За­стац­ца ча­ла­ве­кам...

мож­на, у тым лі­ку, «дзя­ку­ю­чы па­ва­зе да мо­вы, да кні­гі, да га­зе­ты»

Чыс­тую праў­ду ка­жуць пра мі­ну­лую зі­му: прый­шла поз­на, сыш­ла ра­на — ні­ко­му не збры­дзе­ла... Хоць асоб­ным ка­бе­там, мо­жа, і крыўд­на бы­ло: не па­спе­лі па­фар­сіць, свае фут­ры «вы­гу­ляць».

«Нам бы іх кло­па­ты!» — па­ду­мае нех­та. А то і на­пі­ша...

«На­дзі­віц­ца не ма­гу, якую страш­ную сі­лу мае га­рэл­ка! Гэ­та ж трэ­ба: меў ча­ла­ве­ча гро­шы, пра­цу, сям'ю, зда­роўе, сяб­роў, а «пад­сеў» на яе, пра­кля­тую, і стра­ціў усё. А га­лоў­нае — ча­сам не ра­зу­ме­еш, ад­куль што ўзя­ло­ся: дзе­ці як дзе­ці бы­лі — ха­дзі­лі ў са­док, у шко­лу, слу­жы­лі ў вой­ску... А по­тым, гля­дзіш, тра­пі­лі ў ней­кія аб­ста­ві­ны, у ней­кую кам­па­нію — і пі­шы пра­па­ла: нар­маль­нае жыц­цё скон­чы­ла­ся, па­ча­ло­ся спаў­зан­не ў ба­ло­та», — пі­ша спа­да­ры­ня Лі­дзія Лук'­я­на­ва з Ла­гой­шчы­ны.

«Што са­мае крыўд­нае, — лі­чыць яна, — сяб­роў, «спа­да­рож­ні­каў» на гэ­тым шля­ху мож­на знай­сці не толь­кі не­дзе на ву­лі­цы. У мно­гіх і до­ма ця­пер ідзе «вя­сё­лае» жыц­цё, ра­кою ця­чэ га­рэ­лі­ца. Я ча­сам дзі­вам дзіў­лю­ся, на­коль­кі гэ­тыя лю­дзі друж­ныя! Як толь­кі адзін раз­жы­вец­ца дзе на бу­тэль­ку, ад­ра­зу ня­се ў кам­па­нію, каб для па­чат­ку хоць па чар­цы глы­нуць. А по­тым мож­на шу­каць яшчэ, не­дзе вы­прош­ваць, а то і крас­ці».

«Не­ка­лі ў мо­дзе бы­лі раз­мо­вы на тэ­му «Ка­лі б ды­рэк­та­рам быў я...». Маў­ляў, што зра­біў бы? Да мя­не з та­кім пы­тан­нем ні­хто не па­ды­хо­дзіў, — пі­ша спа­да­ры­ня Але­на Ва­сі­леў­ская з Лю­бан­шчы­ны, — але ска­жу. Я перш-на­перш аб'­яві­ла б вай­ну са­ма­гон­шчы­кам. А тых участ­ко­вых, якія ро­бяць вы­гляд, што не ве­да­юць ні ад­ра­соў іх, ні кро­пак збы­ту, не тры­ма­ла б на пра­цы ні­вод­на­га дня. А вось тым, хто вы­кры­вае па­доб­ныя ла­вач­кі, да­ва­ла б са­мыя вя­лі­кія прэ­міі і на­ват уз­на­га­ро­ды.

Нех­та мо­жа ска­заць, што гэ­та не па­на­цэя і той, хто моц­на за­хо­ча, ней­кую атру­ту зной­дзе. Але ж, ка­лі б менш бы­ло са­ма­гон­шчы­каў ды кро­пак па про­да­жы, мо­жа, хоць нех­та за­ста­ваў­ся б цвя­ро­зым. І гэ­та ста­ла б вя­лі­кай ра­дас­цю для яго сям'і, для дзя­цей. А то коль­кі слёз пра­лі­ва­ец­ца з-за гэ­та­га зя­лё­на­га змея!»

«І тут вось што дзіў­на, — пра­цяг­вае спа­да­ры­ня Але­на. — Зда­ра­ец­ца, сту­пае ча­ла­век на кры­вую да­рож­ку, дык ня­хай бы ж па­гля­дзеў на тых, хто на­пе­ра­дзе ў яго, ку­ды яны прый­шлі, ча­го да­маг­лі­ся, што ма­юць, а по­тым па­ду­маў: хо­ча ён та­го са­ма­га ці ўсё ж не? І што мо­жа зра­біць, апроч та­го, як пла­кац­ца на жыц­цё, на лёс, на аб­ста­ві­ны і ві­на­ва­ціць... Ды ка­го за­ўгод­на, толь­кі не ся­бе!»

Свед­чан­нем та­му і ліст з Ві­цеб­ска. Спа­дар Кан­стан­цін Кар­ня­люк

рас­па­вя­дае ў ім аб раз­мо­ве з сы­нам зна­ё­мых. На пы­тан­не, ча­му той не пра­цуе, пра­гу­чаў ад­каз: цяж­ка, маў­ляў, па­да­браць са­бе год­нае мес­ца... Пры­чым, як вы­свет­лі­ла­ся, спе­цы­яль­нас­ці ў хлоп­ца ні­я­кай: год та­му яго ад­лі­чы­лі з пер­ша­га кур­са ўні­вер­сі­тэ­та... Хо­ча зноў па­сту­паць. А па­куль — ма­ла­ды і зда­ро­вы — ся­дзіць на шыі ў баць­коў. «Горш за тое, — як пі­ша чы­тач, — ні­коль­кі не кам­плек­суе, бо ў служ­бу за­ня­тас­ці на­ват не звяр­таў­ся: маў­ляў, ні­чо­га доб­ра­га там не пра­па­ну­юць. Зна­чыць, трэ­ба ча­каць, па­куль зной­дзец­ца доб­ры дзядзь­ка, па­куль улад­куе на «год­нае мес­ца»... Трэ­ба ра­зу­мець, та­кое, каб ні­чо­га не ра­біць, а гро­шы атрым­лі­ваць — і па­жа­да­на шмат. Бо жа­дан­ня пра­ца­ваць у ча­ла­ве­ка ня­ма, а вось фа­на­бэ­рыі — хоць на цэ­лы полк...».

«На жаль, та­кіх вось лю­дзей ся­род мо­ла­дзі шмат, — мяр­куе спа­дар Кар­ня­люк. — У Бе­ла­ру­сі зарэгістраваны ты­сячы гра­ма­дзян пра­ца­здоль­на­га ўзрос­ту, якія ні­дзе не пра­цуюць. А коль­кі яшчэ скры­тых утры­ман­цаў, якіх кор­мяць баць­кі, жон­кі, дзе­ці? А коль­кі тых, якія не­ку­ды хо­дзяць, каб... ад­быць дзень да ве­ча­ра, каб па­ма­рыць там: «Дзе б ні пра­ца­ваць, толь­кі б не пра­ца­ваць». Бо ў мно­гіх ця­пер вы­пра­ца­ва­ла­ся ад­на ра­дасць — ра­дасць спа­жы­ван­ня. Лю­дзі ня­рэд­ка бя­руць крэ­ды­ты, ула­зяць у даў­гі зу­сім не за­дум­ва­ю­чы­ся, як вяр­таць тыя гро­шы. На­пэў­на, зноў спа­дзя­юц­ца: зной­дзец­ца ней­кі дзядзь­ка...

А я лі­чу, што трэ­ба пра­ца­ваць заў­сё­ды. Мне на­ват зда­ец­ца, што ра­бо­та вы­пра­цоў­вае асаб­лі­выя гар­мо­ны, здоль­ныя па­вы­шаць жыц­цё­вы то­нус. У вы­ні­ку той, хто пра­цуе, заў­сё­ды ма­ла­ды.

У мя­не вы­клі­ка­юць глы­бо­кую па­ва­гу пен­сі­я­не­ры, якія на­ват у свае са­лід­ныя га­ды зна­хо­дзяць за­ня­так, пра­цяг­ва­юць пра­ца­ваць, бо ра­бо­та, лю­бі­мая спра­ва здоль­ны пры­но­сіць не толь­кі за­ро­бак, але і сіл­ка­ваць ду­шу. На мой по­гляд, шчас­це ча­ла­ве­ка зу­сім не ў тым, каб ні­чо­га не ра­біць. А та­му хлоп­цаў ды дзяў­чат, якія цэ­лы­мі дня­мі ся­дзяць за кам­п'ю­та­ра­мі, на­бы­ты­мі за баць­коў­скія гро­шы, я прос­та не ра­зу­мею».

Пра­цяг тэ­мы ў ліс­це спа­да­ры­ні Іры­ны Руд­коў­скай з Ган­ца­віч­чы­ны: «Вяс­ной ва­кол нас столь­кі ха­раст­ва!.. Му­сіць, як ні­ко­лі! — пі­ша чы­тач­ка. — Асаб­лі­ва пры­ем­на гля­дзець на мо­ладзь, на на­шых юна­коў і дзяў­чат. Пры­го­жыя по­ста­ці, тва­ры, ва­ла­сы, да­брот­нае адзен­не, абу­так, гэ­тыя смарт­фо­ны, план­шэ­ты...

Але ж, ка­лі пры­слу­хац­ца ча­сам да іх раз­моў... Ма­цю­ка­юц­ца ці не ўсе, пры­чым без дай пры­чы­ны!..

І ад­куль гэ­та бя­рэц­ца, пы­таць не трэ­ба. Ты­по­вы прык­лад. Вяс­на, на па­лях, на га­ро­дах ру­пяц­ца вяс­коў­цы — са­дзяць буль­бу. За ка­нём, якіх у вёс­ках усё менш і менш, ня­спеш­на ідзе гас­па­дар. Зда­ва­ла­ся б, яны па­він­ны быць най­леп­шы­мі сяб­ра­мі: ты кор­міш кань­ка, ён — ця­бе. Дык жа не! Не пе­ра­даць, коль­кі бру­ду вы­льец­ца на бед­ную жы­вё­лі­ну, па­куль гас­па­дар уза­рэ ага­род!.. І не адзін жа ён там пра­цуе: сле­дам — жан­чы­ны, дзе­ці, гэ­та яны кла­дуць у ба­роз­ны буль­бач­ку. А за­ад­но — ву­чац­ца: і араць, упраў­ляц­ца з ка­нём, і... ма­цю­кац­ца».

«Ура­чу, каб па­ста­віць пра­віль­ны ды­яг­наз фі­зіч­на хво­ра­му, ча­сам да­стат­ко­ва па­гля­дзець на яго язык, — пі­ша Іры­на Мі­хай­лаў­на. — Каб па­знаць ду­хоў­ную не­мач ча­ла­ве­ка, да­стат­ко­ва па­чуць, што вы­маў­ляе яго язык. Ча­ла­век, які брыд­ка­сло­віць, пус­та­сло­віць, не мо­жа быць доб­рым, спа­гад­лі­вым, чу­лым. І па­цвяр­джэн­нем гэ­та­му стан су­час­на­га гра­мад­ства, дзе ра­зам з коль­кас­цю слоў­на­га бру­ду рас­туць не­цяр­пі­масць і зло. А між тым Ісус Хрыс­тос ву­чыў: не тое апа­гань­вае ча­ла­ве­ка, што ўва­хо­дзіць у вус­ны, а тое, што з іх вы­хо­дзіць. Лю­дзі да­рос­лыя пры гэ­тым — у ад­ка­зе не толь­кі за ся­бе, але і за дзя­цей, якія так лёг­ка «пад­бі­ра­юць» і доб­рае, і дрэн­нае».

Ёсць у по­шце і ад­каз на пы­тан­не, як з гэ­тым зма­гац­ца. Пры­нам­сі, у Ча­ву­сах па іні­цы­я­ты­ве пры­хо­да Свя­та-Уз­ня­сен­скай царк­вы ўжо два га­ды пра­хо­дзіць ак­цыя «Ска­жам брыд­ка­слоўю НЕ!». Про­та­і­е­рэй ай­цец Мі­ка­лай і па­моч­нік бла­га­чын­на­га спа­дар Ва­ле­рый Гаў­рыш (доб­ра вя­до­мы чы­та­чам «Звяз­ды» па «праў­дзі­вых і вя­сё­лых гіс­то­ры­ях...», па ліс­тах і вер­шах) узя­лі за пра­ві­ла су­стра­кац­ца з вуч­ня­мі ста­рэй­шых кла­саў, са сту­дэн­та­мі, вес­ці за­ці­каў­ле­ныя раз­мо­вы аб куль­ту­ры, дэ­ман­стра­ваць ві­дэа­ма­тэ­ры­я­лы. «Да­рэ­чы, рых­ту­ю­чы іх, — па­ве­дам­ляе Ва­ле­рый Мі­ка­ла­е­віч, — я су­тык­нуў­ся з да­сле­да­ван­ня­мі ву­чо­ных, у якіх да­каз­ва­ец­ца, што брыд­кія сло­вы не­га­тыў­на ўплы­ва­юць на клет­кі жы­вых ар­га­ніз­маў, у тым лі­ку і ча­ла­ве­ка. Ва­да, ас­но­ва клет­кі, на якую ўздзей­ні­ча­лі ма­цю­ка­мі (і з якой на 80% скла­да­ец­ца ча­ла­век), мя­няе сваю струк­ту­ру. Дык ці вар­та та­ды здзіў­ляц­ца, што ў лю­дзей (у тым лі­ку і дзя­цей) без­ліч роз­ных хва­роб?»

«Ня­даў­на, у лю­тым, я ад­зна­чыў 50-год­дзе свай­го афі­цый­на­га сяб­роў­ства са «Звяз­дой», хоць чы­таць гэ­тае вы­дан­не стаў на­мно­га ра­ней», — пі­ша спа­дар Ула­дзі­мір Го­луб з Мін­ска. І ў свае 67 пры­зна­ец­ца: «Лі­чу, што, дзя­ку­ю­чы ме­на­ві­та па­ва­зе да бе­ла­рус­кай мо­вы, да кні­гі, га­зе­ты мне ўда­ло­ся за­стац­ца ча­ла­ве­кам у доб­рым сэн­се гэ­та­га сло­ва».

Хо­чац­ца ве­рыць, што такую ж вы­сно­ву змо­гуць зра­біць і ін­шыя чы­та­чы «Звяз­ды», якія ве­да­юць, што сло­ва — гэ­та ўчы­нак, што ім і са­праў­ды «...мож­но спасти», «...мож­но полки за со­бой повести», мож­на неш­та змя­ніць — у ад­но­сі­нах, у жыц­ці і, вя­до­ма ж, у сва­ёй га­зе­це. Пры­нам­сі, на­ша пад­піс­чы­ца (з 1975 го­да! Зды­ма­ем ка­пя­люш, як той ка­заў) Ка­ця­ры­на Анд­рэ­еў­на Пят­ро­ва з Ма­ла­дзеч­на па­лі­чы­ла, што ў мі­ну­лым 2013 го­дзе вый­шла 245 ну­ма­роў «Звяз­ды» — а абя­ца­лі, маў­ляў, больш... Зна­чыць, па­тлу­мач­це, ча­му так?

Гэ­та не­скла­да­на: га­зе­та і са­праў­ды вы­дан­не што­дзён­нае — вы­хо­дзіць пяць ра­зоў на ты­дзень. Пры­чым (тэх­на­ло­гія...) у па­ня­дзе­лак мы ро­бім ну­мар на аў­то­рак, у аў­то­рак — на се­ра­ду...

Але ж ка­лі на чац­вер, на­прык­лад, вы­па­дае ней­кае афі­цый­нае свя­та, дзень не­пра­цоў­ны, — зна­чыць, да пад­піс­чы­ка га­зе­та не дой­дзе і вы­пус­каць яе ня­ма сэн­су... Да та­го ж, не вый­дзе ну­мар і ў пят­ні­цу, бо ў той жа агуль­ны вы­хад­ны, згод­на з Пра­цоў­ным ко­дэк­сам, рэ­дак­цыя не пра­ца­ва­ла...

Ін­шы­мі сло­ва­мі, нас, га­зет­чы­каў (не толь­кі су­пра­цоў­ні­каў «Звяз­ды», але і ўсіх ін­шых вы­дан­няў), не пры­раў­на­ва­лі (пры­нам­сі, па­куль) да па­жар­ных аль­бо ўра­чоў «хут­кай да­па­мо­гі», не аба­вя­за­лі пра­ца­ваць у вы­хад­ныя. Але ж тое, што чы­та­чам гэ­та­га ха­це­ла­ся б, не мо­жа не ўсцеш­ваць, бо тэ­ле­ба­чан­не — тэ­ле­ба­чан­нем, ін­тэр­нэт — ін­тэр­нэ­там, а га­зе­та, атрым­лі­ва­ец­ца, па­трэб­на не менш.

Так, па­вод­ле чы­тац­кіх пісь­маў, бы­ло не­ка­лі, так ёсць. І ня­хай так бу­дзе! Пі­шы­це.

Ва­лян­ці­на Доў­нар.