«У народных песнях — тая самая праўда», або Хто мае ката, а хто кiта?

Та­кой смач­най бу­лы, як у вёс­цы Лоб­ча Лу­нi­нец­ка­га ра­ё­на вы не па­каш­ту­е­це бо­лей нi­дзе. Як той ка­заў, ясi i ес­цi хо­чац­ца. За­кус­ва­еш са­лё­ным агу­роч­кам — i нi­чо­га больш не трэ­ба для «са­лод­ка­га» жыц­ця. А ка­лi пры­пра­вiць усё гэ­та яшчэ i доб­рай пес­няй, вя­сё­лай гiс­то­рыя, то ўво­гу­ле мож­на стра­цiць уся­кi лiк ча­су, на­доў­га за­стац­ца за доб­ра на­кры­тым ста­лом, каб слу­хаць мяс­цо­выя пес­нi, бай­кi, каз­кi...

На­род­ную твор­часць тут са­праў­ды лю­бяць i ша­ну­юць. Па­цвяр­джэн­не та­му — мяс­цо­вы ка­лек­тыў «Лаб­чан­ка», яко­му ўжо бо­лей за 30 га­доў. Жан­чы­ны i муж­чы­ны збi­ра­юц­ца ра­зам, спя­ва­юць, вы­сту­па­юць на мно­гiх свя­тах. «I лю­дзей ве­ся­лiм, i ся­бе за­баў­ля­ем. Ка­лi не ве­ся­лiц­ца, то вель­мi мож­на за­ну­дзiц­ца, — ка­жа На­стас­ся Яка­вец, ства­раль­нi­ца ан­самб­ля. — Трэ­ба пра­ца­ваць, але трэ­ба i ад­па­чы­ваць, ле­пей з пес­няй i з людзь­мi». На­стас­ся Iва­наў­на — ду­ша «Лаб­чан­кi». Яна ка­жа, што, як па­ча­лi да­ваць кан­цэр­ты, зра­зу­ме­лi: ад­ны­мi пес­ня­мi не абы­дзеш­ся, та­му i ста­ла са­ма пi­саць бай­кi, да та­го ж i рыф­ма­ва­ныя. Усё атрым­лi­ва­ла­ся быц­цам са­мо са­бой: «Штось­цi ў жыц­цi пад­гле­дзiш, штось­цi па­чу­еш, а неш­та з анек­до­та возь­меш — i мне доб­ра, i лю­дзям па­да­ба­ец­ца», — ка­жа жан­чы­на. З ад­мет­ны­мi бай­ка­мi На­стас­сi Яка­вец мяс­цо­выя школь­нi­кi ўдзель­нi­ча­юць у роз­ных кон­кур­сах, фес­ты­ва­лях — i заў­сё­ды атрым­лi­ва­юць пры­за­выя мес­цы. Бо ўсiм да­спа­до­бы на­род­ная муд­расць i гу­мар, з якi­мi яны на­пi­са­ны.

Ка­лi за­пы­таць у лаб­чан, на якой мо­ве яны раз­маў­ля­юць, тыя ад­ка­жуць, што «на ла­бэц­кай». На­стас­ся Iва­наў­на з гэ­тай на­го­ды пры­гад­вае пры­каз­ку: «У нас ра­ней на Бе­ла­ру­сi — то ба­ло­та, то гру­док, то лiс­ток, то пя­сок. Што сяль­цо — то слаў­цо. Што ху­та­рок — то га­ва­рок». Ра­ней у гэ­тай мяс­цо­вас­цi ўсё бы­ло за­ба­ло­ча­на, та­му да­ехаць сю­ды мож­на бы­ло толь­кi ка­лi зям­ля пад­мерз­не, у вы­нi­ку i скла­ла­ся асаб­лi­вая га­вор­ка. Ад­нак яна бе­ла­рус­кая, за­пэў­нi­вае жан­чы­на, бо бай­кi пi­ша на дыя­лек­це i ад­ра­зу пе­ра­кла­дае iх на мо­ву — гэ­та ро­бiц­ца вель­мi лёг­ка.

По­бач з Лоб­чай вёс­кi Лу­нiн i Баг­да­наў­ка — у кож­най свая ад­мет­ная пры­го­жая га­вор­ка. На­стас­ся Яка­вец па­раў­ноў­вае iх:

— У Лу­нi­не вы­маў­ля­юць больш мяк­ка, у нас — больш цвёр­да. Яны «дзе­ка­юць», а мы «дэ­ка­ем». На­ват та­кое сло­ва, як «кот», яны ка­жуць «кiт», а мы «кут». Га­ры­шча ў нас на­зы­ва­юць «га­ра, а ў Лу­нi­не — «по­кiт».

Ня­даў­на за­ня­ла­ся жан­чы­на скла­дан­нем рыф­ма­ва­ных ка­зак. На гэ­та ўнуч­кi на­тхнi­лi, якiя над­та пра­сi­лi, каб ба­бу­ля рас­каз­ва­ла iм каз­кi. Мы па­спра­ба­ва­лi за­пi­саць ад­ну з iх, за­хоў­ва­ю­чы «ла­бэц­кае» вы­маў­лен­не:

«На нэ­бе жы­ла зор­ка, хо­ро­шая, алэ го­нор­лы­вая. У ка­ра­го­дэ з сяб­роў­ка­мi кру­жы­ла­са, алэ час­та сва­ры­ла­са: «Што тол­ку, што мы свi­тым? Ну хто нас ба­чыць? Хi­ба толь­ко мi­сяц цi вi­тэр. Вот по­ба­чы­лi б мя­не сон­цэ чы лю­ды, хоць чэ­рэз окэн­ца, дык яны б зем­лi нэ ба­чы­лi под со­бою, за­чо­ро­ва­ныя мною. Да­вай­тэ пра ноч за­бу­дэм, толь­кi днём свэ­ты­ты бу­дэм. Спят жэ всэ но­ча­мi, ну нi­хто нэ лю­бу­ец­ца на­мi». Сяб­роў­кi смя­я­лы­са, ка­за­лi, што гэ­тае ха­раст­во ёй га­ла­ву ўскру­жы­ла, штоб не бы­ла та­ка го­нор­лы­ва: «Днём со­ней­ка ос­вэт­ляе зэ­млю i нi­хто нэ ўба­чыць кра­со­ту твою. I нэ­ма ко­лi днём лю­дам тэ­бэ вы­гля­да­ты, му­сяць оны пра­цо­ва­ты. А ка­лi ты блi­жэй да сон­ца под­ле­тыш, то ў про­ме­нах яго прос­та зга­рыш. Плы­вуць па мо­ры ўна­чы ка­раб­лы, по зо­рах вы­зна­ча­юць шлях оны. Тры­ма­юц­ца за ру­кi за­ка­ха­ныя i ды­вяц­ца адын ад­на­му ў во­чы, гля­даць у зор­нае не­ба ноч­чу. I ўна­чы спо­до­рож­ны­кi едуць чы iдуць, i штоб нэ бы­ло iм ры­зы­кi i тры­во­гi, трэ­ба нам iм асвя­ты­ты до­ро­гу. Да­но ад Бо­га: у кож­на­га своя до­ро­га i, без уся­ка­га су­мнен­ня, у кож­но­го своё пры­зна­чэн­не».

Та­кая ж на­род­ная муд­расць, аса­бiс­тыя вы­сно­вы ёсць у кож­ным тво­ры На­стас­сi Яка­вец. Ба­ек, сцэ­нак, пе­сень, ка­зак ужо на­збi­ра­ла­ся не­каль­кi сшыт­каў — мож­на бы­ло б i кнiж­ку вы­даць: цi «па-ла­бэц­ку», цi па-бе­ла­рус­ку. Ця­пер жа «Лаб­чан­ка» па-ра­ней­ша­му вель­мi за­па­тра­ба­ва­ная, до­ма не ся­дзяць нi на ад­но свя­та, па­ста­ян­на вы­сту­па­юць. На­стас­ся Яка­вец ад­зна­чае:

— Трэ­ба, каб у кож­най вёс­цы быў та­кi ка­лек­тыў. Бо на­род­ныя пес­нi — гэ­та тое, што спя­ва­лi яшчэ на­шы дзя­ды, пра­дзе­ды. Нам вар­та гэ­та па­мя­таць, ве­даць свае ка­ра­нi. Бо ў на­род­ных пес­нях — тая са­мая праў­да, што i на са­мой спра­ве ёсць...

Я пы­та­ю­ся ў жан­чын з «Лаб­чан­кi», ча­му ж так лю­бяць яны сваю вёс­ку. На што ад­на з удзель­нiц ка­лек­ты­ву ад­каз­вае, што тут i не­ба сi­ней­шае, i тра­ва зе­ля­ней­шая. Як не па­бу­дзе доў­га до­ма, вяр­та­ец­ца з гас­цей, пад'­яз­джае да Лу­нi­на, то ўжо i ды­ха­ец­ца ляг­чэй, зда­ец­ца, што па­вет­ра па­мя­ня­ла­ся i зда­роўя ста­ла больш...

У На­стас­сi Яка­вец пра яе ма­лую ра­дзi­му на­пi­са­на асаб­лi­вая пес­ня: «Ба­га­та ёсць на Бе­ла­ру­сi пры­го­жых вё­сак, га­ра­доў. А пры­га­жэй­шая вёс­ка Лоб­ча, хоць абы­дзi ўвесь свет кру­гом... Цвi­цяць лу­гi, шу­мяць па­лет­кi. Нi­дзе ня­ма та­кой кра­сы. Я на­ра­дзi­ла­ся ў Лоб­чы i жыць тут лю­ба-лю­ба мне...»

Мы вы­хо­дзi­лi з гас­цiн­най лаб­чан­скай ха­ты, i нам да­лi з са­бой па сло­i­ку дух­мя­на­га мё­ду. А жан­чы­ны раз­ва­жа­лi па­мiж са­бой, што не бу­дуць ста­вiць но­выя печ­кi з ду­хоў­ка­мi: «Там i кру­ця­ня так не спя­чэш, i гры­бы так не вы­су­шыш». Нам па­тлу­ма­чы­лi, што кру­цень — гэ­та пi­рог: рас­кот­ва­еш цес­та, намазваеш ва­рэн­нем цi пасыпаеш ма­кам i за­круч­ва­еш — тое i на­зы­ва­ец­ца, як кажуць у Лобчы, «кру­тэнь».

Нi­на ШЧАР­БА­ЧЭ­ВIЧ.
Фота аўтара.

Лу­нi­нец­кi ра­ён.