Фотамадэлі, у літаратуру!

Апублікавана ў газеце "Літаратура і мастацтва" 4 красавіка 2014 г.

_________________________________________________________________________________

Кастынгі, дыеты, візажысты, буцікі, туфлікі ад Кензо — усё гэта падаецца бязмежна далёкім ад беларускай літаратуры, чужым ёй і... амаль варожым. Але сучаснасць багатая на неспадзеўкі, і чытач не памыліўся, калі ўжо прыгадаў імя крытыка, даследчыцы ды (вусціш!) фотамадэлі Маргарыты Аляшкевіч. Замест таго каб павініцца за недарэчны занятак, яна ў першай жа сваёй кнізе — "Мадэль для забойства" ― весела распавядае пра прыгоды ды фотасесіі дзвюх беларускіх "місі" ў далёкай і непрадказальнай Японіі.

Калі адна з дзяўчат — Яначка — ляціць у Японію па запрашэнні "мадэльнай агенцыі", то яе спадарожніца Агата напачатку мае іншую сферу дзейнасці: інтэрв'ю, рэдакцыя, бібліятэкі, кнігі... Літаратурная сітуацыя ў Японіі на дзіва нагадвае Беларусь, дык чаму б за сто долараў не прыкінуцца мадэллю? Гэта адбываецца выпадкова і ненадоўга: падчас жартоўнай фотасесіі Агату заўважае дызайнерка, якая бадзяецца па павільёне ў пошуку вобраза

. Гераіням часта шанцуе, а яшчэ часцей не шанцуе, з імі здараюцца і прыгоды, і амаль казачныя цуды… Аўтар бесклапотна выдумляе самыя неверагодныя развязкі для сваіх гісторый: то Яначка на рэзкім павароце выштурхоўвае Агату з мінівэна, то забівае калуном гожага хлопца Дэйва. Трэба ж мець нейкія падставы, каб назваць кнігу "Мадэль для забойства"! А на наступнай старонцы ўсе зноў жывуць і жартуюць, нібы нічога насамрэч не адбылося.

Вядома, усё адбываецца не насамрэч, аўтарка проста згадвае вясёлыя показкі, якія красуні распавядаюць адна адной, пакуль ім робяць макіяж ды педыкюр (калі, вядома, у гэты час увогуле можна размаўляць). Форма аповеду дазваляе адчуваць сябе свабодна: ён (аповед) адкрыты стыхіі смеху і сакавітай народнай мове — а гэта жарцікі, перабольшванні, прыказкі, моцныя слоўцы, анекдоты… Вядома, сёння народ немагчыма атаясаміць адно з вясковай бабуляй ці “мужыком-беларусам” — дзяўчатам-фотамадэлям таксама даводзіцца прэзентаваць сваю краіну.

Калі казаць пра мову, то ў М. Аляшкевіч атрымліваецца вельмі экзатычны мікс: гераіні размаўляюць па-беларуску, пра білінгвізм і інтэрферэнцыю яны, здаецца, ніколі не чулі, затое спрабуюць вучыць японскую мову і гаворыць з іншымі па-англійску. Натуральна, у кнізе гучаць галасы мінакоў, прадавачак, замежных знаёмых, адкуль шматлікія транслітарацыі англійскіх і, радзей, японскіх слоў. А ў атачэнні букераў, мафінаў, кэтвокаў ды "Старбакса" ўзнікаюць беларускія выслоўі, прымаўкі, кленічы: "усё цяжэй было рэагаваць на дызайнерку, якая стаяла побач з фатографам і ўвесь час трымала палец ля вуснаў ды перад кожным кадрам прыгаворвала — смайл, смайл. Усміхнуся, каб табе чэрці ў пекле ўсміхаліся! Паскачу, каб табе на патэльні паскакаць!"

Мадэльны бізнес падаецца немагчымым без пікантных момантаў — і М. Аляшкевіч іх не ігнаруе: дзяўчаты выбіраюць станікі, пераапранаюцца ў машыне, у іх пакой падсяляецца хлопец, які мае звычку хадзіць пасля душа голым… Аўтарка паведамляе пра гэта проста і бадзёра, як пра нешта прышпільнае, але натуральнае. Яна не надзяляе гераінь цнатлівай узнёсласцю, але пазбягае пошласці, непрыстойнасцей і не імкнецца ўзбудзіць чытача падрабязнымі апісаннямі.

Агата і Яначка шмат у чым адрозніваюцца між сабой. Яначка гламурная, капрызлівая, не вельмі разумная бландзінка, для якой самае прыемнае ў жыцці — прымяраць і спалучаць новае адзенне. "Паводле яе ідэалу шчасця кожны выхад з дому ў краму мусіць завяршацца кучай пакупак, а сваёй сяброўцы яна, натуральна, зычыць шчасця. Як, безумоўна, і ўсяму свету". М. Аляшкевіч дадае ў гэты вобраз крыху сур'ёзнасці: у дзяцінстве Яначка спявала ў царкоўным хоры, а збольшага яна смяшлівая, шчырая і ніколі не кіне сяброўку ў бядзе. Агата ж напачатку ставіцца да моды з варожасцю аскета, але хутка далучаецца да стракатага, мітуслівага свету сваёй сяброўкі. Чаму б хоць некалькі месяцаў не пажыць яркім, вясёлым жыццём, чаму б не напісаць пра гэта невялічкую кнігу, якую можна прачытаць хутчэй, чым самалёт даляціць з Мінска да Токіа?

Вядома, у кнізе магло б быць менш агульных момантаў кшталту звыклага захаплення замежнымі прыбіральнямі і камічных эпізодаў са зборам валізкі. Але "Мадэль для забойства" не варта ацэньваць па нейкіх сур'ёзных крытэрыях — гэта яшчэ адна спроба напісаць тое, чаго бракуе сучаснай беларускай літаратуры, прынцыпова не разлічанай на Яначку-чытача. Дык чаму б не стварыць для дзяўчатак-тынэйджараў казку пра добрых "дызайнерскіх геніяў" і прыгоды ў японскім метро? Аўтарка прынцыпова пазбягае ўсяго сур'ёзнага, складанага, важкага і імкнецца пісаць лёгка ды ярка. Сум па радзіме, зайздрасць да больш паспяховай сяброўкі, крыўда на хлопца, які пасля ўсяго заляцаецца да суседкі — пра ўсё гэта паведамляецца ў некалькіх сказах. Калі героі больш дзейнічаюць, чым разважаюць, твор заўсёды атрымліваецца цікавым і дынамічным!

Кнігі такога кшталту ў першую чаргу абнадзейваюць: вось такая наша літаратура сучасная і разнастайная, усё ў нас ёсць, хай сабе ў адзінкавым экзэмпляры. І жывём, і пішам мы пазітыўна... Самае ж прыемнае ў кнізе М. Аляшкевіч — тое, што яе зусім не трэба набываць у кнігарні. "Мадэль для забойства" створана ў фармаце epub, і яе вельмі лёгка адшукаць у інтэрнэце. Проста знаходзь — і чытай!

Алеся ЛАПІЦКАЯ