Чор­нае, зноў чор­нае і ўвесь час чор­нае

У асо­бе за­гад­ка­вай не­зна­ём­кі мож­на не ад­ра­зу па­знаць Смерць.

Да­ма скід­вае ву­аль — і пе­ра­тва­ра­ец­ца ў іс­то­ту без по­лу і тва­ру (толь­кі блед­ныя кос­ці аба­зна­ча­юць га­ла­ву). «Ну як мо­жна бы­ло за­ка­хац­ца ў та­кую?» — шчы­ра здзіў­ля­юц­ца жан­чы­ны ў жа­ло­бе. За­ка­хац­ца, стра­ціць га­ла­ву і ў вы­ні­ку — жыц­цё... Але гэ­тая іс­то­та ве­дае, што ра­біць з ама­та­ра­мі лёг­кіх пры­год. Яе та­нец за­ча­роў­вае. За­цяг­вае. Ад та­кіх, ві­даць, і губ­ля­юць га­ла­ву, а по­тым і жыц­цё.

Чор­ны ко­лер, чор­ныя ўдо­вы, чор­ны гу­мар. Гэ­та чор­ная ка­ме­дыя ў Но­вым тэ­ат­ры, што ў Мін­ску. Ко­лер жан­чын, што за­ста­лі­ся без му­жоў і тут жа вы­ра­шы­лі ад­свят­ка­ваць гэ­ты мо­мант з ке­лі­хам шам­пан­ска­га і ка­ва­лач­кам тор­та. А вось ча­му і як яны за­ста­лі­ся ад­ны, рас­па­вя­да­ец­ца ў спек­так­лі «Дам­скае тан­га», які па­ста­віў рэ­жы­сёр Ве­ня­дзікт Рас­стры­жэн­каў па­вод­ле п'е­сы Сла­ва­мі­ра Мро­жа­ка «Удо­вы».

Ге­ра­і­ні так і аба­зна­ча­юц­ца: Пер­шая ўда­ва (Н. Ка­пі­то­на­ва,), Дру­гая ўда­ва (К. Ер­ма­ло­віч), Трэ­цяя ўда­ва (А.  Пін­чук). По­бач з дзвю­ма пер­шы­мі яшчэ кру­цяц­ца Пер­шы муж­чы­на (А. Ве­ра­шча­ка) і Дру­гі муж­чы­на (П.  Чар­ноў). За іх ста­сун­ка­мі на­зі­рае афі­цы­янт (В. Ага­ян). Ад­но­сі­ны вы­свят­ля­юц­ца праз сло­вы — іх трэ­ба ла­віць уваж­лі­ва, каб не згу­біць сэнс. Бо гэ­та не той спек­такль, дзе акрэс­ле­ны і па­сту­по­ва раз­ві­ва­ец­ца сю­жэт, хоць ён на­са­мрэч ёсць. Муж­чы­ны вы­ра­шы­лі гуль­нуць ад жо­нак. Але здра­да ка­ха­най — як смерць. Вось іх яна і на­пат­ка­ла. Не важ­на, якім чы­нам: ён атру­ціў­ся стра­ва­мі (жон­кі-блан­дзін­кі?) ці ска­наў ад пра­сту­ды — ві­даць, ру­да­ва­ло­сая пры­га­жу­ня не над­та кла­па­ці­ла­ся пра до­гляд (ра­ні­цой за­хва­рэў, у абед па­мёр, уве­ча­ры па­ха­ва­лі), ці са­праў­ды за­гі­нуў на ду­э­лі (вось толь­кі з кім і з-за ка­го?). Але ж тое, што зда­ра­ец­ца ў жыц­ці, бы­вае не прос­та так. Усе па­дзеі пры­цяг­ва­юц­ца ўчын­ка­мі: ка­лі Смерць доб­ра па­клі­каць, то яна пры­хо­дзіць. Вось на­ват у ка­вяр­ні, дзе ся­дзяць дзве ўда­вы і раз­ва­жа­юць пра сва­іх ка­ха­ных, яна не прос­та ся­дзіць. Яна вя­дзе сваё па­ля­ван­не. І ро­біць гэ­та пе­ра­ка­наў­ча. З га­ра­чым па­чуц­цём ра­ман­тыч­най за­ка­ха­нас­ці і ўсё­аб­дым­най страс­ці.

Але не быў бы то Мро­жак, ка­лі б не пе­ра­ку­ліў усё з ног на га­ла­ву: чор­нае для не­ка­га мо­жа стаць свет­лым, яр­кім і на­ват ап­ты­міс­тыч­ным. Кум­кі-жан­чы­ны не над­та су­му­юць па сва­іх БЛА­ГА­вер­ных. Апра­віў­шы­ся ад шо­ку, яны зноў­ку вяр­та­юц­ца да сва­ёй не­та­роп­кай свец­кай гу­тар­кі. Усё пра іх, пра муж­чын, якія сы­хо­дзяць у чор­нае, ка­лі ду­ма­юць, што сва­і­мі дзе­ян­ня­мі ўся­го толь­кі імк­нуц­ца зра­біць са­бе жыц­цё больш яр­кім.

Аб­сурд, з якім да­во­дзіц­ца су­ты­кац­ца ў жыц­ці, прый­шоў на тэ­ат­раль­ныя пад­мост­кі ў дру­гой па­ло­ве мі­ну­ла­га ста­год­дзя, у тым лі­ку і дзя­ку­ю­чы твор­час­ці поль­ска­га дра­ма­тур­га Сла­ва­мі­ра Мро­жа­ка, які ле­тась па­кі­нуў свет. Аб­сурд у тэ­атр прый­шоў зу­сім не бес­пад­стаў­на: дра­ма­тур­гі пад­гле­дзе­лі яго ў не­дас­ка­на­лас­цях жыц­ця, у гра­мад­скіх з'я­вах, а так­са­ма ня­шчы­рых і штуч­ных па­во­дзі­нах звы­чай­ных лю­дзей у да­чы­нен­ні да ін­шых. І, ві­даць, гэ­та па-за ме­жа­мі па­лі­тыч­ных ці са­цы­яль­на-эка­на­міч­ных сіс­тэм: тво­ры аў­та­раў з За­ход­няй Еў­ро­пы (у тым лі­ку Мро­жа­ка) за­ва­я­ва­лі тэ­ат­раль­ныя сцэ­ны За­ход­няй Еў­ро­пы. Раз­гад­ка — у са­міх п'е­сах, якія па-фі­ла­соф­ску дра­ма­тыч­ныя, але ў той жа час на­поў­не­ны тон­кім гу­ма­рам.

Та­му, ка­лі Мро­жа­ка па­ста­віць з па­чуц­цём і ра­зу­мен­нем, то мож­на і ства­рыць свое­асаб­лі­вы мас­тац­кі свет, і гле­да­чу да­га­дзіць, пад­ка­му сён­ня на ка­ме­дыі. Та­му спек­такль В. Рас­стры­жэн­ка­ва атры­маў­ся гля­дац­кім. Пры­тым ад­чу­ва­ец­ца жа­дан­не зра­біць па­ста­ноў­ку кан­цэп­ту­аль­на-сты­лё­вай. Дзе­ля гэ­та­га пра­ца­ва­ла мас­так-па­ста­ноў­шчык Да­р'я Вол­ка­ва. Яна ад­чу­ла га­лоў­нае: чор­ны — га­лоў­ны ко­лер гэ­та­га спек­так­лю, але па­ста­ра­ла­ся яго раз­ба­віць драб­ні­ца­мі ру­жо­ва­га, лі­ло­ва­га і чыр­во­на­га. Ін­шая спра­ва, што гэ­тыя ко­ле­ры ў асноў­ным у лег­ка­дум­ных жа­бо і дэ­ка­ра­тыў­ных кве­тач­ках і ін­шых прад­ме­тах, што пе­ра­тва­рае ге­ра­інь (у боль­шай сту­пе­ні іх) у ка­ры­ка­тур­ных пер­са­на­жаў. Гле­да­чу гэ­та па­да­ба­ец­ца: аб­сурд ні­бы­та пад­крэс­ле­ны, яго мар­кі­ру­юць: маў­ляў, не па­мы­лі­ся! Ку­ды больш сты­лё­ва вы­гля­дае тэ­ма смер­ці, дзе ўсё стро­га і ня­ма ні­чо­га ліш­ня­га: доў­гая стры­ма­ная су­кен­ка, якая пры гэ­тым не пе­ра­шка­джае ства­рыць воб­раз з да­па­мо­гай ха­рэа­гра­фіі (ба­лет­май­стар-па­ста­ноў­шчык М. Ба­ра­на­ва) і чыр­во­ны аб­рус, які ста­но­віц­ца раз­драж­няль­ні­кам, ні­бы­та ў ру­ках та­рэ­а­до­ра. Стро­гія лі­ніі. Дак­лад­ныя ру­хі. Ро­ля, у якой ня­ма ні­вод­на­га сло­ва, ста­но­віц­ца га­лоў­най. Але ж у маў­чан­ні ёсць свой сэнс.

Гэ­та ўсё да та­го, што аб­сурд у тэ­ат­ры за­кла­дзе­ны най­перш тэкс­там, праз які да­но­сіц­ца сэнс. Та­му ўсё ас­тат­няе на сцэ­не па­він­на не ад­цяг­ваць ува­гі, а на­ад­ва­рот, пад­крэс­лі­ваць сло­вы. «Дам­скае тан­га» — спек­такль мі­ні­ма­ліс­тыч­ны. І ў ім са­праў­ды ня­ма па­трэ­бы ў ней­кіх асаб­лі­вых дэ­ка­ра­цы­ях. Та­му што га­лоў­нае тут — су­праць­ста­ян­не двух па­чат­каў: жа­но­ча­га і муж­чын­ска­га. І та­го, што па­між імі: шчы­рае ка­хан­не аль­бо смерць ду­шы.

Ла­ры­са ЦІ­МО­ШЫК.