Ці гатова наша грамадства да дзяржаўна-прыватнага партнёрства?
Гэта толькі здаецца, што вялікая эканоміка нас, абывацеляў, не турбуе. Насамрэч вялікія грошы робяць шмат добрага і карыснага для самага простага чалавека. Патрэбен толькі якасны механізм для выкарыстання тых грошай. Гэта можа некаму падацца малаверагодным, але бізнесмены гатовыя ўкладвацца больш у сацыяльныя, чым у камерцыйныя праекты. Жыццё прымусіла капіталізм перагледзець прынцыпы. І, як здаецца, у лепшы бок. Чаму б не зрабіць што-небудзь карыснае для людзей па дамове з дзяржавай, а пасля атрымліваць плацяжы ад урада цягам некалькіх гадоў? Усё роўна любы бізнес-праект мае пэўны тэрмін акупнасці. І пры гэтым ты бярэш на сябе ўсю адказнасць, прагназуеш рызыкі... Праект жа бывае і стратным — пралічыўся з попытам, напрыклад. А ў выпадку дзяржаўна-прыватнага партнёрства рызыкі падзяляюцца паміж бізнесам і дзяржавай. Урад яшчэ і дае гарантыі вяртання грошай. Ці не ідэал?
Ідэя засталася ранейшай
У апошнія гады ў нашай краіне ўсур'ёз загаварылі пра PPP (англ. рublіc-prіvate partnershіp). Гэтае паняцце добра вядома ў многіх краінах свету. У свой час Расія пераклала дэфініцыю для прымянення ў айчыннай практыцы з невялікай памылкай — замест «грамадска-прыватнага партнёрства» атрымалася «дзяржаўна-прыватнае партнёрства». Як кажа Уладзімір Карагін, старшыня прэзідыума Рэспубліканскай канфедэрацыі прадпрымальніцтва, гэта было зроблена для лепшага разумення паняцця палітыкамі. Але ўсё роўна сэнс застаўся ранейшы — бізнес і грамадства аб'ядноўваюцца, каб задаволіць патрэбы апошняга. Паколькі на постсавецкай прасторы грамадства традыцыйна атаясамліваецца з дзяржавай і наадварот, то будзем лічыць, што дзяржаўна-прыватнае партнёрства — гэта дакладны тэрмін.
«Пачатак руху ў бок ДПП заклала Дырэктыва Прэзідэнта №4, дзе было сказана аб неабходнасці фарміравання адпаведнай заканадаўчай базы, — гаворыць Аксана Цямніцкая, намесніца начальніка юрыдычнага ўпраўлення Міністэрства эканомікі. —
Праца над законам пачалася ў 2011-м. Напрыканцы года мы ўнеслі законапраект у вышэйшыя інстанцыі. Але там палічылі, што прыняцце закона будзе заўчасным і заявілі пра неабходнасць распрацоўкі канцэпцыі. Мы зрабілі крок назад, каб працягнуць працу больш аб'ектыўна. У распрацоўцы прынялі ўдзел прадпрымальніцкія саюзы, міжнародныя эксперты. Паралельна дапрацоўваўся праект закона. У кастрычніку мінулага года канцэпцыя была ўзгоднена з Прэзідэнтам. Цяпер падрыхтаваны новы законапраект, узгоднены з усімі дзяржаўнымі органамі. Нават Генеральная пракуратура яго правярала, каб выключыць верагоднасць карупцыі». Між іншым, падрыхтаваны законапраект прадугледжвае такія віды ДПП, як канцэсійныя і інвестыцыйныя дагаворы, пагадненні аб ДПП і іншыя формы.
Альтэрнатыва прыватызацыі
«Дзяржаўна-прыватнае партнёрства спалучае ў сабе лепшае з «двух светаў»: прыватны сектар з яго рэсурсамі, кіраўніцкімі навыкамі і тэхналогіямі, а таксама дзяржаўны сектар з яго рэгулюючай дзейнасцю і абаронай грамадскіх інтарэсаў», — так лічыць Еўрапейская эканамічная камісія ААН. Калі казаць больш навукова, то да дзяржаўна-прыватнага партнёрства адносяцца формы супрацоўніцтва паміж дзяржаўнымі органамі і прыватным сектарам, накіраваныя на забеспячэнне фінансавання, будаўніцтва, рэканструкцыі, эксплуатацыі, тэхнічнага абслугоўвання аб'екта інфраструктуры і (ці) кіравання ім, а таксама на аказанне паслуг. У сваю чаргу інфраструктура — гэта сукупнасць збудаванняў, пабудоў, сістэм і службаў, неабходных для функцыянавання эканомікі і забеспячэння ўмоў жыццядзейнасці насельніцтва. Іншымі словамі, калі, скажам, гораду патрэбна новая дарога, а грошай на гэта ў муніцыпалітэта няма, то гарадскія ўлады прапануюць прыватніку ўзяць на сябе вырашэнне праблемы за пэўныя прывілеі, гарантыі і выплаты. Потым дарога будуецца і знаходзіцца ў карыстанні прыватніка гадоў 20-30. Пасля гэтага тэрміну яна становіцца ўласнасцю горада. Па сваёй сутнасці ўсё гэта з'яўляецца альтэрнатывай прыватызацыі.
Цікавасць да ДПП у свеце абу-
моўлена патрэбамі ў абнаўленні і будаўніцтве інфраструктуры, якая хутка расце, і адсутнасцю ў дзяржаўнай улады неабходных фінансавых рэсурсаў для гэтага.
З палёгкай, паважаны... бюджэт!
Праект «Умацаванне нацыянальнага патэнцыялу ў галіне прымянення механізмаў дзяржаўна-прыватнага партнёрства ў Рэспубліцы Беларусь» пачаўся ў маі 2013 года. Асноўная мэта — павышэнне патэнцыялу як дзяржаўнага, так і прыватнага сектара ў разуменні гэтага пытання, стварэнне Нацыянальнага цэнтра ДПП і распрацоўка ўсёй метадалогіі, якая будзе суправаджаць пілотныя праекты. «Еўрапейскія спецыялісты высока ацэньваюць пачатак», — сцвярджае кіраўніца праекта кандыдат эканамічных навук Алена Дадзеркіна.
Нацыянальны каардынатар праекта — міністр эканомікі Мікалай Снапкоў. «Гэта бывае вельмі рэдка, каб міністр станавіўся каардынатарам, што яшчэ раз падкрэслівае значнасць інструмента для Беларусі», — лічыць спадарыня Алена. А пакуль што ідзе праца над стварэннем Нацыянальнага цэнтра ДПП.
Адкуль жа такое паважлівае стаўленне да новага інструмента вырашэння інфраструктурных праблем? Закон, Нацыянальны цэнтр... Няўжо гэта таго варта? Лічу, што так. Убачыць гэта можна хаця б на параўнанні дзяржаўных закупак і ДПП. У адрозненне ад дзяржаўных закупак, ёсць затратны і даходны этап, на працягу якога інвестар аднаўляе свае выдаткі. Іншымі словамі — аб'ект будуецца, потым эксплуатуецца, а пасля здаецца дзяржаве ў абумоўленым тэхнічным стане. Але дзяржава таксама ўдзельнічае і дапамагае — альбо льготным выдзяленнем участкаў пад будаўніцтва, або суфінансаваннем, вызваленнем ад выплаты падаткаў на пэўны тэрмін і гэтак далей.
На выхадзе атрымліваем зніжэнне нагрузкі на бюджэт, большы эфект (бо прыватнік хоча як мага хутчэй скончыць будаўніцтва і пачаць вяртаць свае выдаткі).
Галоўны стымул для інвестара — гарантыі
Адна з асноўных пераваг ДПП — прынцып «аднаго акна». Дзяржаве не трэба «распыляцца» на шматколькасныя пагадненні з крэдыторамі і субпадраднымі арганізацыямі, у далейшым адсочваць тэрміны выплат, шукаць шляхі пагашэння запазычанасці па крэдытах, кантраляваць выдаткоўванне сродкаў і працу субпадрадчыкаў, паколькі ўвесь гэты комплекс праблем бярэ на сябе прыватнік. А ён, у сваю чаргу, атрымлівае права на ўваходжанне ў сектары прадастаўлення паслуг, якія раней былі манапалізаваны дзяржаўнымі органамі.
«Трэба стварыць такое заканадаўства, каб у выпадку змены пяці ўрадаў і дзесяці прэзідэнтаў інвестар усё роўна атрымаў свае грошы і прыбытак, — лічыць Уладзімір Карагін. — Таму ў першую чаргу ДПП — гэта асаблівая сістэма гарантый». Той жа думкі прытрымліваецца Уладзімір Хлабардоў, начальнік юрыдычнага ўпраўлення Міністэрства эканомікі: «Абавязацельствы з боку бюджэту павінны ахопліваць увесь тэрмін кантракта. Прымаючы штогод дзяржаўны бюджэт, заканадаўчы орган павінен уключаць выплаты прыватніку».
Уладзімір Карагін гаворыць, што Беларусь — маладая краіна, што ў нас яшчэ ўсё наперадзе. Акрамя таго, мы маем вялікую перавагу — магчымасць вывучэння вопыту многіх краін. І лепей за ўсё нам звярнуць увагу на польскі вопыт — для нас ён бліжэй. «Там сістэма ДПП развіваецца «знізу», ад невялікіх сацыяльных праектаў — дарогі, школы і гэтак далей. Там нават чалавек не можа стаць чыноўнікам, калі не арыентуецца ў тэрміналогіі і не можа скласці праект ды абараніць яго. Гэта кваліфікацыйнае патрабаванне да чыноўніка польскай мясцовай улады», — распавядае Уладзімір Карагін. Пра тое, што неадукаванасць дзяржаўных чыноўнікаў — самая галоўная прычына неэфектыўнасці дзяржаўна-прыватнага партнёрства, гавораць многія. Будзем спадзявацца, што ў нас такіх праблем не будзе, паколькі ў Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь сёлета адбылася цырымонія ўручэння дыпломаў выпускнікам спецыяльнасці «Кіраванне інвестыцыйнымі праектамі ў дзяржаўна-прыватным партнёрстве» па праграме вышэйшай адукацыі 2-й ступені. І гэты выпуск стаў другім у гісторыі падрыхтоўкі спецыялістаў дадзенай сферы.
Нягледзячы на ўсе відавочныя перавагі ДПП-праектаў, яны не павінны разглядацца як адзіна магчымы варыянт рэалізацыі інфраструктурных праектаў. Не трэба забываць пра іх складанасць пры праектаванні, запуску і функцыянаванні, пра даступнасць шматлікіх альтэрнатыўных крыніц фінансавання. Таму такі праект павінен праходзіць вельмі сур'ёзную ацэнку адносна ступені грамадскай выгады.
Уладзіслаў КУЛЕЦКІ
«Гэта не толькі пра бізнес, але і пра чалавечыя адносіны».
«Нашы работы — жывыя, з энергетыкай любові і дабра».