Фе­но­мен Га­ры По­тэ­ра

Гэ­та і са­праўд­ны мож­на бы­ло на­зваць фе­но­ме­нам. Рэ­корд­ныя ты­ра­жы кніг, якія рас­куп­ля­лі­ся ў сціс­лыя тэр­мі­ны. Рэ­корд­ныя ка­са­выя збо­ры ад філь­маў. Рэ­корд­ная па­пу­ляр­насць га­лоў­на­га ге­роя ся­род дзя­цей і пад­лет­каў па ўсім све­це...

У тым лі­ку і ў на­шай кра­і­не...

Па­мя­таю, як на ад­ным школь­ным на­ва­год­нім ра­ніш­ні­ку — а я «быў» там Дзе­дам Ма­ро­зам, а зна­чыць па­ві­нен быў вы­зна­чаць пе­ра­мож­цаў ся­род на­ва­год­ніх кас­цю­маў — так цяж­ка бы­ло вы­браць са­мых леп­шых у гэ­тай на­мі­на­цыі. Бо, па­цяс­ніў­шы тра­ды­цый­ных «сня­жы­нак», «зай­чы­каў», «сне­га­ві­коў», на ра­ніш­ні­ку пры­сут­ні­ча­ла аж шэсць (!) «Га­ры По­тэ­раў». Амаль са­праўд­ных, у чор­ных пла­шчах і га­лаў­ных убо­рах, у аку­ля­рах і з ча­роў­ны­мі па­лач­ка­мі ў ру­ках. На­ват зна­ка­мі­ты шрам на іл­бе пры­сут­ні­чаў у кож­на­га...

І гэ­та ў ад­ной толь­кі не­вя­лі­кай вяс­ко­вай шко­ле, дзе ўсіх вуч­няў мо­жа бы­ло лі­та­раль­на па паль­цах пе­ра­лі­чыць. Уяў­ляю, што тва­ры­ла­ся та­ды ў га­рад­скіх, і асаб­лі­ва ў ста­ліч­ных шко­лах на па­доб­ных ме­ра­пры­ем­ствах!

Ця­пер, вя­до­ма ж, той не­бы­ва­лы ажы­я­таж за­ка­на­мер­на пай­шоў на спад, але гэ­та не зна­чыць, што ін­та­рэс дзя­цей і пад­лет­каў да асо­бы Га­ры По­тэ­ра ады­шоў у мі­ну­лае. Па-ра­ней­ша­му вя­ліз­ны­мі ты­ра­жа­мі вы­да­юц­ца і пе­ра­вы­да­юц­ца кні­гі, рас­куп­ля­юц­ца дыс­кі з філь­ма­мі. Фа­на­ты ча­роў­на­га хлоп­чы­ка ў аку­ля­рах па-ра­ней­ша­му аб'­яд­ноў­ва­юц­ца ў клу­бы і гурт­кі па ін­та­рэ­сах...

У чым жа сак­рэт та­ко­га не­ве­ра­год­на­га лі­та­ра­тур­на­га пос­пе­ху? У не­звы­чай­ным та­лен­це анг­лій­скай пісь­мен­ні­цы Джо­ан Роў­лінг? Ці, мо­жа, фе­на­ме­наль­ны пос­пех кніг і філь­маў пра Га­ры По­тэ­ра — уся­го толь­кі вы­нік доб­ра пра­ду­ма­най пі­яр-кам­па­ніі? Ад­ны лі­чаць так, дру­гія — гэ­так... На мой по­гляд, тут пры­сут­ні­чае цэ­лая су­куп­насць са­мых раз­на­стай­ных фак­та­раў, якія па­спры­я­лі пос­пе­ху «по­тэ­ры­я­ды»... І шы­ро­кае рэ­кла­ма­ван­не кніг і філь­маў аб хлап­чы­ку-ча­раў­ні­ку хоць і спры­я­ла гэ­та­му пос­пе­ху, але толь­кі част­ко­ва.

Га­лоў­ная пры­чы­на та­ко­га не­ве­ра­год­на­га пос­пе­ху — у лі­та­ра­тур­на-мас­тац­кай свое­асаб­лі­вас­ці цык­ла ра­ма­наў аб не­ве­ра­год­ных пры­го­дах юна­га ча­раў­ні­ка і яго вер­ных сяб­роў. Усе дзе­ці (тым больш пад­лет­кі) лю­бяць пры­го­ды, са­мыя не­ве­ра­год­ныя. І кні­гі аб пры­го­дах Га­ры По­тэ­ра да­зва­ля­юць ім ні­бы апы­нуц­ца ў ча­роў­ным све­це, па­ве­рыць на­ват у тое, што ён, свет гэ­ты, са­праў­ды іс­нуе і іс­нуе дзесь­ці зу­сім по­бач з на­шым, звы­чай­ным.

Яшчэ ад­ным (хоць і не га­лоў­ным) фак­та­рам лі­та­ра­тур­на­га і кі­не­ма­та­гра­фіч­на­га пос­пе­ху Га­ры По­тэ­ра з'яў­ля­ец­ца гіс­то­рыя жыц­ця са­мо­га аў­та­ра, анг­лій­скай пісь­мен­ні­цы Джо­ан Роў­лінг, якая ўся­го за не­каль­кі га­доў змаг­ла прай­сці шлях ад бес­пра­цоў­най ма­ці-адзі­ноч­кі, вы­му­ша­най жыць на са­цы­яль­ную да­па­мо­гу, да міль­я­неркі.

Зра­зу­ме­ла ж, ні­хто на­ват з са­мых ад­да­ных пры­хіль­ні­каў твор­час­ці Роў­лінг не ста­не спра­чац­ца з тым прос­тым фак­там, што ра­ма­ны пра Га­ры По­тэ­ра не ад­но­сяц­ца да ней­кіх звыш­асаб­лі­вых шэ­дэў­раў су­свет­най лі­та­ра­ту­ры. Але тое, што кні­гі гэ­тыя пры­ах­во­ці­лі міль­ё­ны дзя­цей ва ўсім све­це да чы­тан­ня — факт вя­до­мы. І тыя дзе­ці, якія да­гэ­туль не чы­та­лі амаль ні­чо­га і на­ват кні­гі Роў­лінг па­ча­лі чы­таць толь­кі та­му, што гэ­та ста­ла мод­на і прэ­стыж­на, зра­зу­ме­лі рап­там, што чы­тан­не — гэ­та не менш пры­ем­ны за­ня­так, чым ся­дзець га­дзі­на­мі ка­ля тэ­ле­ві­за­ра аль­бо гу­ляць у кам­п'ю­тар­ныя «вой­ны».

Га­ры По­тэр, га­лоў­ны ге­рой ра­ма­наў і філь­маў, — ра­вес­нік асноў­най ма­сы сва­іх чы­та­чоў. У яго тыя ж праб­ле­мы, што і ў іх (ня­прос­тыя ад­но­сі­ны з баць­ка­мі, сяб­ра­мі, на­стаў­ні­ка­мі), і, га­лоў­нае, ён рас­це ра­зам з імі. У кож­ным ра­ма­не Га­ры По­тэр ста­на­віў­ся ста­рэй­шым роў­на на адзін год... І, ад­па­вед­на, пад­рас­та­лі тыя, хто з не­цяр­пен­нем ча­каў пра­ця­гу «па­тэ­ры­я­ны». Праў­да, уз­рост га­лоў­на­га ге­роя кры­ху спаз­няў­ся ў па­раў­на­нні з уз­рос­там чы­та­чоў-фа­на­таў, бо ка­лі з мо­ман­ту вы­ха­ду пер­ша­га ра­ма­на «Га­ры По­тэр і фі­ла­соф­скі ка­мень» (1997 г.) да з'яў­лен­ня за­ключ­най част­кі «Га­ры По­тэр і да­ры смер­ці» (2007 г.) прай­шло дзе­сяць га­доў (і чы­та­чы, ад­па­вед­на, па­ста­ле­лі на гэ­тыя дзе­сяць га­доў), то Га­ры По­тэр «стаў ста­рэй­шым» уся­го толь­кі на сем.

А ўрэш­це, гэ­та не­вя­лі­кая роз­ні­ца! Джо­ан Роў­лінг у сва­ёй твор­час­ці па­ста­ві­ла ці­ка­вы экс­пе­ры­мент, і чы­та­чы з за­да­валь­нен­нем яго пры­ня­лі.

Вось толь­кі як быць су­час­ным юным чы­та­чам Га­ры По­тэ­ра, ка­лі ўсе ра­ма­ны ўжо вый­шлі?

Бо тыя, пер­шыя чы­та­чы, якія пад­рас­та­лі ра­зам са сва­ім лю­бі­мым ге­ро­ем, на­ват не за­ўва­жа­лі, што і сам Га­ры, і на­ступ­ныя ра­ма­ны аб ім ста­но­вяц­ца ўсё больш і больш да­рос­лы­мі. Су­час­ныя ж дзе­ся­ці­га­до­выя хлоп­чы­кі і дзяў­чын­кі з ін­та­рэ­сам чы­та­юць пер­шыя два (ці ня­хай тры) ра­ма­ны «па­тэ­ры­я­ны», а вось на­ступ­ныя кні­гі се­рыі ўжо не па­да­дуц­ца ім та­кі­мі ж ці­ка­вы­мі і зай­маль­ны­мі. А вось апош­ні, сё­мы ра­ман, які ўжо ні­як нель­га на­зваць «дзі­ця­чай лі­та­ра­ту­рай», яны прос­та не зра­зу­ме­юць...

Дык што ж ра­біць гэ­тым юным ама­та­рам пры­год Га­ры По­тэ­ра? На­брац­ца цяр­пен­ня і... чы­таць кож­ны год па ад­ным ра­ма­не? Вось толь­кі як гэ­та зра­біць, ка­лі вунь яны, усе сем, гэ­так спа­ку­шаль­на па­зі­ра­юць на ця­бе з-за шкла кніж­най ша­фы?

Ге­надзь АЎЛАСЕНКА.