Сту­пень аба­ро­не­нас­ці

Ка­лі за на­шых ста­рых ёсць ка­му за­сту­піц­ца, па­крыў­дзіць іх на­ўрад ці хто асме­ліц­ца.

Ня­даў­на на ху­та­ры ка­ля вёс­кі Алі­нец у Смар­гон­скім ра­ё­не ўна­чы ра­зы­гра­ла­ся дра­ма, якая пе­ра­тва­ры­ла­ся ў тра­ге­дыю. Гас­па­да­ры тым поз­нім ве­ча­рам гас­цей не клі­ка­лі і не ча­ка­лі — тыя пры­еха­лі без за­пра­шэн­ня. Чац­вё­ра ма­ла­дых дзе­цю­коў пад­ка­ці­лі на ма­шы­не да адзі­но­ка ста­я­чай ха­ты, двое з іх па­ча­лі гру­каць у дзве­ры, а ка­лі ім не ад­чы­ні­лі, па­ча­лі дзве­ры ла­маць. Гас­па­дар, яшчэ моц­ны 54-га­до­вы муж­чы­на, вы­ра­шыў ад раз'­юша­ных не­зна­ём­цаў свае ма­ё­масць і жыц­цё ба­ра­ніць: па­пя­рэ­дзіў­шы, што вы­клі­ча мі­лі­цыю і бу­дзе стра­ляць, і ўба­чыў­шы, што па­пя­рэ­джан­не эфек­ту не мае, стрэ­ліў з па­ляў­ні­ча­га руж­жа дро­бам у дзве­ры. Вы­ра­шыў­шы, што ня­про­ша­ныя гос­ці сыш­лі, вый­шаў у двор. Тыя двое, ака­за­ла­ся, толь­кі гэ­та­га і ча­ка­лі — на­кі­ну­лі­ся на муж­чы­ну зза­ду, раз­бі­лі твар, па­ла­ма­лі рэ­бры. Не­вя­до­ма, чым бы скон­чы­ла­ся гэ­та для гас­па­да­ра, ка­лі б ён не вы­стра­ліў у ад­на­го з на­пад­аў­шых. І тут дра­ма ста­ла тра­ге­ды­яй: ён тра­піў 28-га­до­ва­му хлоп­цу ў сцяг­но і па­ра­не­ны ў той жа дзень па­мёр у баль­ні­цы... Ця­пер рас­па­ча­та кры­мі­наль­ная спра­ва, вя­дзец­ца след­ства. Яму і на­ле­жыць вы­свет­ліць ма­ты­вы, які­мі кі­ра­ва­лі­ся тыя, хто на­па­даў. І га­лоў­нае: ці не пе­ра­вы­сіў сту­пень аба­ро­ны той, на ка­го на­па­да­лі?

Ура­жан­ні ад гэ­тай гіс­то­рыі, якая на днях з'я­ві­ла­ся на лен­тах ін­фар­ма­цый­ных агенц­тваў, — са­мыя роз­ныя. Па­чы­на­еш ду­маць і аб шэ­ра­гу па­дзей і вы­пад­ко­вас­цяў, з якіх у рэш­це рэшт спля­та­юц­ца не­чыя жыц­цё і смерць. Шка­да та­го ня­шчас­на­га хлоп­ца — і та­му, што не ха­пі­ла ро­зу­му і раз­ва­гі не ехаць на тыя раз­бор­кі; дый прос­та та­му, што бы­ло яму ўся­го 28 га­доў. Але най­больш не дае спа­кою, ве­да­е­це, якое ўяў­лен­не? Што, ка­лі б гас­па­да­ру бы­ло не пяць­дзя­сят ча­ты­ры, а сем­дзе­сят? Што, ка­лі б у яго не бы­ло стрэль­бы? Коль­кі ста­рых, якія ад­ны жы­вуць у ма­лень­кіх вёс­ках? Коль­кі хо­дзіць па зям­лі іх па­тэн­цы­яль­ных крыў­дзі­це­ляў — ад мяс­цо­вых вы­пі­вох, якія ў по­шу­ках апа­хме­лу ня­рэд­ка прос­та вы­ма­га­юць у са­ста­рэ­лых су­се­дзяў гро­шы, да за­ез­джых гаст­ра­лё­раў, якія про­сяц­ца ў ха­ту па­піць ва­ды, а пас­ля, пры­кры­ва­ючы­ся шчы­рай раз­мо­вай і за­ці­каў­ле­нас­цю, упо­тай вы­но­сяць з ха­ты тыя не­вя­лі­кія збе­ра­жэн­ні, якія ба­бу­ля з пен­сіі ад­клад­ва­ла «на смерць»...

І гэ­тыя пы­тан­ні зу­сім не з раз­ра­ду кры­мі­наль­ных, як ад­ра­зу мож­на па­ду­маць. Ка­лі кап­нуць глы­бей — яны са­мыя што ні ёсць са­цы­яль­ныя. Ра­ней, яшчэ га­доў трыц­цаць та­му, па­доб­ная праб­ле­ма і ўзнік­нуць не маг­ла, бо ста­рыя лю­дзі за­ста­ва­лі­ся ў вёс­цы ад­ны ў рэд­кіх вы­пад­ках, толь­кі па во­лі жорст­ка­га лё­су, які не даў на схі­ле ве­ку дзя­цей ды ўну­каў. А так у кож­най ха­це жы­ло не­каль­кі па­ка­лен­няў, як вя­ло­ся спрад­ве­ку, та­му ні­ко­му на­ват у га­ла­ву прый­сці не маг­ло па­крыў­дзіць ці аба­браць ня­мог­ла­га ста­ро­га ча­ла­ве­ка. Ця­пер спа­ку­са для тых жа вы­пі­вох ці лай­да­коў — на кож­ным кро­ку. Пры жы­вых зда­ро­вых дзе­цях, уну­ках, праў­ну­ках на­шы баць­кі за­ста­юц­ца ад­ны ў сва­іх вяс­ко­вых ха­тах, за­пі­ра­юц­ца на ўсе за­мкі, не ту­шаць па на­чах свят­ло, мо­ляц­ца пе­рад аб­ра­за­мі... Ка­ля кож­най ха­ты, дзе жы­ве адзін ці двое ста­рых, не па­ста­віш на вар­це мі­лі­цы­я­не­ра. Усіх, хто ба­чыць у гэ­тых ста­рых кры­ні­цу лёг­кай на­жы­вы, не возь­меш на ўлік, не пры­вя­дзеш да ро­зу­му. На­шых вяс­ко­вых баць­коў не па­са­дзіш у га­рад­скіх ква­тэ­рах — «цэг­лу ню­хаць» яны па­го­дзяц­ца ў леп­шым вы­пад­ку толь­кі ў са­мы ха­лод­ны час, а як толь­кі са­грэ­тая зям­ля па­клі­ча — іх у го­ра­дзе ўтры­маць не­маг­чы­ма. Са­мі мы ў вёс­ку, да род­най ха­ты — хі­ба на вы­хад­ныя ці ў вод­пуск. Бо ў го­ра­дзе ўсё: і жыл­лё, і пра­ца, і сяб­ры... Вось та­кое за­мкнё­нае ко­ла. Атрым­лі­ва­ец­ца, спа­дзя­вац­ца мож­на толь­кі на лі­тас­ці­вы лёс, які пра­вя­дзе лі­хо­ха ча­ла­ве­ка мі­ма на­шай род­най ха­ты, дзе ма­ці што­ве­чар про­сіць у Бо­га да­па­мо­гі і апя­кун­ства для нас, пе­ра­ліч­ва­ю­чы ўсю вя­лі­кую рад­ню па ім­ёнах?..

У на­шай вёс­цы не­каль­кі га­доў та­му не­на­доў­га з'я­віў­ся но­вы жы­хар. Спад­чын­нік ста­рой ха­ты, у якой свой век да­жы­ла ба­ба Амі­ля, маж­ны ба­ра­да­ты муж­чы­на. Як вы­свет­лі­ла­ся, гэ­та быў Амі­лін унук, яко­га ў вёс­цы ні­ко­лі не ба­чы­лі, бо з за­ко­нам ён не сяб­ра­ваў і на во­лі бы­ваў ня­доў­га. Пас­ля чар­го­ва­га вы­зва­лен­ня ён вы­ра­шыў ата­ба­рыц­ца ў баб­чы­най ха­це. Пры­чым, каб не бы­ло сум­на, пры­вёз з са­бой кам­па­нію сяб­роў і па­чаў ла­дзіць сваё жыц­цё, а за­ад­но і жыц­цё вёс­кі па за­ко­нах «зо­ны». Праз ты­дзень на­шы ба­бу­лі-ма­ту­лі ўжо ба­я­лі­ся вый­сці ліш­ні раз на ву­лі­цу, каб не су­тык­нуц­ца з ба­ра­да­тым п'я­ным тва­рам. Доў­жы­ла­ся гэ­та яшчэ ты­дзень. Пас­ля на­шы хлоп­цы-га­ра­джа­не на ча­ле з улас­ні­кам не­вя­лі­ка­га мяс­цо­ва­га прад­пры­ем­ства, у яко­га ў вёс­цы жы­ве ма­ці, а на ле­та пры­яз­джае і це­шча, узя­лі «цёп­лую кам­па­нію» пад бе­лыя ру­кі, па­гру­зі­лі ў аў­то­бус, вы­вез­лі за ме­жы ра­ё­на, вы­са­дзі­лі на тра­се і вет­лі­ва па­ра­і­лі больш не вяр­тац­ца. Гэ­та­га ха­пі­ла. Ця­пер у вёс­цы ці­шы­ня і спа­кой, а мяс­цо­выя п'я­ні­цы асце­ра­га­юц­ца на­ват ла­яц­ца ў ад­рас якой ба­бу­лі. Усё прос­та: яны ве­да­юць, што за ста­рых ёсць ка­му за­сту­піц­ца, што па­крыў­дзіць іх бес­па­ка­ра­на на­ўрад ці атры­ма­ец­ца.

І гэ­тае ве­дан­не — са­мая на­дзей­ная аба­ро­на. І ўзво­дзіць яе ва­кол на­шых са­мых да­ра­гіх лю­дзей па­він­ны най­перш мы са­мі. Час­цей (а не раз у ме­сяц) пры­яз­джа­ю­чы. Па­ста­ян­на тэ­ле­фа­ну­ю­чы (гэ­та ж зу­сім не­скла­да­на — на­браць ну­мар ма­ці, уве­ча­ры па­жа­даць ёй доб­рай но­чы, а ра­ні­цай па­ці­ка­віц­ца, як яна спа­ла і як ся­бе ад­чу­вае). І дзя­цей на ка­ні­ку­лы — не ў за­мор­скі ла­гер, як ця­пер мод­на, а да ба­бу­лі (ад­пач­нуць не горш, а за­ад­но і зра­зу­ме­юць, што, акра­мя кам­п'ю­та­ра, на све­це столь­кі ўся­го ёсць ці­ка­ва­га)...

Зрэш­ты, пра што гэ­та я? Кож­ны і сам усё гэ­та вы­дат­на ве­дае і ра­зу­мее. Гэ­та ж склад­ні­кі прос­тай ча­ла­ве­чай лю­бо­ві, гэ­та як хлеб, як па­вет­ра...

Вы­хо­дзіць, і хва­ля­вац­ца ня­ма ча­го?..

Але­на ЛЯЎ­КО­ВІЧ.