цый­ных утва­рэн­няў.

Сяргей КІ­ЗІ­МА,

док­тар па­лі­тыч­ных на­вук