«Усю­ды і заў­сё­ды за­ста­ваў­ся ад­важ­ным і сме­лым бай­цом...»

Ты­дзень таму «Звяз­да» па­ча­ла рас­па­вя­даць пра ўдзель­ні­каў Вя­лі­кай Ай­чын­най вай­ны, якія бы­лі прад­стаў­ле­ны да зван­ня Ге­роя Са­вец­ка­га Са­ю­за, але атры­ма­лі ін­шыя ўзна­га­ро­ды. Раз­мо­ва перш за ўсё пра пар­ты­за­наў, якія зма­га­лі­ся за сва­бо­ду Ра­дзі­мы ў ты­ле во­ра­га. Кож­ны дзень у пар­ты­зан­скім атра­дзе быў як подз­віг: на­ват прос­та вы­жыць у го­ла­дзе, хо­ла­дзе, пад па­ста­ян­ны­мі фа­шысц­кі­мі аб­ла­ва­мі і аб­стрэ­ла­мі бы­ло скла­да­на... А гэ­тыя лю­дзі пус­ка­лі пад ад­хон цяг­ні­кі, зні­шча­лі цэ­лыя ва­ро­жыя гар­ні­зо­ны, не да­ва­лі фа­шыс­там спа­кою ні днём, ні ўна­чы. Бія­гра­фія кож­на­га з іх вар­тая та­го, каб аб ёй на­пі­саць. Ге­ро­я­мі не ста­лі — ге­ро­я­мі за­ста­лі­ся. У гіс­то­рыі не­за­леж­най Бе­ла­ру­сі, у на­род­най па­мя­ці. Гэ­та пра іх. Зрэш­ты, мяр­куй­це са­мі.

Асвейскі падрыўнік

Ры­гор Фё­да­ра­віч Ган­ча­роў.

Пад­рыў­нік пар­ты­зан­ска­га атра­да імя Ар­джа­ні­кі­дзэ Асвей­скай бры­га­ды імя Фрун­зэ, якая дзей­ні­ча­ла ў Асвей­скім, Ра­сон­скім, Дры­сен­скім ра­ё­нах Ві­цеб­скай воб­лас­ці.

Ры­гор Ган­ча­роў на­ра­дзіў­ся ў 1924 го­дзе ў вёс­цы Пуш­та­лё­ва Верх­ня­дзвін­ска­га ра­ё­на Ві­цеб­скай воб­лас­ці. Пе­рад вай­ной пра­ца­ваў на чы­гу­нач­най стан­цыі ў По­лац­ку. Пад­час аку­па­цыі зна­хо­дзіў­ся ў баць­коў, якія жы­лі не­да­лё­ка ад стан­цыі Своль­на.

Да­па­ма­гаў чыр­во­на­ар­мей­цам, якія вы­хо­дзі­лі з акру­жэн­ня. Збі­раў зброю, аказ­ваў да­па­мо­гу пра­дук­та­мі хар­ча­ван­ня і прад­ме­та­мі пер­шай не­аб­ход­нас­ці пар­ты­за­нам. Ка­лі за сям'­ёй Ган­ча­ро­вых па­ча­лі са­чыць, Ры­гор са сва­ім ма­лод­шым бра­там 7 ве­рас­ня 1942 го­да пры­быў у атрад, а праз не­каль­кі дзён у атрад прый­шоў і іх баць­ка.

Ма­ла­ды ба­ец хут­ка асво­іў руч­ны ку­ля­мёт, аў­та­мат і він­тоў­ку. Асаб­лі­вы ін­та­рэс пра­явіў да пад­рыў­ной спра­вы. Не­ўза­ба­ве яго на­кі­ра­ва­лі ў пад­рыў­ную гру­пу, і Ры­гор па­чаў вы­хо­дзіць на ба­я­выя за­дан­ні па ды­вер­сі­ях на чы­гун­цы. На час пад­пі­сан­ня ўзна­га­род­на­га ліс­та (лю­ты 1944 го­да) Ган­ча­роў пус­ціў пад ад­хон 14 ва­ро­жых эша­ло­наў. У вы­ні­ку кру­шэн­ня са­ста­ваў раз­бі­та 11 па­ра­во­заў, 110 ва­го­наў і плат­фор­маў з роз­ным гру­зам.

Пад­час пра­вя­дзен­ня апе­ра­цый на чы­гун­цы Ры­гор Ган­ча­роў двой­чы трап­ляў у акру­жэн­не, не раз на­ры­ваў­ся на за­са­ды во­ра­га. Толь­кі дзя­ку­ю­чы цвя­ро­за­му раз­лі­ку, умен­ню хут­ка аца­ніць аб­ста­ноў­ку і пры­няць пра­віль­нае ра­шэн­не вы­хо­дзіў са скла­да­на­га ста­но­ві­шча. «Усю­ды і заў­сё­ды ён за­ста­ваў­ся ад­важ­ным і сме­лым бай­цом», — так на­пі­саў ка­ман­дзір атра­да ў прад­стаў­лен­ні Ган­ча­ро­ва да зван­ня Ге­роя Са­вец­ка­га Са­ю­за.

Зван­не не бы­ло атры­ма­на. Уз­на­га­ро­дай за пар­ты­зан­скія подз­ві­гі стаў ор­дэн Ле­ні­на, які ўру­чы­лі ў 1949 го­дзе.

Быхаўскі

кулямётчык

Ва­сіль Пят­ро­віч Крыў­цоў.

Пар­ты­зан 61-га пар­ты­зан­ска­га атра­да, які дзей­ні­чаў у Бя­лы­ніц­кім, Клі­чаў­скім, Ма­гі­лёў­скім, Шкло­ўскім, Бы­хаў­скім і Кі­раў­скім ра­ё­нах Ма­гі­лёў­скай воб­лас­ці. На­ра­дзіў­ся ў 1918 го­дзе ў вёс­цы Па­лом Клі­чаў­ска­га ра­ё­на. У пар­ты­за­нах з мая 1942 го­да.

7 жніў­ня 1942 го­да гру­па бай­цоў атра­да (15 ча­ла­век) пад ка­ман­да­ван­нем лей­тэ­нан­та Я.Ф. Каў­шыр­ка вый­шла на за­дан­не ў ра­ё­не вёс­кі Ку­чын Бы­хаў­ска­га ра­ё­на. Раз­гра­міў­шы ва­лас­ную ня­мец­кую ўпра­ву, гру­па па да­ро­зе на­зад спы­ні­ла­ся ў не­вя­ліч­кім ле­се. У гэ­ты час гіт­ле­раў­цы пра­во­дзі­лі кар­ныя экс­пе­ды­цыі. Па да­но­се пра­ва­ка­та­ра фа­шыс­ты да­ве­да­лі­ся пра мес­ца­зна­хо­джан­не пар­ты­за­наў.

Ра­ні­цай 9 жніў­ня ка­ло­на нем­цаў коль­кас­цю да 1500 ча­ла­век акру­жы­ла з усіх ба­коў Ку­чын­скі лес і шчыль­ным лан­цу­гом па­ча­ла яго пра­чэс­ваць. Ка­ман­дзір пад­раз­дзя­лен­ня пры­няў ра­шэн­не зма­гац­ца да кан­ца. Ка­лі кар­ні­кі па­ды­шлі зу­сім бліз­ка, пар­ты­за­ны су­стрэ­лі іх ру­жэй­на-ку­ля­мёт­ным аг­нём. Пра­ціў­нік вы­му­ша­ны быў ад­сту­піць, а за­тым зноў пе­рай­шоў да ата­кі. Пар­ты­за­ны вы­тры­ма­лі і яе.

Асаб­лі­ва ў гэ­тым баі вы­зна­чыў­ся ку­ля­мёт­чык Ва­сіль Крыў­цоў. Ад яго мет­ка­га агню за­ста­лі­ся на по­лі бою дзя­сят­кі ва­ро­жых сал­дат. Фа­шыс­ты вы­му­ша­ны бы­лі вы­ка­рыс­таць су­праць ад­важ­ных пар­ты­за­наў мі­на­мё­ты. Пас­ля аб­стрэ­лу пар­ты­зан­скай па­зі­цыі зноў пе­рай­шлі ў ата­ку. Ня­роў­ны бой доў­жыў­ся больш як дзве га­дзі­ны. Адзін за ад­ным гі­ну­лі муж­ныя ге­роі, не­ўза­ба­ве змоўк і ку­ля­мёт Ва­сі­ля Крыў­цо­ва... З пят­нац­ца­ці бай­цоў гру­пы толь­кі двум уда­ло­ся вы­ра­та­вац­ца. Пра­ціў­нік стра­ціў 78 ча­ла­век за­бі­ты­мі і больш за сот­ню па­ра­не­ны­мі.

23 жніў­ня 1944 го­да ка­ман­да­ван­не атра­да афор­мі­ла ўзна­га­род­ны ліст на прад­стаў­лен­не Ва­сі­ля Крыў­цо­ва да зван­ня Ге­роя Са­вец­ка­га Са­ю­за. 28 жніў­ня ўзна­га­род­ны ліст пад­пі­саў і ка­ман­дзір Ма­гі­лёў­скай ва­ен­на-апе­ра­тыў­най гру­пы К.М. Бе­ла­ву­саў. Толь­кі Ука­зам Прэ­зі­ды­у­ма Вяр­хоў­на­га Са­ве­та СССР ад 30  снеж­ня 1948 г. Ва­сіль Крыў­цоў па­смя­рот­на ўзна­га­ро­джа­ны ор­дэ­нам Ай­чын­най вай­ны І-й сту­пе­ні.

Ушацкі камісар

Іван Фё­да­ра­віч Ка­ра­неў­скі.

Адзін з ар­га­ні­за­та­раў і кі­раў­ні­коў пар­ты­зан­ска­га ру­ху ў Ві­цеб­скай воб­лас­ці. Ка­мі­сар атра­да, з лі­пе­ня 1942 го­да — пар­ты­зан­скай бры­га­ды імя Ча­па­е­ва, ад­на­ча­со­ва сак­ра­тар Ушац­ка­га пад­поль­на­га рай­ка­ма КП(б)Б.

На­ра­дзіў­ся Іван Ка­ра­неў­скі ў 1905 го­дзе ў вёс­цы Усвея Бе­шан­ко­віц­ка­га ра­ё­на Ві­цеб­скай воб­лас­ці. Пе­рад вай­ной — пер­шы сак­ра­тар Га­ра­доц­ка­га РК КП(б)Б. З па­чат­кам Вя­лі­кай Ай­чын­най вай­ны па­кі­ну­ты ў ты­ле во­ра­га. У па­сёл­ку Ула па­чаў на­ладж­ваць су­вя­зі з на­сель­ніц­твам і рых­та­ваць кад­ры для ар­га­ні­за­цыі пар­ты­зан­ска­га атра­да.

Во­сен­ню 1941 го­да Іван Ка­ра­неў­скі быў арыш­та­ва­ны нем­ца­мі. Ад­нак яму ўда­ло­ся ўця­чы і пра­доў­жыць ра­бо­ту па ар­га­ні­за­цыі пар­ты­зан­скай ба­раць­бы. У маі 1942 го­да з гру­пай пад­поль­шчы­каў Ка­ра­неў­скі ідзе ў лес, ар­га­ні­зуе пар­ты­зан­скі атрад і па­чы­нае ак­тыў­ную ба­я­вую дзей­насць. У чэр­ве­ні 1942 го­да атрад Ка­ра­неў­ска­га ўвай­шоў у склад пар­ты­зан­скай бры­га­ды імя Ча­па­е­ва, а сам ка­ман­дзір атра­да ра­шэн­нем Ві­цеб­ска­га аб­ка­ма КП(б)Б за­цвяр­джа­ец­ца ка­мі­са­рам гэ­тай бры­га­ды і пер­шым сак­ра­та­ром Ушац­ка­га пад­поль­на­га РК КП(б)Б.

З гэ­та­га ча­су Ка­ра­неў­скі вя­дзе ак­тыў­ную ра­бо­ту ся­род пар­ты­за­наў і мяс­цо­ва­га на­сель­ніц­тва па ма­бі­лі­за­цыі ўсіх сіл на ба­раць­бу з аку­пан­та­мі, ства­рае но­выя пад­поль­ныя гру­пы і пар­ты­зан­скія атра­ды.

З каст­рыч­ні­ка 1942-га па кра­са­вік 1944-га пар­ты­за­ны цал­кам ачыс­ці­лі тэ­ры­то­рыю ра­ё­на ад фа­шысц­кіх за­хоп­ні­каў і ўста­на­ві­лі тут свой кант­роль. Амаль два га­ды на­сель­ніц­тва Ушац­ка­га ра­ё­на зна­хо­дзі­ла­ся пад аба­ро­най пар­ты­за­наў. Тут па­ча­лі пра­ца­ваць шко­лы, баль­ні­цы, пра­во­дзі­лі­ся па­сяў­ныя кам­па­ніі, убор­ка ўра­джаю. З пар­ты­зан­скай зо­ны ў са­вец­кі тыл бы­ло ад­праў­ле­на дзе­сяць ты­сяч бе­жан­цаў, якія пры­бы­лі ў пар­ты­зан­скі край з ін­шых аку­па­ва­ных ра­ё­наў. Уся гэ­та ра­бо­та вя­ла­ся пад не­па­срэд­ным кі­раў­ніц­твам Іва­на Ка­ра­неў­ска­га.

У маі 1944 го­да фа­шыс­ты па­ча­лі чар­го­вую бла­ка­ду пар­ты­за­наў Ушац­ка­га ра­ё­на з пры­мя­нен­нем авія­цыі, тан­каў, ад­бор­ных во­ін­скіх час­цей. Зна­хо­дзя­чы­ся ў пер­шых шэ­ра­гах ата­ку­ю­чых бай­цоў, ка­мі­сар бры­га­ды Ка­ра­неў­скі па­каз­ваў прык­лад муж­нас­ці і ад­ва­гі. У ад­ным з та­кіх ба­ёў бяс­страш­ны па­тры­ёт за­гі­нуў смер­цю ге­роя.

У 1945 го­дзе Ві­цеб­скі аб­кам КП(б)Б на­кі­ра­ваў ха­дай­ніц­тва аб пры­сва­ен­ні Іва­ну Ка­ра­неў­ска­му зван­ня Ге­роя Са­вец­ка­га Са­ю­за. Быў уз­на­га­ро­джа­ны толь­кі ме­да­лём «Пар­ты­за­ну Ай­чын­най вай­ны» І-й сту­пе­ні, ор­дэ­нам Чыр­во­на­га Сця­га. Яго іме­нем на­зва­ны ву­лі­цы ў га­рад­скім па­сёл­ку Ула і рай­цэнт­ры Уша­чы.

«Брыгада дзядзькі Васі»

Ва­сіль Тра­фі­ма­віч Ва­ра­нян­скі.

Ура­джэ­нец Укра­і­ны, адзін з пер­шых ар­га­ні­за­та­раў і кі­раў­ні­коў пар­ты­зан­ска­га ру­ху на Мін­шчы­не. 25 ве­рас­ня 1941 го­да з лі­ку ва­ен­на­слу­жа­чых Чыр­во­най Ар­міі, якія вы­хо­дзі­лі з акру­жэн­ня, ства­рыў у Ла­гой­скім ра­ё­не пар­ты­зан­скі атрад «Мсці­ўца», які не­ўза­ба­ве сва­і­мі ба­я­вы­мі дзе­ян­ня­мі стаў вя­до­мы не толь­кі аку­пан­там, але і мяс­цо­ва­му на­сель­ніц­тву.

15 лі­пе­ня 1942 го­да Ва­сіль Ва­ра­нян­скі аса­біс­та кі­ра­ваў бо­ем су­праць 700 ня­мец­кіх кар­ні­каў і па­спя­хо­ва яго за­вяр­шыў. У ле­се, не­да­лё­ка ад вёс­кі Ва­лян­ці­на­ва, зна­хо­дзі­ла­ся пар­ты­зан­ская пля­цоў­ка для пры­ёму гру­заў, якія па­ча­ла да­стаў­ляць з-за лі­ніі фрон­ту транс­парт­ная авія­цыя. Да­ве­даў­шы­ся пра гэ­та, гіт­ле­раў­цы вы­ра­шы­лі лік­ві­да­ваць пар­ты­зан­скі «аэ­ра­дром» і на­кі­ра­ва­лі ў гэ­ты ра­ён кар­ны атрад.

Пар­ты­зан­скі атрад Ва­ра­нян­ска­га за­няў кру­га­вую аба­ро­ну і, пад­пус­ціў­шы во­ра­га на бліз­кую ад­лег­ласць, ад­крыў агонь. Бой доў­жыў­ся ка­ля трох га­дзін. У вы­ні­ку фа­шыс­ты стра­ці­лі ка­ля сот­ні за­бі­ты­мі і вы­му­ша­ны бы­лі ады­сці. За­ха­піў­шы ва­ро­жыя тра­феі, Ва­ра­нян­скі па­вёў атрад у Край­скія ля­сы.

У ве­рас­ні 1942 го­да на ба­зе атра­да «Мсці­ўца» і ін­шых не­вя­лі­кіх атра­даў бы­ла ство­ра­на ма­гут­ная пар­ты­зан­ская бры­га­да «На­род­ныя мсці­ўцы», або, як яе яшчэ на­зы­ва­лі, «бры­га­да дзядзь­кі Ва­сі», ка­ман­дзі­рам якой ста­но­віц­ца Ва­сіль Ва­ра­нян­скі.

За пе­ры­яд яго ка­ман­да­ван­ня бры­га­дай пу­шча­ны пад ад­хон 51 эша­лон, у ба­ях і за­са­дах за­бі­та звыш ты­ся­чы ня­мец­кіх сал­дат, пра­ве­дзе­ны апе­ра­цыі па раз­гро­ме ва­ро­жых гар­ні­зо­наў у рай­цэнт­ры Мя­дзел, у па­сёл­ку Ілья, у вёс­цы За­рэч­ча і ін­шых на­се­ле­ных пунк­тах.

Ва­сіль Ва­ра­нян­скі за­гі­нуў у ве­рас­ні 1943 го­да ў авія­ка­та­стро­фе, ка­лі на­кі­роў­ваў­ся ў Маск­ву па вы­клі­ку БШПР. Пас­ля смер­ці ка­ман­дзі­ра бры­га­дзе «На­род­ныя мсці­ўцы» бы­ло пры­свое­на імя Ва­ра­нян­ска­га. Ука­зам Прэ­зі­ды­у­ма Вяр­хоў­на­га Са­ве­та СССР ад 15 жніў­ня 1944 го­да Ва­ра­нян­скі па­смя­рот­на ўзна­га­ро­джа­ны ор­дэ­нам Ле­ні­на.

На жаль, кан­ды­да­ту­ра Ва­сі­ля Ва­ра­нян­ска­га, як і ін­шых за­слу­жа­ных пар­ты­за­наў Бе­ла­ру­сі, бы­ла ад­хі­ле­на Цэнт­раль­ным Ка­мі­тэ­там КПСС у 1965 го­дзе пад­час раз­гля­ду пы­тан­ня аб пры­сва­ен­ні яму зван­ня Ге­роя Са­вец­ка­га Са­ю­за. Бе­ла­рус­кі на­род ша­нуе па­мяць сва­іх ге­ро­яў: імя сла­ву­та­га пар­ты­зан­ска­га ка­ман­дзі­ра но­сіць ад­на з ву­ліц Мін­ска.

Ге­надзь Бар­кун,
гіс­то­рык