Мая сястра

Мая сястра Клава — першая ў шлюбе Сцяпана і Марыі Ліпскіх. З дзяцей самая старэйшая ў сям'і. Пасля мамы яна мне мама. І ёй, як кажа сучасная моладзь, — поўны «рэспект», павага, пяшчота і любоў.

Маёй Клаўдзіі Сцяпанаўне ішоў дзевяноста другі год. Шаноўны ўзрост! І раптам начны званок...

— А я ж цябе, мой братка, з раддома забірала, — расшчодрылася на ўспаміны Клава, і я перастаў дыхаць, чакаючы сустрэчы з мінулым. — Маму ўсё дакарала: «Я ўжо ў вас нявеста, а вы што ўздумалі!» Бацька завёз яе ў Горвальскую бальніцу. А я з ім праз колькі дзён ездзілі вас забіраць. Вынесла сястрычка беленькі скрутачак, пытаецца: «Каму хлопчыка аддаваць?» На мяне пазірае. А мама нікому не даверыла цябе. Усе пятнаццаць кіламетраў лясной дарогі туліла сынка да сябе.

— Я ж тваёй нянькай была. Трымала аднойчы цябе на руках, грэлася каля печы. А перад засланкай стаяў кубак з малаком. Ты ручкай — за яго. Мо есці хацеў?.. Апёкся. Крыку нарабіў, слёзы пусціў. Мама ўхапіла цябе, панесла ў хлеў ды тваю ручку — у свежую каровіну кучу. Выратавала цябе. А бацька вечарам, як вярнуўся з поля, укапнуў мне рэменя па першае чысло: «Бярэшся, дык глядзі малога, каб цэлым быў!..» Бацькавай навукай карысталася, калі сваіх чацвёра дачок гадавала...

— Мама мне звязала панчошкі перад школай. Абутку не было, дык бацька на рукі і панёс цераз вуліцу да Трацэўскіх. У іх хаце школу ладзілі. Там я закончыла разам з усімі шоўкаўскімі дзецьмі тры класы. А ў Вузнажы, за тры кіламетры, вучылася па сёмы клас. Ішоў 1937 год. Дзядзьку нашага Тодара загрэблі, не хацеў ісці ў калгас. Суседа Трацэўскага расстралялі. Вой, калі стану ўспамінаць — мазгі варочаюцца, гатовы зусім перакуліцца...

У вайну сястра працавала санітаркай у ваенным шпіталі № 3650. І будучы ў польскім горадзе Пулавы, пазнаёмілася з рускім сяржантам Аляксандрам Сцяпанавічам Угліцкіх. Яму, параненаму, аказвала дапамогу. Пазнаёміліся, абмяняліся адрасамі.

А зімой 1946 года пярмяк Угліцкіх прыйшоў у нашы Шоўкавічы. Да Рэчыцы неяк даехаў цягніком, адтуль сорак кіламетраў пехатою па цаліку. Ды што салдату тая адлегласць, калі ў вайну ён прайшоў шлях ад Сталінграда да Берліна?

— Дык ведай, братка, — прыгадвае Клава. — Мой Аляксандр пажыў з намі, пагарэльцамі, у зямлянцы шэсць дзён. А тады пайшлі ў Вузнаж і распісаліся ў сельсавеце. З ім і «залатое вяселле» адсвяткавалі...

У мяне назбіралася некалькі блакнотаў з успамінамі сястры Клавы. Пякучымі застаюцца ўспаміны вайны. Тая, ваенная загартоўка, здаецца, і ёсць выток сястрынскай дабрыні, вытрымкі, спагады і любові.

— От раскажу як нас немцы палілі. Уся вёска згарэла на Сёмуху. Партызаны падказалі, дык мы перад гэтым у лес паўцякалі. Першую ноч правялі на купінах у балоце. Кругом вада, а тут яшчэ з неба лівень. Мама прасіла ўсіх нас, дзяцей, і цябе асабліва (тры годзікі табе было), каб не плакалі, моцна не гаварылі. Баяліся карнікаў. А нехта з шоўкаўцаў, як з вёскі ўцякалі, пеўня прыхапіў. Ён досвіткам давай кукарэкаць. Спалохаліся ўсе да смерці... Зрабіў бацька курэнь, там і саграваліся адзін ад аднаго. Аднойчы вяртаемся, шукалі чаго паесці, а курэнь — пусты. Усе паўцякалі ад немцаў — тыя прачэсвалі лес. Маму знайшлі пад вываратнем. Сядзела з табой — ды так уціснулася, што ледзь выцягнулі. А Люба наша ў той дзень з бабай Іваніхай забіліся ў балота, пад кладкі. Іх так засмактала дрыгва, што ледзь выратавалі іх адтулека.

Прызнаецца:

— Цяпер жыву адна, у калінкавіцкай хаце, якую зладзілі разам са сваім Сцяпанавічам. Прылягу ля печкі — баляць ногі, рукі, галава. Але я аптымістка: трэба жыць! Мой Аляксандр Сцяпанавіч, як адыходзіў у іншы свет, наказаў, каб дзяцей глядзела — Таню, Любу, Алу, Валю. А ў кожнай ужо свае дзеці і ўнукі. Я цяпер адна ўзначальваю гэта «войска», нясу адказнасць за іх, малюся за іх...

— У мяне, братка, даўгоў няма ні перад кім. Пенсію сама сабе зарабіла. Адчуваю сябе вольна. І не прашу нічога, не патрабую. Гэта навука ад нашай мамы Марыі. Яна б памірала, але не выйшла б на вуліцу з працягнутай рукой. Сама галадала, абы толькі каб дзеці былі сытыя. Усё паўтарала нам: «Дзеткі мае, як вырасцеця, нічога не прасіце. Каб усё сваё было!..» І я так імкнуся жыць. Дзякуй табе, Валодзя, што паклапаціўся пра дровы. Сам старшыня райвыканкама пазваніў, прывезлі — на ўсю зіму хопіць. Цёпла ў хаце — цёпла і на душы. Можна жыць!

Гэтаму прызнанню сястры — трохі болей за год. Новую зіму франтавічка сустрэла з дровамі, але ўсё часцей жалілася на здароўе.

І вось трывожны званок. Не стала ў зямным раі маёй дарагой сястры Клаўдзіі Сцяпанаўны Угліцкіх. Ты ў маім сэрцы, родная! Ты будзеш жывая для мяне, пакуль дыхаю і жыву.

Уладзімір Ліпскі,

галоўны рэдактар часопіса «Вясёлка», лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь