Ры­ца­ры збі­ра­юц­ца на Зам­ка­вай га­ры

Якія дзі­во­сы ха­ва­юц­ца на са­мым ус­хо­дзе Бе­ла­ру­сі

Мсці­слаў су­стрэў но­вы­мі шмат­па­вяр­хо­ві­ка­мі, па­бе­ле­ны­мі і пад­рэ­за­ны­мі дрэ­ва­мі. Шчы­ра ка­жу­чы, не­вя­ліч­кі рай­цэнтр на са­май мя­жы з Ра­сі­яй пры­ем­на здзі­віў. Зрэш­ты, гэ­та ця­пер ён не­вя­ліч­кі, а бы­лі ча­сы, ка­лі го­рад быў цэнт­рам Мсці­слаў­ска­га княст­ва, а паз­ней — ва­я­вод­ства, у склад яко­га ўва­хо­дзі­лі Ма­гі­лёў­скі, Кры­чаў­скі, Ча­вус­кі, Чэ­ры­каў­скі па­ве­ты... Не дзі­ва, што дзя­ку­ю­чы ба­га­тай гіс­то­рыі Мсці­слаў на­зы­ва­юць «бе­ла­рус­кай Віль­няй» ці «бе­ла­рус­кім Суз­да­лем».

Нашы го­нар і сла­ва

Ад чы­гу­нач­най стан­цыі Хо­да­сы да Мсці­сла­ва трэ­ба ехаць яшчэ 15 кі­ла­мет­раў на аў­то­бу­се. Пры­ват­ны пе­ра­воз­чык Жо­ра, які ўжо су­стра­кае цяг­нік, пра­па­нуе нам да­ехаць за 10 ты­сяч руб­лёў: маў­ляў, уся­го на ты­ся­чу да­ра­жэй за аў­то­бус, за­тое не трэ­ба 40 хві­лін ча­каць. Па­га­джа­ем­ся і ўяз­джа­ем у го­рад пад гу­кі рус­ка­га шан­со­на. «Спра­ва пош­та, зле­ва — гас­ці­ні­ца «Віх­ра». Дом куль­ту­ры пры­го­жы, мо­жа­це па­фа­та­гра­фа­ваць. Кас­цё­лы, цэрк­вы, Зам­ка­вая га­ра...» — ім­гнен­на ары­ен­туе нас сло­ва­ах­вот­лі­вы Жо­ра, які рады да­па­маг­чы, да­ве­даў­шы­ся пра тое, што мы пры­еха­лі з Мін­ска.

Каб хоць кры­ху ад­чуць го­рад і пра­нік­нуц­ца яго ат­мас­фе­рай, вар­та па­чы­таць эсэ Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча «Дыя­мен­та­вы го­рад». «Мсці­слаў — кроп­ля, аско­лак люс­тэр­ка, у якім ад­бі­ва­юц­ца сон­ца і зо­ры і ўся ня­прос­тая гіс­то­рыя Бе­ла­ру­сі. Го­рад, які, зда­ец­ца, ні­чым асаб­лі­вым не вы­зна­ча­ец­ца пе­рад ін­шы­мі га­ра­да­мі, якіх на Бе­ла­ру­сі сот­ні. Але па­гля­дзі­це на яго — і ні­бы ў фо­ку­се ада­б'ец­ца ў яго­най гіс­то­рыі ўвесь наш го­нар і на­ша сла­ва». Кла­сік са­праў­ды мае ра­цыю: у ста­ра­жыт­ным го­ра­дзе за­ха­ва­ла­ся ня­ма­ла свед­чан­няў слаў­най мі­нуў­шчы­ны. Ме­на­ві­та яны ва­бяць сю­ды ты­ся­чы ту­рыс­таў з усёй Еў­ра­зіі. Для іх, спе­цы­яль­на да Го­да гас­цін­нас­ці, мяс­цо­выя ўла­ды скла­лі ка­лян­дар ту­рыс­тыч­ных ме­ра­пры­ем­стваў, ку­ды ўвай­шлі як тра­ды­цый­ныя, так і дзяр­жаў­ныя бе­ла­рус­кія свя­ты. Ад­ной з са­мых знач­ных па­дзей у Мсці­сла­ве з'яў­ля­ец­ца Фес­ты­валь мас­тац­тваў імя за­сна­валь­ні­ка бе­ла­рус­кай пра­фе­сій­най му­зы­кі Мі­ка­лая Чур­кі­на. Фес­ты­валь пра­хо­дзіць ужо 12 га­доў, і што­год у ім бя­рэ ўдзел ар­кестр Мі­ха­і­ла Фін­бер­га, пры­яз­джа­юць і «зор­кі» бе­ла­рус­кай эст­ра­ды.

Але ж са­праўд­ная ці­ка­він­ка Мсці­сла­ва — ры­цар­скі фэст, што ла­дзіц­ца тут ужо шэсць га­доў за­пар. Два дні ўвесь го­рад жы­ве ся­рэд­ня­веч­чам — кож­ны аб'­ект, уклю­ча­ю­чы ганд­лё­выя па­лат­кі, кух­ні, мес­цы ад­па­чын­ку, аформ­ле­ны ў ад­па­вед­ным сты­лі. Асноў­ныя ме­ра­пры­ем­ствы — ры­цар­скія тур­ні­ры, вы­ступ­лен­ні фольк-ка­лек­ты­ваў і мно­гае ін­шае — пра­хо­дзяць на Зам­ка­вай га­ры. Гэ­та пом­нік ар­хеа­ло­гіі 20-мет­ро­вай вы­шы­ні. Ка­лісь­ці на ім вы­сі­ла­ся не­пры­ступ­ная крэ­пасць, з усіх ба­коў акру­жа­ная ва­дой. Ідэа­льнае мес­ца для свя­та эпо­хі ры­ца­раў, якое, да­рэ­чы, сё­ле­та прой­дзе 26—27 лі­пе­ня. «Ужо ця­пер гас­ці­ні­ца «Віх­ра» поў­нас­цю за­бра­ні­ра­ва­на расійскімі ту­рыс­та­мі — гэ­та амаль сот­ня гас­цей», — ка­жа на­чаль­нік ад­дзе­ла ідэа­ла­гіч­най ра­бо­ты, куль­ту­ры і па спра­вах мо­ла­дзі Мсці­слаў­ска­га рай­вы­кан­ка­ма На­тал­ля БІС­КУП.

Зрэш­ты, апроч «Віх­ры», гас­цей фес­ты­ва­лю раз­мя­шча­юць яшчэ ў 80-мес­най гас­ці­ні­цы пры ад­дзе­ле аду­ка­цыі, спор­ту і ту­рыз­му, двух сту­дэнц­кіх ін­тэр­на­тах і, на­пэў­на, у са­мых «ра­ман­тыч­ных» апарт­амен­тах — у бу­дын­ку бы­ло­га спаль­на­га комп­лек­су ка­ле­гі­у­ма езу­іц­ка­га кляш­та­ра XVІІ ста­год­дзя. А на тэ­ры­то­рыі бы­лой муж­чын­скай гім­на­зіі мно­гія гос­ці свя­та раз­бі­ва­юць па­ла­тач­ны га­ра­док. Фэст на­столь­кі па­пу­ляр­ны, што ле­тась са­браў ка­ля 15 ты­сяч на­вед­валь­ні­каў, і што­год коль­касць гле­да­чоў па­вя­ліч­ва­ец­ца. Не дзі­ва, што гэ­тае свя­та пры­но­сіць ра­ё­ну доб­ры пры­бы­так: з 700 млн руб­лёў, якія за­ра­бі­лі ле­тась уста­но­вы куль­ту­ры,
300 млн прый­шло­ся на тыя два дні, што ла­дзіў­ся фэст.

Хо­чаш жыць у «Па­ры­жы» — едзь у Мсці­слаў!

Пад­час ры­цар­скіх за­баў ства­раць ся­рэд­ня­веч­ную ат­мас­фе­ру ў го­ра­дзе да­па­ма­га­юць не толь­кі дэ­ка­ра­цыі, але і са­праўд­ныя ар­хі­тэк­тур­ныя пом­ні­кі. Ка­лі стаць у цэнт­раль­ным пар­ку і пагля­дзець ва­кол ся­бе па хо­дзе га­дзін­ні­ка­вай стрэл­кі, мож­на ўба­чыць са­бор Аляк­санд­ра Не­ўска­га (ка­жуць, пад ім іс­нуе сіс­тэ­ма пад­зем­ных ха­доў), бу­ды­нак муж­чын­скай гім­на­зіі (ця­пер у за­кан­сер­ва­ва­ным вы­гля­дзе ён ча­кае ін­вес­та­раў для рэ­стаў­ра­цыі), езу­іц­кі ка­ле­гі­ум, кар­ме­ліц­кі кас­цёл XVІІ ста­год­дзя... Па гіс­та­рыч­ным цэнт­ры рас­пра­ца­ва­на пе­ша­ход­ная эк­скур­сія, пад­час якой мож­на пе­ра­хо­дзіць ад ад­на­го гіс­то­ры­ка-куль­тур­на­га аб'­ек­та да дру­го­га лі­та­раль­на «дзве­ры ў дзве­ры».

На­прык­лад, ана­лаг мсці­слаў­скай па­жар­най ка­лан­чы за­ха­ваў­ся толь­кі ў Брэсц­кай воб­лас­ці. Ёсць тут і аб­са­лют­на ўні­каль­ны ля­мус (двух­па­вяр­хо­вы бу­ды­нак з арач­най га­ле­рэ­яй у два па­вер­хі), і амаль 350-га­до­вая драў­ля­ная царк­ва, па­бу­да­ва­ная без адзі­на­га цві­ка. З гэ­тай царк­вой звя­за­на до­сыць ці­ка­вая гіс­то­рыя. У са­вец­кія ча­сы храм быў за­ва­ле­ны ўгна­ен­ня­мі. А ў­жо ў наш час ад­на мяс­цо­вая жы­хар­ка ўба­чы­ла сон, у якім Зба­ві­цель да­ру­чыў ёй ад­на­віць храм. Ра­зам са ста­рэй­шай сяст­рой яна пры­вя­ла царк­ву ў па­ра­дак. Ця­пер той жан­чы­не за 80 га­доў, два га­ды та­му ады­шла да Бо­га сяст­ра, а яна ўсё яшчэ да­гля­дае храм.

У кам­па­ніі ды­рэк­та­ра Мсці­слаў­ска­га ра­ён­на­га гіс­то­ры­ка-ар­хеа­ла­гіч­на­га му­зея Ула­дзі­мі­ра Шы­лян­ко­ва і на­ву­ко­ва­га су­пра­цоў­ні­ка Ва­лян­ці­ны Ці­маш­ко­вай кро­чым па го­ра­дзе. Яшчэ ад­на яго ад­мет­насць — за­бу­до­ва га­рад­ско­га цэнт­ра XVІІІ — па­чат­ку XІX ста­год­дзя. За­ха­ва­ла­ся яна ад­нос­на доб­ра, хоць знач­ную част­ку зні­шчыў па­жар. Ся­род та­го, што дай­шло да на­шых ча­соў, бу­дын­кі бы­ло­га каз­на­чэй­ства і зем­скай упра­вы і цэ­лы квар­тал ганд­лё­вых ра­доў (ра­ней яны зай­ма­лі два квар­та­лы). Тут бы­лі як мі­ні­мум тры фо­та­атэлье, цы­руль­ня, кра­мы... Ця­пер у гэ­тых збу­да­ван­нях (кож­нае з якіх, да­рэ­чы, мае су­та­рэн­ні) жы­вуць лю­дзі. А не­ка­то­рыя да­мы за­ха­ва­лі ад­мет­ныя наз­вы: «Лон­дан», «Па­рыж», «Рым»... Ра­ней бы­ла та­кая мо­да — да­ваць гуч­ныя наз­вы бу­дын­кам. Раз­мя­шча­лі­ся ў іх роз­ныя ўста­но­вы: гас­ці­ні­цы, бан­кі. У «Па­ры­жы» сён­ня, на­прык­лад, цы­руль­ня, а так­са­ма жы­лыя ква­тэ­ры. Як ка­жуць мяс­цо­выя жы­ха­ры, наз­вы гэ­тыя ўзні­ка­лі не прос­та так — яны з'яў­ля­лі­ся свед­чан­нем вы­со­кай куль­ту­ры го­ра­да.

Пом­ні­кі ча­ка­юць под­ыху жыц­ця

Пра бы­лы роск­віт свед­чаць і ко­ліш­няя ганд­лё­вая пло­шча, якая бы­ла не толь­кі эка­на­міч­ным, але і ад­мі­ніст­ра­цый­ным цэнт­рам го­ра­да: тут ста­я­ла ра­ту­ша, і комп­лекс бы­ло­га кляш­та­ра езу­і­таў з кас­цё­лам, ап­тэ­кай і ка­ле­гі­у­мам. Ця­пер на бу­ды­нак кас­цё­ла, які спра­ба­ва­лі рэ­стаў­ра­ваць, але спы­ні­лі гэ­тую спра­ву на ня­пэў­ны час, сум­на ўказ­вае ўве­ка­ве­ча­ны ў пом­ні­ку пер­ша­дру­кар і асвет­нік Пётр Мсці­сла­вец (да­рэ­чы, у го­ра­дзе ёсць два пом­ні­кі зна­ка­мі­та­му зем­ля­ку). А на­су­праць яго бя­лее бу­ды­нак ужо зга­да­най бы­лой муж­чын­скай гім­на­зіі, дзе ў паз­ней­шы час зна­хо­дзіў­ся пе­дінс­ты­тут, які ся­род ін­шых скон­чыў вя­до­мы бе­ла­рус­кі па­эт Ар­кадзь Ку­ля­шоў.

А це­раз да­ро­гу, за ко­ліш­нім каз­на­чэй­ствам, ва­чам ад­кры­ва­ец­ца неш­та не зу­сім зра­зу­ме­лае — не­тын­ка­ва­ная цаг­ля­ная ве­жа бы­лой Тра­ец­кай царк­вы, якая пе­ра­хо­дзіць у фар­ба­ва­ную бе­лым і бла­кіт­ным ко­ле­ра­мі бу­ды­ні­ну са­вец­ка­га ты­пу з за­кра­та­ва­ны­мі вок­на­мі. У гэ­тым дзіў­ным збу­да­ван­ні зна­хо­дзіц­ца му­зей на­ву­чаль­най уста­но­вы, бу­ды­нак якой ста­іць ад­ра­зу за ім. Гэ­та ко­ліш­няе па­вя­то­вае ву­чы­лі­шча. З 1870-х га­доў і па сён­ня тут ідзе ня­спын­ны на­ву­чаль­ны пра­цэс: пас­ля ву­чы­лі­шча бы­ла і яў­рэй­ская шко­ла, і ся­рэд­няя, якую, як свед­чыць над­піс на ад­па­вед­най шыль­дзе, скон­чыў зна­ка­мі­ты гіс­то­рык і ар­хе­о­лаг Мі­хась Тка­чоў. Ця­пер у яр­ка-бла­кіт­ным бу­дын­ку змя­шча­ец­ца бу­даў­ні­чы пра­фе­сій­на-тэх­ніч­ны ка­ледж, тэ­ры­то­рыя ва­кол яко­га ста­ран­на ўпры­го­жа­на клум­ба­мі і роз­ны­мі скульп­тур­ны­мі кам­па­зі­цы­я­мі.

Шмат цу­даў мож­на су­стрэць у Мсці­сла­ве і яго ва­ко­лі­цах, пра якія ў ад­ным ар­ты­ку­ле і не рас­ка­жаш. Вар­та ўба­чыць не­ве­ра­год­най пры­га­жос­ці кар­ме­ліц­кі кас­цёл XVІІ ста­год­дзя, вя­до­мы сва­і­мі ўні­каль­ны­мі фрэс­ка­мі на свец­кую тэ­ма­ты­ку. Вы­явы ад­люст­роў­ва­юць так зва­ную «тру­бяц­кую раз­ню» — за­бой­ства вой­ска­мі ца­ра Аляк­сея Мі­хай­ла­ві­ча га­ра­джан і ма­на­хаў. Асоб­на вар­тыя ўва­гі Кры­жа­ў­здві­жан­ская і Аляк­санд­ра-Не­ўская цэрк­вы, з які­мі звя­за­ны га­рад­скія пад­ан­ні. Нель­га аб­мі­нуць ува­гай і мсці­слаў­скі му­зей, што зна­хо­дзіц­ца ў бу­дын­ку ко­ліш­няй паш­то­вай стан­цыі. У ім ба­га­тая экс­па­зі­цыя, але, ба­дай, са­мым ці­ка­вым экс­па­на­там з'яў­ля­ец­ца зной­дзе­ны ў ра­цэ Віх­ры са­праўд­ны ры­цар­скі шлем XV ста­год­дзя, яко­га ня­ма больш ні ў ад­ным му­зеі Бе­ла­ру­сі і ўсёй Ус­ход­няй Еў­ро­пы.

Хо­чац­ца ве­рыць, ма­лень­кі і ўтуль­ны ка­зач­ны га­ра­док, што ста­іць на шас­ці па­гор­ках і амы­ва­ец­ца больш чым дзя­сят­кам кры­ніц, ка­лісь­ці зноў на­бу­дзе бы­лую сла­ву, — на­прык­лад, з атры­ман­нем ста­ту­са за­па­вед­ні­ка. Але для гэ­та­га яшчэ ня­ма­ла трэ­ба зра­біць: і ад­на­віць гіс­та­рыч­ныя бу­дын­кі, і рас­пра­ца­ваць га­рад­скую інф­ра­струк­ту­ру. Ві­да­воч­на, што лю­дзі, якія тут жы­вуць, са­праў­ды лю­бяць свой го­рад і га­на­рац­ца ім — не штуч­на, а ад чыс­та­га сэр­ца. І гэ­та до­рыць над­зею.

Дзі­я­на СЕ­РА­ДЗЮК.

Фо­та Над­зеі БУ­ЖАН.

Мінск — Мсці­слаў — Мінск.

Аў­тар выказвае па­дзя­ку Мсці­слаў­ска­му рай­вы­кан­ка­му і Мсці­слаў­ска­му гіс­то­ры­ка-ар­хеа­ла­гіч­на­му му­зею за да­па­мо­гу ў пад­рых­тоў­цы ма­тэ­ры­я­лу.