Кі­рыл Ма­зу­раў. Не­па­кор­лі­вы бе­ла­рус

Прэ­зен­та­цыя ад­най­мен­най да­ку­мен­таль­най кі­на­стуж­кі ад­бу­дзец­ца сён­ня ў До­ме Маск­вы. Аўтар сцэнарыя распавядае падрабязнасці

Аў­та­рам сцэ­на­рыя гэ­та­га ра­сій­ска-бе­ла­рус­ка­га пра­ек­та ста­ла на­ша пісь­мен­ні­ца На­тал­ля Го­лу­бе­ва. Яе як гіс­то­ры­ка ў пер­шую чар­гу за­ці­ка­ві­ла не столь­кі дзей­насць вы­дат­на­га пар­тый­на­га і гра­мад­ска­га дзея­ча, коль­кі асо­ба Ма­зу­ра­ва. На та­кой «вы­шы­ні» ў Са­вец­кім Са­ю­зе ні­ко­лі не зна­хо­дзіў­ся ні­во­дзін бе­ла­рус! Толь­кі не ўсё іш­ло так глад­ка. Пра не­ка­то­рыя пе­ры­пе­тыі лё­су пер­ша­га ў свой час ча­ла­ве­ка ў рэс­пуб­лі­цы рас­ка­за­лі сцэ­на­рыс­ту яго доч­кі. Ме­на­ві­та яны і ста­нуць га­лоў­ны­мі «суд­дзя­мі» кі­на­стуж­кі. А па­куль На­тал­ля ГО­ЛУ­БЕ­ВА рас­каз­вае, ча­му вар­та па­гля­дзець фільм.

— На­тал­ля Аляк­санд­раў­на, звы­чай­на аў­та­ры вы­бі­ра­юць сва­іх ге­ро­яў не­вы­пад­ко­ва. Ча­му ме­на­ві­та Ма­зу­раў?

— Мне даў­но ха­це­ла­ся на­пі­саць ці зняць кі­но пра гэ­тага вы­дат­нага ча­ла­ве­ка, па­ка­заць яго ро­лю і зна­чэн­не для рэс­пуб­лі­кі. Мно­гае, чым мы сён­ня га­на­рым­ся ў сель­скай гас­па­дар­цы, пра­мыс­ло­вас­ці, куль­ту­ры, сва­і­мі вы­то­ка­мі ўзы­хо­дзіць да дзе­ся­ці­год­дзя кі­раў­ніц­тва Ма­зу­ра­ва, да ся­рэ­дзі­ны скла­да­ных 1950—60-х га­доў. Эка­на­міч­ныя рэ­фор­мы ні­ко­лі не да­юць хут­ка­га эфек­ту, па­він­ны прай­сці га­ды, каб яны пры­нес­лі вы­ні­кі. У пе­ры­яд Ма­зу­ра­ва ў БССР за­клад­ва­лі­ся асно­вы на­шай бу­ду­чай ста­біль­нас­ці, і гіс­то­рыя па­цвер­дзі­ла, што пры­ня­тыя та­ды ра­шэн­ні ў мно­гім бы­лі пра­віль­ны­мі. Толь­кі гэ­та па­тра­ба­ва­ла вя­лі­кай муж­нас­ці і цвёр­дас­ці ў ад­стой­ван­ні сва­ёй па­зі­цыі.

Ва ўмо­вах жорст­кай ка­манд­на-ад­мі­ніст­ра­цый­най сіс­тэ­мы Кі­рыл Тра­фі­ма­віч не ба­яў­ся пры­маць сме­лыя ра­шэн­ні. Уяў­ля­е­це, што та­кое бы­ло не па­га­дзіц­ца з рэ­фор­ма­мі Хру­шчо­ва ў га­лі­не сель­скай гас­па­дар­кі, якія пра­ду­гледж­ва­лі лік­ві­да­цыю пры­ват­на­га сек­та­ра? А Ма­зу­раў зні­шчаць пад­соб­ныя гас­па­дар­кі не да­зва­ляў, больш за тое, ён ад­ста­яў спе­цы­я­лі­за­цыю. Ме­на­ві­та ў той пе­ры­яд уз­нік­лі сён­няш­нія аг­ра­кам­бі­на­ты «Сноў» Ня­свіж­ска­га ра­ё­на, «Пра­грэс» у Вер­ця­ліш­ках, «Рас­свет» у Мыш­ка­ві­чах — го­нар на­шай сель­скай гас­па­дар­кі і сён­ня. На фо­не рас­па­ду вёс­кі ў СССР Бе­ла­русь ра­зам з Ра­сі­яй за­ста­ва­ла­ся адзі­най не­да­та­цый­най рэс­пуб­лі­кай, у ад­роз­нен­не ад той жа Укра­і­ны. Ці што зна­чы­ла вы­сту­піць су­праць лік­ві­да­цыі цэнт­ра­лі­за­ва­най сіс­тэ­мы кі­ра­ван­ня, ад­мо­віц­ца ад саў­нар­га­саў у кож­най воб­лас­ці як ад не­эфек­тыў­най фор­мы кі­раў­ніц­тва эка­но­мі­кай? Па пры­кла­дзе Ма­зу­ра­ва ру­шы­лі ўслед 11 рэс­пуб­лік. Гэ­та бы­ла сме­ласць, сме­ласць у ін­та­рэ­сах дзяр­жа­вы. Ён час­та спра­чаў­ся, не зга­джаў­ся, ад­стой­ваў свой пункт гле­джан­ня без агляд­кі на тое, што мог стра­ціць па­са­ду і са­пса­ваць са­бе кар'­е­ру.

— Што ў бія­гра­фіі не­па­кор­лі­ва­га бе­ла­ру­са най­больш за­ча­пі­ла?

— Яго прын­цы­по­васць і сме­ласць. Ска­заць «не» ўсе­ма­гут­на­му Бе­рыі, вы­сту­піць у пад­трым­ку Хру­шчо­ва ў 1957 го­дзе, ка­лі бы­ла рас­па­ча­та спро­ба яго зняц­ця з па­са­ды. Ма­зу­раў быў упэў­не­ны: па­ча­тыя рэ­фор­мы ў сель­скай гас­па­дар­цы па­трэб­на пра­цяг­ваць. Ён мог не па­ехаць на ўсе­са­юз­ны се­мі­нар у Ра­зань і ні­ко­га ту­ды з рэс­пуб­лі­кі не пус­ціць, бо ра­зу­меў, што во­пыт па вы­твор­час­ці мя­са і ма­ла­ка — ашу­кан­ства. Ды не прос­та не па­ехаць, а ад­кры­та ска­заць пра гэ­та на бю­ро ЦК КПСС, прычым у той час, ка­лі аб дэ­ма­кра­тыі і плю­ра­ліз­ме ні­хто і па­ду­маць не мог! На­ват слоў та­кіх у лек­сі­коне пар­тый­най на­менк­ла­ту­ры не бы­ло.

— Пра «вост­рань­кае» з жыц­ця пар­тый­на­га дзея­ча да­ве­да­лі­ся, на­пэў­на, ад са­мых род­ных?

— У філь­ме ўпер­шы­ню рас­каз­ва­ец­ца аб зва­рот­ным бо­ку ад­но­сін у ася­род­дзі пар­тый­най вяр­хуш­кі. Аб тым, як бы­лыя па­плеч­ні­кі ста­но­вяц­ца не­пры­мі­ры­мы­мі во­ра­га­мі, як пля­туц­ца інт­ры­гі, каб пры­браць з дарогі моц­ную, не­за­леж­ную асо­бу. Ме­на­ві­та Ма­зу­ра­ва на За­ха­дзе на­зы­ва­лі ў лі­ку пе­ра­ем­ні­каў Брэж­не­ва. Ма­ла­ды, энер­гіч­ны, пры­хіль­нік рэ­фор­маў... Аб чым рэ­гу­ляр­на дак­лад­ваў ген­се­ку стар­шы­ня КДБ Анд­ро­паў. Пра гэ­та ўпер­шы­ню рас­каз­ва­юць доч­кі Ма­зу­ра­ва.

— Ці раз­лі­ча­ны фільм на шы­ро­ка­га гле­да­ча?

— Усе філь­мы пра­ек­та «Ад­ва­рот­ны ад­лік», якія ства­ра­юц­ца твор­чай май­стэр­няй Ула­дзі­мі­ра Бо­ку­на па за­ка­зе тэ­ле­ка­на­ла АНТ, раз­лі­ча­ны на шы­ро­кую гля­дац­кую аў­ды­то­рыю. У тым лі­ку яны па­він­ны быць зра­зу­ме­лы­мі прос­та­му ча­ла­ве­ку, яко­му хо­чац­ца ве­даць сваю гіс­то­рыю. У кі­на­стуж­цы вы­ка­ры­ста­на шмат не­вя­до­мых ар­хіў­ных да­ку­мен­таў, ма­тэ­ры­я­лаў, звя­за­ных з ра­шэн­ня­мі ЦК КПБ, з якіх зня­ты грыф «сак­рэт­на» ці «аб­са­лют­на сак­рэт­на». Гэ­та фільм-рас­сле­да­ван­не аб пар­тый­ных інт­ры­гах і скла­да­ных уза­е­ма­ад­но­сі­нах та­го пе­ры­я­ду. Гэ­та фільм-да­сле­да­ван­не дзей­нас­ці сме­ла­га і прын­цы­по­ва­га ча­ла­ве­ка, які не кла­па­ціў­ся пра чы­ны і зван­ні, а жыў ін­та­рэ­са­мі рэс­пуб­лі­кі. Гіс­то­рыю ня­лёг­кай, не­ад­на­знач­най эпо­хі і не­за­леж­най асо­бы ў ёй мы ха­це­лі рас­ка­заць прос­тай мо­вай.

— Мно­гія бе­ла­ру­сы і да­гэ­туль па­мя­та­юць Кі­ры­ла Ма­зу­ра­ва. Не ба­і­це­ся, што ў іх уяў­лен­ні ён кры­ху ін­шы і вам не па­ве­раць?

— Пі­саць, зды­маць кі­но на су­час­ныя тэ­мы на­шмат скла­да­ней, чым пра па­дзеі, якія даў­но мі­ну­лі. Вя­до­ма, яшчэ ёсць іх удзель­ні­кі, жы­выя свед­кі. Але тым больш ці­ка­вай і ад­каз­най бу­дзе пра­ца. Я не раз паў­та­ра­ла, што гіс­то­рыя — са­мая кан­крэт­ная на­ву­ка, дзе ёсць кан­крэт­ны гіс­та­рыч­ны факт. На жаль, гіс­то­рыю лю­бяць ідэа­ла­гі­за­ваць, па­лі­ты­за­ваць, ка­гось­ці «пад­ні­маць на шчыт», а чы­есь­ці ім­ёны па­кі­даць у за­быц­ці. На­ша твор­чая гру­па імк­ну­ла­ся за­ста­вац­ца аб'­ек­тыў­най і, грун­ту­ю­чы­ся на кан­крэт­ных гіс­та­рыч­ных да­ку­мен­тах, ус­па­мі­нах ві­да­воч­цаў, па­ка­заць па­дзеі, асо­бу Ма­зу­ра­ва, яго дзе­ян­ні і ўчын­кі та­кі­мі, які­мі яны бы­лі на са­мой спра­ве.

На прэ­зен­та­цыю філь­ма ў Мінск пры­еха­лі тры па­ка­лен­ні Ма­зу­ра­вых — дзе­ці, уну­кі, праў­ну­кі. 7 кра­са­ві­ка, у дзень на­ра­джэн­ня Кі­ры­ла Тра­фі­ма­ві­ча, ад­бу­дзец­ца па­каз філь­ма на мас­коў­скім тэ­ле­ка­на­ле ТВЦ, а
9 кра­са­ві­ка — вя­лі­кая прэ­зен­та­цыя ў Маск­ве. Спа­дзя­ю­ся, што імя Ма­зу­ра­ва бу­дзе не толь­кі вер­ну­та гіс­то­рыі. І эка­на­міч­ныя рэ­фор­мы, пра­па­на­ва­ныя ім ужо ў 70-х га­дах ра­зам з Ка­сы­гі­ным, зной­дуць свай­го да­след­чы­ка. Тым больш што мно­гія іх па­ла­жэн­ні, у тым лі­ку аб са­цы­яль­на-ары­ен­та­ва­най эка­но­мі­цы, за­ста­юц­ца ак­ту­аль­ны­мі і сён­ня.

Ве­ра­ні­ка КА­НЮ­ТА.